Μπορείς να μηνύσεις το κράτος επειδή δεν κάνει αρκετά για την Κλιματική Αλλαγή;

Τον Νοέμβριο του 2013, η περιβαλλοντική οργάνωση “Urgenda “ προσέφυγε στο Πρωτοδικείο της Χάγης κατά του Ολλανδικού Κράτους, ισχυριζόμενη πως η κυβέρνηση είχε νομική υποχρέωση για συντονισμένη δράση με στόχο τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

Το 2015, η μη κυβερνητική περιβαλλοντική οργάνωση Klimaatzaak προσέφυγε εναντίον του Βελγικού Κράτους, ζητώντας από το Δικαστήριο να αναγνωρίσει πως η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής ήταν ανεπαρκής.

Τον Οκτώβριο του 2016, μια ομάδα γυναικών ηλικίας 64 ετών και άνω από την Ελβετία, γνωστές και ως Klimaseniorinnen, οι οποίες έχουν ιδρύσει την οργάνωση “Climate Seniors Association”, επέλεξαν επίσης τη νομική οδό για να αμφισβητήσουν τις πολιτικές της κυβέρνησης για τον μετριασμό των ραγδαίων κλιματικών μεταβολών.

Αυτές ήταν μόνο τρεις (αλλά και οι πιο γνωστές) από τις αναρίθμητες υποθέσεις με αφορμή την ανεπάρκεια των κυβερνήσεων στην αντιμετώπιση της αλλαγής του κλίματος.

“Άνθρωποι σε όλο τον κόσμο βιώνουν ήδη καθημερινά τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, ιδίως στις κοινότητες που έχουν συμβάλει λιγότερο στην κρίση. Όλοι έχουν το δικαίωμα σε ένα ασφαλές και υγιές περιβάλλον, αλλά το δικαίωμα αυτό απειλείται από την κλιματική αλλαγή. Ένας αυξανόμενος αριθμός κοινοτήτων αναλαμβάνει πλέον νομική δράση για να διασφαλίσει τα ανθρώπινα δικαιώματά τους και να θέσει τις κυβερνήσεις και τις εταιρείες ορυκτών καυσίμων προ των ευθυνών τους. Σε παγκόσμιο επίπεδο, ο σωρευτικός αριθμός των υποθέσεων που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή έχει υπερδιπλασιαστεί από το 2015, με αποτέλεσμα ο συνολικός αριθμός των υποθέσεων να ξεπερνά τις 2.000. Περίπου το ένα τέταρτο από αυτές κατατέθηκαν μεταξύ 2020 και 2022”, σχολιάζει σχετικά στο NEWS 24/7 ο υπεύθυνος για θέματα κλίματος και ενέργειας της Greenpeace Greece, Κώστας Γριμάνης.

Μία βασική διαφορά της τελευταίας -ελβετικής- υπόθεσης με τις πρώτες δύο ήταν πως, σε αντίθεση με τη θετική τους έκβαση, η συγκεκριμένη προσφυγή κατέληξε σε απορριπτική απόφαση, τόσο από το Ελβετικό Ομοσπονδιακό Δικαστήριο όσο και από το Ανώτατο.

Μια άλλη είναι πως, παρά την αρνητική της εξέλιξη (τουλάχιστον για την ώρα), η ομάδα συνταξιούχων γυναικών της Ελβετίας που έχει πλέον “αγκαλιάσει” περισσότερα από 2.000 μέλη, λαμβάνοντας την υποστήριξη της Greenpeace, σήμερα, μετά από σχεδόν επτά χρόνια δικαστικής διαμάχης, εκτός από δικαίωση, επιδιώκει να ανατρέψει τη νομολογία δημιουργώντας ένα άνευ προηγουμένου δεδικασμένο.

Κι αυτό διότι, από τον Νοέμβριο του 2020, κατέθεσαν προσφυγή ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, διεκδικώντας την ανάληψη δράσης από την κυβέρνηση της χώρας τους, με την εκδίκαση να αναμένεται την ερχόμενη άνοιξη.

