21η Μαρτίου – Παγκόσμια Ημέρα Δασοπονίας: Ο αρχαίος μύθος του Ερυσίχθονα

Η 21η Μαρτίου συμπίπτει με την έναρξη της εαρινής ισημερίας και την πρώτη ημέρα της άνοιξης. Η ημέρα αυτή ανακηρύχθηκε Παγκόσμια Ημέρα Δασοπονίας για να φέρει τον άνθρωπο πιο κοντά στο δάσος που καλύπτει το 25% της επιφάνειας της Γης. Από τους αρχαίους χρόνους έχουμε πολλές αναφορές ότι οι άνθρωποι ενδιαφέρονταν για το περιβάλλον και φρόντιζαν για αυτό. Όμως σε περιπτώσεις εντάσεων και πολέμων, οι «ευαισθησίες» για τα δάση αλλά και το περιβάλλον γενικότερα παραμερίζονταν και έτσι αυτά δέχονταν τα πρώτα πλήγματα και από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση που οι Λακεδαιμόνιοι το 456 π.Χ. κατέστρεψαν όλα τα δάση της επικρατείας των Μεγάρων. Κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο ερημώθηκε από τον Αρχίδαμο όλη η Ελευσίνα και το Θριάσιο Πεδίο και καταστράφηκαν όλοι οι αγροί της Αθήνας. Το 431 π.Χ. ο Περικλής κατέστρεψε τα δάση και τους ελαιώνες των Μεγάρων, ενώ το 495 ο Κλεομένης κατά τη διάρκεια του πολέμου μεταξύ Σπάρτης –Άργους προέβη σε ανάλογη κίνηση.

Πάντως σε γενικές γραμμές, οι Έλληνες έτειναν να φοβούνται και να σέβονται περισσότερο την άγρια φύση, ενώ αργότερα οι Ρωμαίοι την έβλεπαν περισσότερο ως αντικείμενο εκμετάλλευσης, για να ικανοποιούν τις ανάγκες και τα συμφέροντά τους. Ήδη από την ομηρική εποχή, η έντονη βόσκηση καθιστούσε τα εδάφη άγονα, κόβονταν δάση για να επεκτείνουν τους οικισμούς τους ή και τα χωράφια τους ενώ επίσης οι θάμνοι χρησιμοποιούνταν ως καύσιμη ύλη. Ο Πλίνιος επισήμανε πρώτος τη σπουδαιότητα των δασών για τον άνθρωπο λέγοντας χαρακτηριστικά ότι είναι τα μεγαλύτερα δώρα προς τους ανθρώπους, ενώ ο Θεόφραστος ήταν ο πρώτος που μελέτησε το ξύλο ως υλικό και προϊόν του δάσους. Ο Θεόφραστος είχε τη δυνατότητα να κάνει την έρευνά του στο “Μουσείο” της Αλεξάνδρειας, που διέθετε ζωολογικό και βοτανικό κήπο, αστεροσκοπείο, εργαστήριο, ενώ στα βιβλία του αναφέρθηκε σε πρωτοποριακά για την εποχή θέματα: τις διαφορές μεταξύ των διάφορων κλιματικών ζωνών, το μικροκλίμα, ακόμη και την αισθαντικότητα των φύλλων. Πρώτος ανακίνησε το μεγάλο θέμα των ημερών μας: την επίδραση της ανθρώπινης δραστηριότητας πάνω στο κλίμα και τις διαταραχές του οικοσυστήματος από καταστροφές δασών, αποξηράνσεις ελών και βιοτόπων.

Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΔΑΣΩΝ ΚΑΙ Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΕΡΥΣΙΧΘΟΝΑ

Στην αρχαία Ελλάδα, οι νόμοι απαγόρευαν την ξύλευση στα ιερά δάση και όριζαν ότι τα άγρια ζώα κυκλοφορούσαν ελεύθερα σε αυτά. Τα πρόστιμα για τους παραβάτες ήταν «τσουχτερά» και έφταναν ακόμη και στις 50-100 δρχ, όταν το μέσο ημερομίσθιο της εποχής δεν ξεπερνούσε τις 0,30-1 δραχμή. Έτσι, πολλά ιερά άλση απέκτησαν γρήγορα τη μορφή παρθένων δασών: μεταξύ αυτών, τα ιερά άλση Άργους, Αρτέμιδος στη Σκυλούντα, Δέσποινας στην Αρκαδία, Δωδώνης, Ευμενίδη στον Κολωνό, Διός στην Ολυμπία, το οποίο ανακηρύχθηκε από τον Ηρακλή και ονομάστηκε «Άλτις» κ.λ.π. Αξίζει να σημειωθεί ότι, σε πολλές περιοχές, ακόμη και εκτός ιερών δασών, απαγορευόταν η κοπή περισσότερων από δυο δέντρα ετησίως για κάθε ιδιοκτήτη.

Οι ίδιοι οι μύθοι των αρχαίων Ελλήνων, συχνά με μεγάλη σκληρότητα και ωμότητα, «κυοφορούν» διδαχές για την προστασία του περιβάλλοντος και παραβάλουν παραδείγματα προς αποφυγήν. Χαρακτηριστικός είναι ο μύθος του Ερυσίχθονα, του πλεονέκτη και άξεστου βασιλιά της Θεσσαλίας, που θέλοντας να χτίσει ένα μεγαλόπρεπο παλάτι, άρχισε να κόβει αλόγιστα τα δέντρα του δάσους. Την εποχή εκείνη πιστευόταν πως μέσα σε κάθε δέντρο ζούσε κι από μια νύμφη του δάσους που λεγόταν Δρυάς. Όσο καιρό ζούσε το δέντρο ζούσε κι η νύμφη που κατοικούσε μέσα σ’ αυτό. Τις Δρυάδες προστάτευε η θεά Δήμητρα, η θεά της γεωργίας, και για αυτό το λόγο όλοι οι άνθρωποι έκοβαν ξύλα μόνο όταν τους ήταν απαραίτητα.

Παρόλα αυτά ο Ερυσίχθονας άρχισε να κόβει αλόγιστα τα δέντρα του δάσους και πολλά δέντρα έπεφταν κάτω από αυτόν τον ίδιο και τους δούλους του. Κάποια στιγμή βρέθηκε μπροστά στο μεγαλύτερο και γηραιότερο δέντρο του δάσους και σήκωσε το τσεκούρι του για να το πελεκήσει και να το ρίξει κάτω. Οι άνδρες που τον συνόδευαν, έχοντας δει την κατάχρηση που έκανε εξαιτίας της πλεονεξίας του, προσπάθησε να τον μεταπείσει με γλυκά λόγια και του είπαν πως φοβόντουσαν μήπως ξεσπούσε πάνω του η οργή της Δήμητρας. Μα ο Ερυσίχθονας όχι μόνο δεν υπολόγισε τις παραινέσεις των ανδρών του αλλά και καταφέρθηκε με σκληρά λόγια τόσο για το δέντρο, τις Δρυάδες αλλά και για την θεά της γεωργίας. Σαν έπεσε κάτω το μεγάλο δέντρο οι υπόλοιπες Δρυάδες πήγαν κλαίγοντας στη θεά και της είπαν για την άσχημη συμπεριφορά του Ερυσίχθονα, για την κατάχρηση των δέντρων που έκανε αλλά και για τα σκληρά λόγια που ξεστόμισε για την ίδια την θεά. Η Δήμητρα εξοργίστηκε τόσο πολύ που αποφάσισε να του επιβάλει ένα ατελείωτο μαρτύριο για να παραδειγματίσει τόσο εκείνον όσο κι όσους δεν θα της έδειχναν τον πρέποντα σεβασμό.

Πήγε και βρήκε την θεά Πείνα και την πρόσταξε να υποβάλει τον άτυχο βασιλιά στο μαρτύριο της. Η Πείνα ήταν μια θεά άσχημη, γερασμένη, κίτρινη στην όψη και πολύ αδύνατη ενώ ζούσε απομονωμένη από όλους τους ανθρώπους ακόμα και τους Θεούς. Η Πείνα λοιπόν υπάκουσε αμέσως στην προσταγή της Δήμητρας και γρήγορα πήγε και βρήκε τον Ερυσίχθονα την ώρα που κοιμόταν. Αφού έσκυψε επάνω του φύσηξε μέσα στο στόμα του την αθάνατη πνοή της κι έτσι έκανε τον βασιλιά της Θεσσαλίας να πεινάει συνεχώς. Ο Ερυσίχθονας άρχισε να υποφέρει καθώς έβλεπε ότι η πείνα του δε μπορούσε να κορεστεί με κανένα τρόπο, όσο κι αν έτρωγε. Οι δούλοι του συνεχώς του έψηναν φαγητά όμως εκείνος δε μπορούσε να χορτάσει με τίποτα. Σύντομα άρχισε να χάνει όλο του το βιός για να μπορεί να έχει χρήματα ώστε να αγοράζει φαγητά κι αναγκάστηκε να πουλήσει το παλάτι του, τους δούλους του και στο τέλος πούλησε και την όμορφη μοναχοκόρη του, τη Μήστρα. Η Μήστρα είχε αγαπηθεί από τον Ποσειδώνα ο οποίος της είχε χαρίσει την ικανότητα να μεταμορφώνεται σε όποιο ζώο ήθελε. Η κοπέλα λοιπόν πολλές φορές πουλήθηκε από τον πατέρα της και μεταμορφωνόταν σε ζώο πηγαίνοντας έτσι κοντά του για να πουληθεί και πάλι. Μια μέρα η Μήστρα άργησε να πάει κοντά στον πατέρα της κι ο Ερυσίχθονας, νιώθοντας το μαρτύριο της ατελείωτης πείνας να τον βασανίζει επέβαλε στον εαυτό του τον πιο βασανιστικό, επώδυνο και ταπεινωτικό θάνατο.

ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ ΓΙΑ ΤΑ ΔΑΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ

Με παρακαταθήκη την αρχαία κληρονομιά, το 1937 αναβίωσε η ιδέα της κήρυξης συγκεκριμένων δασικών εκτάσεων ως φυσικών αποθεμάτων. Έτσι, εκείνη την χρονιά ψηφίστηκε ο νόμος 856/1937 ο οποίος προέβλεπε την ίδρυση εθνικών δρυμών. Πράγματι, ο πρώτος ιδρύθηκε το έτος 1938 στον Όλυμπο. Ίσως η επιλογή να ήταν τυχαία, αλλά γεφύρωσε το 1937 με την αρχαιότητα, αφού προστάτευε την κατοικία των δώδεκα θεών της ελληνικής μυθολογίας. Το 1971, με τον νόμο 996/1971, θεσπίστηκαν δύο ακόμη κατηγορίες προστατευόμενων περιοχών γνωστές ως αισθητικά δάση και προστατευόμενα μνημεία της φύσης.

Ίσως τότε να ξεφύλλισαν κάποιοι και τα συγγράμματα του Γερμανού βιολόγου Ernst Haeckel (1866), ο οποίος «εφηύρε» τον όρο «οικολογία», βάζοντας μαζί τις ελληνικές λέξεις «οίκος» και «λόγος» και δίνοντάς της τον πρώτο ορισμό στην ιστορία: «επιστήμη της σχέσεως των οργανισμών με το περιβάλλον». Για τον Haeckel το όλο θέμα σταμάτησε εκεί, αλλά τη σκυτάλη παρέλαβε ένας Δανός. Επρόκειτο για τον βοτανολόγο Eugenius Warming, που συνέγραψε και το πρώτο οικολογικό εγχειρίδιο (1895), κερδίζοντας με την …πένα του τον τίτλο του θεμελιωτή της σύγχρονης Οικολογίας.

Είναι ιστορικά εξακριβωμένο γεγονός ότι η παρακμή και εξαφάνιση πολλών πολιτισμών είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την καταστροφή των δασών. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η διατύπωση της φράσης «ο πολιτισμός αρχίζει με την υλοτομία του πρώτου γίγαντα του αρχέγονου δάσους και τελειώνει με το μπήξιμο του τσεκουριού στον κορμό του τελευταίου δέντρου που απόμεινε», δεν είναι καθόλου υπερβολική. Γενικότερα τα 2/3 των αρχικών δασών του πλανήτη μας έχουν καταστραφεί ήδη από τους αρχαϊκούς χρόνους. Τα περισσότερα δάση και κυρίως εκείνα που ήταν προσιτά υπέστησαν μεγάλη πτώση της παραγωγικότητάς τους, λόγω της κακής διαχείρισής τους, ενώ παράλληλα η αλματώδης αύξηση των αναγκών σε ξύλο οδήγησε την Ελλάδα ήδη από τους αρχαϊκούς χρόνους στην ξυλένδεια

Πηγές: 1. Το Φυσικό Περιβάλλον στην Αρχαία Ελλάδα – Επιμέλεια Ευάγγελου Μυλωνά -Έκδοση Τμήματος Δασολογίας και Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης / 2. ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ- ΝΟΜΟΙ, ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΕΣ «ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΕΣ» ΧΙΛΙΑΔΩΝ ΕΤΩΝ http://portal.tee.gr -Eπιμέλεια: Αλεξάνδρα Γούτα

Ακολουθήστε το News 24/7 στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις