Η ελληνική γεωργία στην εποχή της κλιματικής κρίσης

Η Ελλάδα ως μεσογειακή χώρα, θεωρείται μια από τις καταγεγραμμένες ευάλωτες περιοχές όσον αφορά τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

Η γεωργία και συμβάλλει στην κλιματική αλλαγή και επηρεάζεται από την κλιματική αλλαγή. Η γεωργία αντιπροσώπευε το 10% των συνολικών εκπομπών αερίων θερμοκηπίου της ΕΕ το 2012. Η κλιματική αλλαγή έχει σοβαρό αντίκτυπο στην γεωργική παραγωγή, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα. Τί συμβαίνει σε μια μεσογειακή χώρα, όπως η Ελλάδα, όπου η γεωργία συνιστά την κύρια μαζί με συναφείς βιομηχανίες που συνέβαλαν περισσότερο στο ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ);

«Η Ελλάδα και η Μεσόγειος αντιμετωπίζουν γεωργική παρακμή υπό τον αντίκτυπο της κλιματικής αλλαγής, αλλά είναι κάτι πάνω στο οποίο μπορούμε να δράσουμε».

-Παναγιώτης Μυλωνάς, Εντομολόγος, Διευθυντής Ερευνών, Τμήμα Εντομολογίας & Αγροτικής Ζωολογίας, Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο

Οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου (ΑτΘ) της Ελλάδας έχουν μειωθεί σημαντικά την τελευταία δεκαετία, κυρίως λόγω της ύφεσης αλλά και της στροφής προς καθαρότερη ενέργεια. Η κλιματική επίδοση της Ελλάδας, αυξάνοντας τις καθαρές εκπομπές όλων των αερίων του θερμοκηπίου μέχρι το 2007, τα τελευταία χρόνια συμπεριφέρθηκε με περισσότερη υπευθυνότητα όσον αφορά το κλίμα, επιτυγχάνοντας το 2019 μία μείωση της τάξεως σχεδόν του 19%, σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990, υστερώντας ακόμα πολύ σε σχέση με τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ούσα ιδιαίτερα ευάλωτη στην κλιματική αλλαγή, η Ελλάδα έχει αναπτύξει ένα λεπτομερές μοντέλο του αντίκτυπού της και ενίσχυσε την πολιτική και το θεσμικό πλαίσιο για την προσαρμογή.

Αθήνα, Ελλάδα

Σε μια υπέροχη τοποθεσία πολύ κοντά στο κέντρο της Αθήνας, βρίσκεται το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο, μια πρωτοβουλία που δημιουργήθηκε το 1929 από τον εθνικό ευεργέτη Εμμανουήλ Μπενάκη. Το Ινστιτούτο είναι ο επίσημος φορέας που είναι υπεύθυνος για τον έλεγχο και την αξιολόγηση των φυτοφαρμάκων. Συμμετέχει επίσης σε ερευνητικά προγράμματα, καθώς και σε εθνικά και κοινοτικά προγράμματα, ενώ στελεχώνεται και από άτομα εξειδικευμένα στον τομέα της φυτοπροστασίας, της προστασίας των καταναλωτών, του ελέγχου βιοκτόνων προϊόντων, των λύσεων σε προβλήματα φυτοπροστασίας, της αναζήτησης εναλλακτικών μεθόδων διαχείρισης και της θεραπείας των ασθενειών των φυτών γενικότερα, καθώς και θέματα περιβάλλοντος και κλιματικής αλλαγής. Με περισσότερα από τέσσερις χιλιάδες δείγματα προς ανάλυση πέρυσι, δείχνει πόσο ευαισθητοποιημένη είναι η ελληνική κοινωνία όσον αφορά τα περιβαλλοντικά ζητήματα.

Ρωτήσαμε τον κ. Μυλωνά εάν το Ινστιτούτο, το οποίο βρίσκεται στην καρδιά της Αθήνας, συνδέεται με το αστικό πράσινο της πόλης.

«Σε μια πόλη η οποία σημειώνει υψηλά ρεκόρ θερμότητας, η ανάπτυξη αστικών χώρων πρασίνου είναι κάτι παραπάνω από απαραίτητη ώστε να γίνει η Αθήνα βιώσιμη. Και όχι μόνο επειδή τα φυτά αναπτύσσονται στο αστικό περιβάλλον, όπου το αέριο, το τσιμέντο και η αστικοποίηση καθιστούν το ίδιο το φυτό πιο ευαίσθητο, αλλά και γιατί το τελευταίο βρίσκεται διαρκώς υπό αγχώδεις συνθήκες», εξήγησε ο Δρ Μυλωνάς.