“Τσιρότο” στην αδράνεια

Τον χρόνο που έφυγε, οι Klimaseniorinnen “κόλλησαν” ένα γιγαντιαίο τσιρότο ανάμεσα σε δύο παγετώνες στην Ελβετία, τους Scex Rouge και Tsanfleuron, μπροστά στους οποίο φωτογραφήθηκαν για να εκπέμψουν SOS προειδοποιώντας για το λιώσιμό τους και να στείλουν ένα ηχηρό μήνυμα για τον δικαστικό τους αγώνα. Μία μάχη η οποία επιχειρεί να δώσει πρόσωπο, σάρκα, οστά και κυρίως νομικό χαρακτήρα στην έννοια της “Κλιματικής Δικαιοσύνης”, υπογραμμίζοντας την ανάγκη άμεσης δράσης και τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν οι ευπαθείς κοινωνικές ομάδες, ηλικιωμένοι, γυναίκες, παιδιά και πληθυσμιακές ομάδες χαμηλού εισοδήματος από τις ακραία καιρικά φαινόμενα.

“Η υπόθεση αυτή αναδεικνύει τον τρόπο με τον οποίο απλοί άνθρωποι χρησιμοποιούν τη δύναμη της δικαστικής διαδικασίας για να καταστήσουν τις κυβερνήσεις τους υπόλογες για την έλλειψη δράσης κατά της κλιματικής αλλαγής. Είναι επίσης μία από τις πρώτες υποθέσεις για το κλίμα που θα εκδικαστούν από το ΕΔΔΑ. Μια απόφαση του Δικαστηρίου που θα αναγνωρίζει τη σχέση μεταξύ της κλιματικής αλλαγής και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων θα συμβάλει στην ενίσχυση των υποθέσεων για το κλίμα ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων στην Ευρώπη και παγκοσμίως, δίνοντας νομική ισχύ στην απαίτηση για μείωση των εκπομπών ΑτΘ, ώστε η υπερθέρμανση του πλανήτη να μην ξεπεράσει τον 1,5°C”, λέει ο κ. Γριμάνης.

Οι θαρραλέες γυναίκες από την Ελβετία, που αυτές τις μέρες βρίσκονται στη χώρα μας για μία σειρά εκδηλώσεων προκειμένου να συνεχίσουν να ενώνουν τη φωνή τους με άλλες ευαισθητοποιημένες ομάδες ευρωπαϊκών χωρών, παρέθεσαν στα Δικαστήρια στοιχεία σχετικά για την ευαλωτότητα της τρίτης ηλικίας στις επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη και δη των γυναικών. Πιο χαρακτηριστικό, το “μαύρο” καλοκαίρι του 2003, όπου ο καύσωνας στην Ευρώπη οδήγησε σε δεκάδες χιλιάδες θανάτους, ενώ έρευνες έδειξαν πως οι ηλικιωμένες γυναίκες επηρεάζονται περισσότερο από τους άνδρες.

Στην επιχειρηματολογία τους, άλλωστε, επικαλέστηκαν πολλές έρευνες (όπως του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας) που συνδέουν την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη με πληθώρα ασθενειών και με σοβαρές επιβλαβείς επιπτώσεις στην τρίτη ηλικία και δη στις γυναίκες.

Υποστηρίζουν, λοιπόν, πως έχουν έννομο συμφέρον να ζητήσουν δικαστική αναθεώρηση της κλιματικής πολιτικής στην Ελβετία που θα επιβάλλει στο κράτος, ως καθήκον του να συντονίζει τις δράσεις του και να εφαρμόσει ακόμη καλύτερα τα ισχύοντα μέτρα προκειμένου να περιορίσει τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και να προστατέψει την υγεία των ανθρώπων και δη των ευάλωτων.

Δίνοντας “πρόσωπο” στην Κλιματική Δικαιοσύνη

Η υπόθεση των Klimaseniorinnen -μπορεί κανείς να πει πως- έχει ιστορικό χαρακτήρα. Αφενός γιατί αποτελεί μία ενέργεια υψηλού συμβολισμού, έμπνευσης και παρακίνησης σε μία κομβική στιγμή για τον πλανήτη, που πλήττεται από την Κλιματική Κρίση. Αφετέρου, σε περίπτωση δικαίωσής τους στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, θα αποτελέσει ένα σημαντικό νομικό προηγούμενο στον αγώνα για Κλιματική Δικαιοσύνη.

“Ο όρος “Κλιματική δικαιοσύνη” έχει χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει ένα ευρύ φάσμα νομικών και πολιτικών προσεγγίσεων για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Στον πυρήνα αυτού του συνόλου ορισμών και προσεγγίσεων είναι η συνειδητοποίηση ότι τα ζητήματα δικαιοσύνης είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τα αίτια της κλιματικής αλλαγής και ότι η αντιμετώπισή τους πρέπει να αποτελεί ουσιαστικό μέρος της λύσης. Ως εκ τούτου, διατρέχοντας στο διηνεκές και εισχωρώντας περισσότερο μέσα στην κρίση καθώς οι κλιματικές υποθέσεις θα πληθαίνουν ο όρος της κλιματικής δικαιοσύνης θα αποσαφηνίζεται ακόμα περισσότερο και θα αποτυπώνεται ακόμα πιο αποτελεσματικά σε νομικά κείμενα. Το ερώτημα που προκύπτει ουσιαστικά λοιπόν δεν είναι αν πρέπει (και η απάντηση εδώ είναι προφανής: ασφαλώς και πρέπει) ή αν μπορεί να αποκτήσει νομικό χαρακτήρα αλλά πότε. Ο χρόνος δεν είναι με το μέρος μας δυστυχώς. Σίγουρα το να μπορέσει μία έννοια ή μια κατάσταση να αποτελέσει νομικά δεσμευτικά όρο είναι κάτι δύσκολο και εξαιρετικά χρονοβόρο”, σημειώνει ο Υπεύθυνος για θέματα κλίματος και ενέργειας της Greenpeace Greece, ο οποίος μάλιστα μας δίνει και ένα άλλο παράδειγμα για να γίνει ποιο αντιληπτός ο όρος:

“Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Ioane Teitiota από το Κιριμπάτι, ένα μικρό νησιωτικό κράτος στον Ειρηνικό που κινδυνεύει να γίνει η πρώτη χώρα που θα εξαφανιστεί λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας. Το αίτημα του Teitiota για χορήγηση καθεστώτος πρόσφυγα/ασύλου στη Νέα Ζηλανδία απορρίφθηκε το 2015 με την αιτιολογία ότι δεν υπήρχαν απτές αποδείξεις για απειλητικές για τη ζωή συνθήκες που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή και την περιβαλλοντική υποβάθμιση. Από την άλλη πλευρά, αν και δεν είναι νομικά δεσμευτική, η απόφαση της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ το 2020 είναι η πρώτη που ασχολείται με την προσπάθεια κάποιου να του χορηγηθεί καθεστώς πρόσφυγα λόγω των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Αναγνωρίζει ότι η περιβαλλοντική υποβάθμιση και οι κλιματικοί κίνδυνοι περιορίζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας. Από την άποψη αυτή, η απόφαση είναι σημαντική, καθώς αποτελεί το πρώτο βήμα προς την καθιέρωση μιας διεθνούς νομικής υποχρέωσης προστασίας, η οποία βασίζεται στις δυσμενείς επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και σε άλλες απειλές για την ανθρώπινη ασφάλεια που δεν καλύπτονται από τη Σύμβαση της Γενεύης του 1951 για τους πρόσφυγες. Τέτοιες λοιπόν ενεργειες και αποφάσεις που δεν απαραίτητα δεσμευτικές προς ώρας θα βοηθήσουν να εδραιωθεί ακόμα περισσότερο ο όρος «κλιματική δικαιοσύνη»”.

Μπορούμε κι εμείς να μηνύσουμε το κράτος για την αλλαγή του κλίματος;

Ρωτήσαμε τον κ. Γριμάνη αν, στην περίπτωση που η προσφυγή στο ΕΔΔΑ έχει θετική έκβαση για τις KlimaSeniorinnen, αυτό συνεπάγεται δεδικασμένο που θα μπορούσε να ωθήσει σε αντίστοιχες νομικές διαδικασίες στο μέλλον.

Ο ίδιος εξηγεί: “Παρότι η κλιματική κρίση είναι ήδη αισθητή, οι υποθέσεις αυτές επιχειρούν κατά κύριο λόγο να αμφισβητήσουν τις σημερινές πολιτικές αποφάσεις που θα διαμορφώσουν σε μεγάλο βαθμό την έκταση των επιπτώσεων της στο μέλλον μας ξεκινώντας πρώτα πρώτα από τις κοινότητες που συνεισφέρουν το λιγότερο στην κρίση αλλά επηρεάζονται σε μέγιστο βαθμό από αυτή. Μεταξύ των ενδιαφερόμενων φορέων είναι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το οποίο αντιμετωπίζει επί του παρόντος τις πρώτες τέσσερις υποθέσεις του για το κλίμα. Οι εν λόγω προσφυγές αφορούν, κατά τους προσφεύγοντες, στις ανεπαρκείς προσπάθειες των κρατών για τη μείωση των εκπομπών, και ισχυρίζονται πολυάριθμες παραβιάσεις της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΣΑΔ). Tο ΕΔΔΑ, προχωρώντας στην εκδίκαση των εν λόγω υποθέσεων θα έχει την ευκαιρία να καθορίσει την πορεία για το δικό του μέλλον αλλά και τον τρόπο κατά τον οποίο εκατομμύρια άνθρωποι θα συνεχίσουν να απολαμβάνουν τα δικαιώματά τους στα κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης και σε όλο τον υπόλοιπο κόσμο”.

“Οποιαδήποτε από αυτές τις υποθέσεις θα μπορούσε δυνητικά να αποτελέσει απόφαση-ορόσημο, καθορίζοντας την πορεία της μελλοντικής νομολογίας του Δικαστηρίου σχετικά με την κλιματική αλλαγή. Ακόμα και αν οι τέσσερις εκκρεμείς προσφυγές δεν οδηγήσουν σε “επιτυχία” για τους προσφεύγοντες – δηλαδή σε διαπίστωση παραβίασης – παρόμοιες υποθέσεις είναι βέβαιο ότι θα ακολουθήσουν, δεδομένης της κλίμακας της επικείμενης κλιματικής καταστροφής και των σημερινών και προβλεπόμενων επιπτώσεών της στην απόλαυση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτού του είδους οι προσφυγές υπόσχονται όχι μόνο να αποσαφηνίσουν πώς η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τα δικαιώματα που απορρέουν από την ΕΣΔΑ, αλλά και να αναδιαμορφώσουν τη νομολογία του Δικαστηρίου σε διάφορες διαρθρωτικές πτυχές. Παρέχουν έναυσμα για την επανεξέταση, μεταξύ άλλων, των απαιτήσεων για τη δυνατότητα άσκησης προσφυγής και την ιδιότητα του θύματος, συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητας των περιβαλλοντικών μη κυβερνητικών οργανώσεων (ΜΚΟ) να ασκούν υποθέσεις δημοσίου συμφέροντος- των ζητημάτων αιτιώδους συνάφειας, καταλογισμού και ευθύνης για μελλοντική ή επαπειλούμενη βλάβη- των ζητημάτων έξω-εδαφικής δικαιοδοσίας και επιμερισμένης ευθύνης- της εξισορρόπησης περιβαλλοντικών και οικονομικών συμφερόντων- και των ορίων της αρχής της επικουρικότητας και του κρατικού περιθωρίου εκτίμησης. Οι υποθέσεις αυτές είναι, με άλλα λόγια, σχετικές με το σύστημα της ΕΣΔΑ στο σύνολό του”.

