Για τη δημιουργία Ηφαιστειολογικού Ινστιτούτου – Παρατηρητηρίου στην Ελλάδα

«Ο πολιτισμός υπάρχει με γεωλογική συναίνεση, υπόκειται σε αλλαγές χωρίς προειδοποίηση». Will Durant (Αμερικανός Ιστορικός, 1885–1981])

Ζήσαμε και ζούμε ακόμη σε ύφεση μια ασυνήθιστη ηφαιστειο-τεκτονική κρίση, πρωτόγνωρη όπως χαρακτηρίστηκε, στη σεισμογενή χώρα μας. Για πρώτη φορά επίσης  αναγνωρίζεται και ως υπαρκτός ο ηφαιστειακός κίνδυνος. Η πατρίδα μας, δημιούργημα της ενιαίας ηπειρωτικής ξηράς, της Αιγηίδας, διαμορφώθηκε  από σεισμούς, ρήγματα, ηφαίστεια, αλλά και την αργή γλυπτική της διάβρωσης. Έτσι γεννήθηκαν και διαμορφώθηκαν στο διάβα του γεωλογικού και ιστορικού χρόνου, τα πολλά νησιά και νησίδες, οι πολυποίκιλες ακτές και τα ψηλά βουνά με τις απότομες ορθοπλαγιές, τα φαράγγια και οι κοιλάδες, διαμορφώνοντας τον όμορφο και μοναδικό αυτόν τόπο.

Η χώρα μας δεν είναι ένα τοπίο, αλλά πολλά και διαφορετικά. Σ’ αυτά ακούμπησε η ψυχή του λαού μας που έζησε, δημιούργησε και επιβίωσε για χιλιάδες χρόνια. Επειδή τα θεμέλια μας είναι στα βουνά και τις θάλασσές μας, αυτή η γη πρέπει να προσεχτεί και να προστατευτεί, τόσο γεωλογικά, όσο περιβαλλοντικά και αισθητικά.

Ο ηφαιστειακός κίνδυνος και τα θαλάσσια σεισμογενή κύματα (τσουνάμι) απειλούν ανθρώπινες ζωές και το εύθραυστο τουριστικό προϊόν της χώρας. Σήμερα είναι επιτακτική ανάγκη, στο πλαίσιο ακόμη μιας ακραίας φυσικής απειλής, να δημιουργηθεί άμεσα ένα κρατικό ηφαιστειολογικό ερευνητικό κέντρο, παρακολούθησης των ενεργών ηφαιστείων του Αιγαίου, με  ερευνητική και επιχειρησιακή αρμοδιότητα. Η δημιουργία του δεν είναι εύκολη υπόθεση, αν δεν ξεπεραστούν υπαρκτά εμπόδια, όπως η γραφειοκρατία, η μεμψιμοιρία, τα τεχνικά, οικονομικά και ανθρώπινα προβλήματα. Χρειάζεται όμως μια γενναία πολιτική απόφαση. Πρότυπα με παράδοση και υποδειγματικές υποδομές υπάρχουν στα ευρωπαϊκά κράτη, π.χ. Ιταλία, Γαλλία, Ισπανία, Ισλανδία και σε άλλες χώρες, ΗΠΑ, Ρωσία, Ιαπωνία, Ινδονησία, Φιλιππίνες, Γουατεμάλα (βλ.The World Organization of Volcano Observatories – WOVO).

Υπάρχει όμως και ένα ελληνικό υπόδειγμα, το Ινστιτούτο Μελέτης και Παρακολούθησης του Ηφαιστείου Σαντορίνης (ΙΜΠΗΣ), αναγνωρισμένο από το EuroVolc, που επιβιώνει για 30 χρόνια με τη στήριξη της τοπικής κοινωνίας και των πανεπιστημίων, τις προσπάθειες μεμονωμένων ή μικρών ομάδων επιστημόνων και ιδιωτών. Η Σαντορίνη είναι το πιο ενεργό ηφαίστειο της χώρας, κατάλληλος χώρος για την εγκατάσταση και λειτουργία του, με υπαρκτό δίκτυο υποδομής και αρχεία διαχρονικών καθημερινών καταγραφών. Ένα τέτοιο Ινστιτούτο, όταν δημιουργηθεί, θα συνδεθεί με τα αντίστοιχα τμήματα των ελληνικών και ξένων πανεπιστημίων και αντίστοιχων ερευνητικών κέντρων, από τα οποία θα μεταφέρει εμπειρία και τεχνογνωσία. Θα μπορέσει να συνενώσει και να συντονίσει τους διάσπαρτους ειδικότερους επιστήμονες παρατηρητές-ερευνητές. Ας μην ξεχνάμε ότι οι ηφαιστειακές εκρήξεις, αντίθετα από τους σεισμούς, μπορούν να προβλεφθούν όταν υπάρχουν δίκτυα παρακολούθησης σε καθημερινή βάση μετρήσεων.

Όλες οι πολιτισμένες χώρες με ενεργά ηφαίστεια, αναπτυγμένες και αναπτυσσόμενες, διαθέτουν πολύ καλά οργανωμένα ηφαιστειολογικά επιστημονικά κέντρα και παρατηρητήρια. Είναι καιρός, έστω και πολύ καθυστερημένα, να  δημιουργηθεί και στη χώρα μας.

Η γεωλογία, σήμερα αναφερόμαστε στις γεωεπιστήμες, είναι βασική και θεμελιώδης επιστήμη με πάρα πολλές εφαρμογές. Αναπτύχθηκε δυναμικά κατά τον 19ο και 20ο αιώνα και συνέβαλε ουσιαστικά στη βιομηχανική επανάσταση και οικονομική ανάπτυξη. Δυστυχώς σήμερα στον 21ο αιώνα, στην εποχή της ραγδαίας τεχνολογικής επανάστασης, παρά την αλματώδη ανάπτυξη και διεπιστημονικότητά τους οι γεωεπιστήμες δεν έχουν τη αρμόζουσα προσοχή, ιδιαίτερα στη χώρα μας, στο αναγνωρισμένο διεθνώς, φυσικό γεωλογικό εργαστήριο, αφού έχουν εξοστρακιστεί ακόμη και από τη Μέση Εκπαίδευση, από τη μόρφωση των αυριανών πολιτών.

Επειδή βρισκόμαστε ακόμη μια φορά σε μια γεωλογική κρίση, ηφαιστειακή και σεισμοτεκτονική, μεταξύ πολλών άλλων κρίσεων, όπως κλιματική, υδροπενία, ρύπανση, πλημμύρες, κατολισθήσεις, είναι ανάγκη να ξαναπροσέξει η χώρα τα γεωλογικά φαινόμενα με άμεση προτεραιότητα τον ηφαιστειακό κίνδυνο.

*Ο Σπύρος Παυλίδης είναι ομότιμος Καθηγητής Γεωλογίας ΑΠΘ και μέλος του ΔΣ του ΙΜΠΗΣ