Ελληνική Γεωργία

Οι αγρότες, ως ενεργό μέρος της Ελληνικής κοινωνίας, έχουν επίσης κατανοήσει πόσο βαθιές είναι οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. «Νομίζω ότι κάποιοι μπορεί να το παραδέχονται περισσότερο και κάποιοι λιγότερο, αλλά νομίζω ότι όλοι το έχουμε συνειδητοποιήσει», σχολιάζει ο Δρ Μυλωνάς.

Οι πρακτικές καλλιέργειας επηρεάζονται από ακραία καιρικά φαινόμενα και παρατεταμένες περιόδους υψηλών θερμοκρασιών. Εκτίθενται στη φύση και αυτό τις επηρεάζει. «Το περασμένο καλοκαίρι διανύσαμε μια περίοδο έντονων θερμοκρασιών σε πολύ υψηλό επίπεδο. Τότε νομίζω ότι κατάλαβαν ότι υπάρχει αντίκτυπος στις σοδειές λόγω της κλιματικής αλλαγής. Ένας άλλος λόγος που το καταλαβαίνουμε αυτό είναι επειδή η κλιματική αλλαγή διευκολύνει την εμφάνιση νέων ασθενειών και νέων προβλημάτων είτε επεκτείνοντας εχθρούς σε νέα περιβάλλοντα, τα οποία ευνοούν πλέον την ανάπτυξή τους λόγω των αυξημένων θερμοκρασιών είτε εισάγοντας νέους οργανισμούς που μπορούν τώρα να εγκατασταθούν εδώ». Ένα τροπικό είδος, όπως φαίνεται, δύναται να εγκατασταθεί σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας, τώρα που το επιτρέπουν οι θερμοκρασίες, όπως στην χώρα μας όπου κάποια προβλήματα έχουν εξαπλωθεί σε περιοχές που μέχρι πρόσφατα δεν είχαν, λόγω κλιματικής αλλαγής στην θερμοκρασία κ.λπ.

Ρωτήσαμε το Ινστιτούτο πώς αντιλαμβάνονται οι αγρότες την κλιματική αλλαγή και ποια είναι τα εμφανή στοιχεία στην ελληνική γη. Ουσιαστικά, η ζημιά που προκύπτει, οι αλλαγές στις πρακτικές καλλιέργειας, που πρέπει να συμβαδίζουν με την με την διάρκεια κάθε διαφορετικής καλλιεργητικής περιόδου, ειδικά μετά από κάποια ακραία καιρικά φαινόμενα που τις δυσκολεύουν.

Τα κύρια ερωτήματα είναι εάν η στροφή σε πιο ανθεκτικές καλλιέργειες είναι ο μόνος τρόπος ή εάν είναι πραγματικά δυνατό να χαθούν οι παραδοσιακές Μεσογειακές καλλιεργητικές συνήθειες. «Η προσαρμογή είναι απαραίτητη, αλλά δεν μπορεί να γίνει εν μία νυκτί», εξήγησε ο Δρ Μυλωνάς. Οι καλλιέργειές μας πρέπει να γίνονται όπως χρειάζεται, καθώς πρέπει να έχουν λιγότερες απαιτήσεις σε νερό στην άρδευση, πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει να αλλάξουμε ποιότητες ώστε να μπορούν να λειτουργήσουν. Χρειάζεται έρευνα και δοκιμές στην πράξη για να αλλάξουμε τον τρόπο καλλιέργειας και να στραφούμε σε πιο οικολογικές μεθόδους καλλιέργειας, που σημαίνει ότι καλλιεργούμε κάτι άλλο. Να αποφύγουμε την έντονη καλλιέργεια του εδάφους. Αλλά όλα αυτά συχνά παρερμηνεύονται από άτομα που δεν είναι αγρότες και νομίζω ή ακόμα και οι αγρότες πιστεύουν ότι με κάποιες γενικές οδηγίες που θα εφαρμόσουν όλοι θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα. Οι κατευθυντήριες γραμμές, όμως, θα είναι συγκεκριμένες για κάθε γεωργικό τομέα.

Πρακτική εργασία

Η μελέτη των φαινομένων της κλιματικής αλλαγής σε σχέση με τις σοδειές, καθώς και η ενημέρωση των αγροτών και της πολιτείας είναι τα πρώτα βήματα. «Τα μοντέλα δείχνουν ότι η Ελλάδα θα επηρεαστεί, πιστεύω ότι είμαστε σε πρώιμο στάδιο ως χώρα. Σαφώς ξεκάθαρα μια απειλή», ισχυρίζεται ο Δρ Μυλωνάς. Τα κύρια προβλήματα στην Ελλάδα είναι η ανάδυση νέων ασθενειών και νέων μεταλλάξεων σε υφιστάμενους ασθενείς και, επιπλέον, το γεγονός ότι η εποχική τους ανάπτυξη έχει επεκταθεί. Ωστόσο, οι απαιτήσεις σε νερό, καθώς αυξάνονται οι θερμοκρασίες, κάνουν το φυτό να δυσκολεύεται να απορροφήσει θρεπτικά συστατικά από το έδαφος. Αυτό προκαλεί επίσης πανικό στους αγρότες όταν ο καιρός είναι ζεστός, ο οποίος κατακλύζει τα φυτά, και τα καθιστά πολύ ευαίσθητα στις υψηλές θερμοκρασίες, με αποτέλεσμα να έχουν εγκαύματα από τον ήλιο.