Όσο για το αν θα μπορούσαμε να δούμε μία αντίστοιχη νομική ενέργεια και στην Ελλάδα, ζητήσαμε από τον κ. Γριμάνη να μας δώσει την απάντηση σε ένα υποθετικό σενάριο που θα ήθελε μία ομάδα Ελλήνων ηλικιωμένων που κινούνταν νομικά κατά του ελληνικού κράτους λόγω ανεπαρκούς αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής.

“Η απάντηση σε αυτή την ερώτηση είναι πολυπαραγοντική. Από τη μία, αν θα έπρεπε κανείς να εξετάσει την κουλτούρα συνεργασιών μεταξύ των κινημάτων που αγωνίζονται για το περιβαλλον, τη διατήρηση του περιβαλλοντικού κεκτημένου και κινημάτων που μάχονται για τα ανθρώπινα δικαιώματα στη χώρα μας θα παρατηρούσε ότι οι διαφορές μεταξύ τους περιορίζουν τη συνεργασία σε αντίθεση με αυτό που παρατηρείται σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Από την άλλη αξία θα είχε να έβλεπε κανείς τι έχει δείξει η μέχρι τώρα εμπειρία για τις αποφάσεις αντίστοιχων νομικών προσφυγών που αφορούν όχι το κλίμα αλλά περιβαλλοντικές παραβιάσεις με βάση πάντα την επιχειρηματολογία των εναγόντων. Η πρόσφατη εμπειρία μας έδειξε ότι έργα ή δραστηριότητες που βαφτίζονται έργα κοινής ωφέλειας ή δημοσίου συμφέροντος (βλ. εξορύξεις υδρογονανθράκων) και άρα απολαμβάνουν την πολιτική στήριξη του κυβερνώντος κόμματος δύσκολα ανατρέπονται. Αυτό ως ένα βαθμό μπορεί να επηρεάζει την ψυχολογία ενεργών ομάδων, οργανώσεων κινημάτων ή φορέων να εμπλακούν ενεργά σε μία τέτοια νομική ενέργεια η οποία μπορεί να διαρκέσει μήνες ή και χρόνια”, απαντά στο NEWS 24/7 και συμπληρώνει:

“Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω η εξοικείωση με τέτοιου είδους υποθέσεις είναι απαραίτητη για το πως αναδιαμορφώνεται το νομικό πλαίσιο από τη μία και από την άλλη για το πώς διαμορφώνεται η αντίληψη του κόσμου (συμπεριλαμβανομένου όσων εκδικάζουν τέτοιες υποθέσεις). Σε αυτό το σημείο, η εξιστόρηση τέτοιων περιπτώσεων βοηθάει συμπληρωματικά να αναδειχθούν πρόσωπα και καταστάσεις που δυνητικά θα μπορούσαν να εμπνεύσουν άτομα και ομάδες να αναλάβουν και να φέρουν εις πέρας μια αντίστοιχη νομική δράση. Οπότε για να απαντήσω στο ερώτημα και στη χώρα μας θα μπορούσε κάτι αντίστοιχο να γίνει αποτελώντας την αρχή. Όσο και δύσκολο να είναι κάτι και με μεγάλες πιθανότητες να αποτύχει πάντα θα πρέπει να αξιολογούμε τι σειρά γεγονότων μπορεί να προκαλέσει και τι αλλαγή μπορεί να επιφέρει στη συλλογική συνείδηση του κόσμου ακόμα και όταν για παράδειγμα οι αποφάσεις του δικαστηρίου είναι αρνητικές. Δυστυχώς δεν κάνεις ομελέτα χωρίς να σπάσεις αυγά και ή ώρα του φαγητού σε ένα τραπέζι με ανθρώπους με διαφορετικές εμπειρίες και πολλές φορές διαφορετικές πολιτικές πεποιθήσεις έχει καθυστερήσει εξαιρετικά”.

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις