Μπήκε στην πόλη η φωτιά…

1981, 1992, 1995, 1998, 2009, 2024… Για ακόμα ένα καλοκαίρι η πολύπαθη βορειοανατολική Αττική μετράει τις πληγές της καθώς η φωτιά κινήθηκε σε γνώριμα μονοπάτια και έκαψε ό,τι βρήκε μπροστά της. Για πολλοστή φορά λοιπόν έκαψε ώριμα δάση (όσα είχαν απομείνει κυρίως στις βόρειες παρυφές του Πεντελικού και τον Μαραθώνα) αλλά κυρίως και σημαντικότερο, έκαψε φυσική αναγέννηση και αναδασωτικές προσπάθειες προηγούμενων ετών.

Ό,τι δηλαδή, με ζηλευτή δύναμη και υπομονή, κατάφερε η φύση να αναγεννήσει από μόνη της και ό,τι ο άνθρωπος, με υψηλό κόστος και κόπο, κατάφερε να αναδασώσει. Αυτές οι απανωτές φωτιές οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια μεγάλες εκτάσεις, κυρίως της ανατολικής Πεντέλης, σε ερημοποίηση, καθώς η φύση αδυνατεί πλέον να ανταποκριθεί και ο άνθρωπος, ακόμα και αν καταφέρει να βρει χρήμα για αναδασώσεις, δεν θα βρίσκει πλέον χώμα, για να τσαπίσει και να φυτέψει νέα δενδρύλλια.

Η κάποτε πλούσια και ποικίλη βλάστηση, όπως μας αποκαλύπτεται από τον παρακάτω χάρτη βλάστησης με στοιχεία από το 1992, τείνει να εκλείψει στην πληγείσα περιοχή. Μια περιοχή που κυριαρχούσε η μίξη ειδών όπου τα φυλλοβόλα πλατύφυλλα στις ρεματιές μπλέκονταν με τα χαμηλού ύψους αείφυλλα πλατύφυλλα και αυτά με τη σειρά τους δημιουργούσαν ένα υπέροχο μωσαϊκό με τα πλούσια και εύρωστα πευκοδάση, που τόσο άδικα έχουν κατηγορηθεί για την εξάπλωσητων πυρκαγιών, είναι μια μακρινή πλέον εικόνα.

Γιατί όμως φτάσαμε ως εδώ;

Προφανώς και δεν φτάσαμε ως εδώ γιατί η περιοχή του Πεντελικού και των γύρω υψωμάτων είχαν (και συνεχίζουν να έχουν) πεύκα, μέσα σε όλα τα υπόλοιπα είδη που συνθέτουν τη βλάστηση της. Εδώ φτάσαμε κυρίως, γιατί δεν φαίνεται να χρησιμοποιούμε τα δεδομένα παλαιότερων πυρκαγιών για να σχεδιάσουμε τις απαραίτητες γραμμές άμυνας είτε κατά τη διάρκεια εκτέλεσης έργων πρόληψης, πριν δηλαδή ξεσπάσει μια φωτιά, είτε κατά τη διάρκεια της κατάσβεσης.

Χωρίς πολλά, πολλά, απλά αναλύοντας τη συμπεριφορά αλλά και την κατεύθυνση των παλιότερων πυρκαγιών στην περιοχή, θα μπορούσε κανείς να σχεδιάσει αυτές τις γραμμές άμυνας, βασιζόμενος σε σενάρια εξάπλωσης και συμπεριφοράς, ειδικά σε μια εποχή που υπάρχουν τα ανάλογα τεχνολογικά εργαλεία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η εξάπλωση της πυρκαγιάς του 2009, όπως αυτή απεικονίζεται στον παρακάτω χάρτη σε αντιπαραβολή με τη φωτιά που βιώσαμε αυτές τις μέρες.

Όμως η λέξη σχεδιασμός, είναι μια λέξη που φαίνεται πως φέρνει διαχρονικά αλλεργία συνολικά στους διοικούντες αυτής της χώρας, ανεξαρτήτως κυβερνήσεων. Και όμως, ο ενιαίος, σωστός και μακροπρόθεσμος σχεδιασμός δασοπυροπροστασίας σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, είναι αυτή την στιγμή το βασικό μας έλλειμα και ταυτόχρονα, η βασική λύση στο πρόβλημά μας. Το αμέσως επόμενο, αφορά την εκπαίδευση, σε όλα τα επίπεδα, από την εκπαίδευση του απλού πολίτη στα θέματα που αφορούν την πρόληψη, μέχρι αυτή των εθελοντών και επαγγελματιών πυροσβεστών στη διαχείριση δασικών πυρκαγιών.

Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, θα ήταν άδικο να μην αναγνωρίσουμε ότι σε κάποια κομμάτια, τόσο στην πρόληψη, όσο και την καταστολή έχουν γίνει κάποια πρώτα θετικά βήματα τα τελευταία χρόνια. Βήματα, ίσως σπασμωδικά και πρόχειρα, αλλά σηματοδοτούν μια καλή αρχή. Τώρα είναι η ώρα να πατήσουμε πάνω σ’ αυτά και να πραγματοποιήσουμε τα πολλά ακόμα που είναι απαραίτητο να γίνουν, αν θέλουμε να μην ξαναζήσουμε στιγμές σαν αυτή στη βορειοανατολική Αττική ή σαν αυτή πέρυσι στον Έβρο.

Τοπικά Σχέδια Δράσης: πιο αναγκαία από ποτέ

Δεν θα πρέπει να παραλείψουμε να αναφερθούμε στο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό αυτής της φωτιάς, που δεν είναι άλλο από την επίδρασή της σε πάρα πολλούς οικισμούς, παραδείγματα των οποίων δίνονται στους παρακάτω χάρτες. Οικισμούς απροετοίμαστουςσε μεγάλο βαθμό και άρα ευάλωτους. Οικισμούς, που ο κάθε ένας απ’ αυτούς χρειάζονταν ισχυρές επίγειες πυροσβεστικές δυνάμεις, στερώντας τες από την πραγματική κατάσβεση που πρέπει να γίνεται στο δάσος, ώστε να προστατευθούν και οι οικισμοί. Γιατί όμως συμβαίνει αυτό; Γιατί και εδώ υπάρχει έλλειμα σχεδιασμού πρόληψης.

Λείπει, λοιπόν, ένα σωστό τοπικό σχέδιο σε επίπεδο Δήμου, που θα προέβλεπε όλα αυτά που πρέπει να γίνουν όσον αφορά στην πρόληψη, αλλά και αυτά που πρέπει να γίνουν για την προστασία του πληθυσμού σε περίπτωση πυρκαγιάς. Το σχέδιο «Ιόλαος» με το οποίο καλούνται οι Δήμοι να σχεδιάσουν, δεν εξυπηρετεί σε καμία περίπτωση τα παραπάνω, μιας και αφορά ένα “σχέδιο αντιμετώπισης εκτάκτων αναγκών εξαιτίας δασικών πυρκαγιών” και συνεπώς δεν περιλαμβάνει τον σχεδιασμό της πρόληψης και προκαταστολής.

Ακούσαμε για οικισμούς που είχαν νερό, αλλά δεν είχαν πίεση μιας και δεν υπήρχαν αντλίες κατά τη διακοπή ρεύματος, για κρουνούς που δεν δούλευαν ή είχαν λάθος τοποθέτηση, για καύσιμη ύλη που έπρεπε να είχε διαχειριστεί σε επίπεδο δημοτικής αρχής και άλλα πολλά. Όλα αυτά θα έπρεπε να προβλέπονται, να σχεδιάζονται και να υλοποιούνται στο πλαίσιο ενός ολοκληρωμένου Τοπικού Σχεδίου Δράσης για την πρόληψη δασικών πυρκαγιών. Αντ’ αυτού, έχουμε από πέρσι έναν κανονισμόπυρο προστασίας ακινήτων για τους ιδιώτες, ο οποίος αποδείχθηκε ανεφάρμοστος σε μεγάλο βαθμό. Και παρότι είναι ένα πρώτο βήμα, χρειάζεται σημαντικές βελτιώσεις για να μπορεί να έχει πραγματικά αποτελέσματα.

Μέχρι, λοιπόν, να αποκτήσουμε ένα σωστό, με ενιαίες προδιαγραφές, Τοπικό Σχέδιο Δράσης, δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσει ότι «μπήκε στην πόλη η φωτιά». Αλλά ας προσέξουμε και αυτό: πριν μπει στην πόλη η φωτιά, είχε φροντίσει να μπει η πόλη, άναρχα και χωρίς σχέδιο, στο δάσος. Αλλά αυτό έχει αποτελέσει θέμα δεκάδων άλλων άρθρων στο παρελθόν και, δυστυχώς, σίγουρα θα αποτελέσει θέμα και για περισσότερα στο μέλλον.

*Ο Νίκος Γεωργιάδης είναι υπεύθυνος χερσαίου προγράμματος, WWF Ελλάς.

Παραγωγή χαρτών: Γιώργος Αθανασάκης, συνεργάτης χερσαίου προγράμματος, WWF Ελλάς