Ο Δρ Μυλωνάς μάς περιγράφει την τεχνολογική καινοτομία που δημιούργησε το Ινστιτούτο ως έργο ενός από τα χρηματοδοτικά όργανα της ΕΕ για το πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον και το κλίμα, το οποίο ονομάζεται LIFE. Την μέτρηση των εκπομπών αερίων από ένα χωράφι από το οποίο μπορεί να υπολογίσει ποια ενέργεια φορτίζεται από το περιβάλλον και μπορεί να αλλάξει για την προστασία του περιβάλλοντος. Είναι ένα ελεύθερο εργαλείο στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου και ο καθένας μπορεί να το χρησιμοποιήσει δωρεάν. Τα εργαλεία ανοικτής πρόσβασης στο Ινστιτούτο είναι θεμελιώδη. Η μέτρηση των εκπομπών αερίων ενός πεδίου από το οποίο μπορεί κανείς να υπολογίσει ποια ενέργεια χρεώνεται στο περιβάλλον και μπορεί να αλλάξει για την προστασία του περιβάλλοντος.

Ένα άλλο έργο πάνω στο οποίο εργάζονται τώρα και το οποίο θα ξεκινήσει σύντομα είναι μια πλατφόρμα όπου ο αγρότης καταγράφει όλες τις ενέργειές του και ο αλγόριθμος υπολογίζει το οικονομικό του κόστος, αλλά και το ενεργειακό του κόστος, το αποτύπωμά του στο περιβάλλον και βαθμολογεί την δράση του τόσο ως προς την οικονομική επιβάρυνση όσο και ως προς τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, έτσι ώστε με την κατάλληλη ένδειξη να λάβει μέτρα αποφυγής. «Έργα που ανταποκρίνονται στον σύγχρονο αγρότη αλλά για να πραγματοποιηθούν σε μεγαλύτερη κλίμακα χρειάζονται στήριξη από το Ελληνικό κράτος. Υπάρχει έλλειψη συνέχειας σε αυτού του είδους τα έργα καθώς και έλλειψη σύνδεσης της πληροφόρησης μεταξύ των πολιτικών των κρατών και των αγροτών», σχολίασε ο καθηγητής.

Ο Ελληνικός Κήπος στην πόλη

Οι Αθηναίοι, οι πολίτες της ελληνικής πρωτεύουσας, υποφέρουν επίσης από την κλιματική κρίση, ιδίως λόγω των υψηλών θερμοκρασιών και της έλλειψης χώρων πρασίνου στην πόλη. Το Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο προωθεί και συμβουλεύει τις περιβαλλοντικές υπηρεσίες του κράτους να υιοθετήσουν πιο ανθεκτικές πρακτικές για την αύξηση του αστικού πρασίνου. Λόγω των υψηλών θερμοκρασιών οι κηπουροί στις πόλεις φυτεύουν αρωματικά φυτά όπως δεντρολίβανο, λεβάντα, ρίγανη κ.λπ. Αυτός ο τρόπος φύτευσης είναι γνωστός σε όλο τον κόσμο ως Ελληνικός Κήπος. Αυτή η πρακτική είναι πιο προσαρμοσμένη στις σύγχρονες κλιματολογικές συνθήκες. Αυτοί οι κήποι προσφέρουν εποχικότητα του κήπου που είναι ευχάριστη για τον πολίτη καθώς η μυρωδιά των αρωματικών φυτών και η παρατήρηση της αλλαγής των χρωμάτων με την αλλαγή των εποχών προκαλούν συναισθήματα ευεξίας, τα οποία έχουν και κοινωνικό αντίκτυπο. Ο Ελληνικός Κήπος είναι μια πρακτική που μπορεί να εφαρμοστεί και σε άλλες πόλεις της Ευρώπης.

«Ψάχνουμε για πρωτοπόρους στον τομέα, διότι αυτοί ανοίγουν το δρόμο και άλλοι θα τους ακολουθήσουν. Στην εφαρμογή άλλων τεχνικών και άλλων αντιλήψεων.»‘ – Δρ Μυλωνάς

Ανδριάνα Θεοχάρη και Έλενα Λεμπέλη.

Translated by Voxeurop