Η κλιματική κρίση στο πιάτο σου

Κάθε νέα χρονιά σπάει το ρεκόρ υψηλών θερμοκρασιών που κατείχε η προηγούμενη, οι χειμερινοί μήνες γίνονται όλο και πιο θερμοί, οι ωκεανοί υπερθερμαίνονται, οι πάγοι λιώνουν και η κλιματική κρίση είναι πάντα εκεί για να μας θυμίζει πως η φύση δεν μας “εκδικείται” έτσι απλά.

Αν μέσα σε όλα αυτά σκεφτούμε πως η κλιματική κρίση δεν είναι μόνο οι θερμοκρασίες ρεκόρ και οι χειμώνες που δεν είναι χειμώνες αλλά μάς χωρίζουν μόνο λίγα εκατοστά καθημερινά, δηλαδή στο πιάτο μας, τότε η κατάσταση είναι σίγουρα ανησυχητική.

Το NEWS 24/7 βρέθηκε στο πρώτο “Panda Café” που διοργάνωσε στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος το WWF με κεντρικό θέμα τη βιώσιμη διατροφή που συνδέεται με το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Eat4Change και αν κάτι είναι πιο ξεκάθαρο από ποτέ είναι πως η τροφή μας συνδέεται άρρηκτα με την κλιματική κρίση.

Πώς μπορούν οι νέοι να βελτιώσουν ή και να αλλάξουν τις διατροφικές τους συνήθειες; Τι εμπόδια συναντούν στην καθημερινότητά τους που τους απομακρύνουν από τα βιώσιμα τρόφιμα; Θα μπορούσε η πολιτεία να εφαρμόσει ορισμένα μέτρα και κίνητρα ώστε να ενθαρρύνουν τους νέους να στραφούν σε πιο υγιεινές επιλογές για να επωφεληθεί η ατομική τους υγεία και ταυτόχρονα να μειωθεί το αποτύπωμα του φαγητού μας που συνδέεται με την κλιματική κρίση;

Αυτά ήταν μερικά από τα ερωτήματα που απαντήθηκαν κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης, όπου σε τέσσερα τραπέζια όσα και οι θεματικοί άξονες, νέοι συζήτησαν με πολιτικούς προτείνοντας λύσεις στα μείζονα ζητήματα της βιώσιμης διατροφής στη χώρα μας.

Το κόστος βιώσιμων τροφίμων, η διαθεσιμότητα των βιώσιμων τροφίμων, η πληροφόρηση των καταναλωτών και οι πράσινες δημόσιες προμήθειες ήταν οι θεματικοί άξονες πάνω στους οποίους έγινε η συζήτηση, με τον ΓΓ Εμπορίου και Προστασίας Καταναλωτή του υπ. Ανάπτυξης, Σωτήρη Αναγνωστόπουλο, τον βουλευτή και τομεάρχη περιβάλλοντος και ενέργειας του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, Μίλτο Ζαμπάρα και τον ευρωβουλευτή των Πρασίνων & Γραμματέας του ΚΟΣΜΟΥ, Πέτρο Κόκκαλη να συνομιλούν με τους νέους.

Ένα από τα στοιχεία που έδειξαν έντονα οι έρευνες του Eat4Change είναι η έλλειψη ενημέρωσης αλλά και εκπαίδευσης σε θέματα που αφορούν τη βιώσιμη διατροφή και τα συστήματα τροφίμων, καθώς πολλοί νέοι μπερδεύονταν και δεν καταλάβαιναν πώς γίνεται η σύνδεση κλιματικής κρίσης – διατροφής.

Στο τραπέζι για την πληροφόρηση των καταναλωτών, ένα από τα ερωτήματα που έθεσαν οι νέοι στον κ. Αναγνωστόπουλο ήταν το κατά πόσο θα μπορούσε να δημιουργηθεί μία ετικέτα με σκορ υγείας και ταυτόχρονα ένα σκορ για το κατά πόσο ένα τρόφιμο είναι βιώσιμο για τον πλανήτη, με την ετικέτα να αφορά τόσο τυποποιημένα προϊόντα όσο και φρούτα και λαχανικά.

Για παράδειγμα, ένα αβοκάντο από το Μεξικό ή βατόμουρα από το Περού, λόγω της απόστασης που διανύουν και του περιβαλλοντικού αποτυπώματος που αφήνουν, να αναγράφεται το αντίστοιχο σκορ.

Ο κ. Αναγνωστόπουλος επισήμανε πως η πληροφόρηση των καταναλωτών είναι ένα γενικό πρόβλημα, κάτι που σχετίζεται όπως είπε, με τα πάρα πολλά διαφορετικά σήματα και επισημάνσεις τα οποία αντί να ενημερώνουν, καταλήγουν να μπερδεύουν περισσότερο.

“Αυτό που λείπει από τους καταναλωτές στην Ελλάδα, πέρα από το price discovery, είναι και τι προϊόντα υπάρχουν στην αγορά. Όταν οι καταναλωτές μάθουν τι προϊόντα υπάρχουν και ποιες είναι οι τιμές τους, τότε προφανώς εκεί θα αρχίσουν να αγοράζουν με τη λογική ότι θέλω να αγοράσω κάτι το οποίο είναι καλύτερο μεν για μένα, καλύτερο για το περιβάλλον, αλλά και σε μία τιμή που θα είναι λογική“, δήλωσε ο ΓΓ Εμπορίου και Προστασίας Καταναλωτή.

Αντ’ αυτού υπάρχουν ακόμη πολλοί “μύθοι” και υπάρχουσες προκαταλήψεις που αφορούν την τροφή μας που εμποδίζουν την υιοθέτηση πιο βιώσιμων συμπεριφορών. Σε συνδυασμό με την αύξηση της παχυσαρκίας όπου ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) στην έκθεση “Ελλάδα: Προφίλ Υγείας 2023” αναφέρει το 28% των νέων 15 ετών και άνω (κυρίως αγόρια) ήταν υπέρβαροι ποσοστό υψηλότερο από τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες και αυξημένο από την προηγούμενη μελέτη για το 2018 (22%).

Εκτός από την ουσιαστική ευαισθητοποίηση για τη σημασία και τα οφέλη μιας υγιεινής βιώσιμης διατροφής, που κρίνεται αναγκαία, αλλά και τη σωστή πληροφόρηση, η οποία μπορεί να οδηγήσει και σε αυξημένη ζήτηση βιώσιμων εναλλακτικών, πώς θα μπορούσαν οι νέοι καταναλωτές να ενημερωθούν για τα βιώσιμα τρόφιμα και τη βιώσιμη διατροφή;

Η επικοινωνιακή προβολή βιώσιμης διατροφής και οι ετικέτες πιστοποιημένων βιώσιμων τροφίμων είναι δύο από τις προτάσεις που αναφέρθηκαν στο συγκεκριμένο τραπέζι.

Αφ’ ενός η προβολή του αντίκτυπου της διατροφής στην ατομική υγεία και στην υγεία του πλανήτη θα μπορούσε να επιτευχθεί με α) επικοινωνιακές καμπάνιες για να μάθουν οι νέοι τι είναι βιώσιμα τρόφιμα, το διττό όφελος στην υγεία τους και στο περιβάλλον, σύνδεση καλής διατροφής με αθλητισμό για να καταρριφθεί ο μύθος που συνδέει την κρεατοφαγία με την μυϊκή ενδυνάμωση και β) βιωματικές δράσεις σε σχολεία και πανεπιστήμια ώστε με διασκεδαστικό και συμμετοχικό τρόπο να μάθουν τα οφέλη της βιώσιμης και της μεσογειακής διατροφής.

Πιθανοί τρόποι εφαρμογής είναι:

• Έμφαση στη βιωματική εκπαίδευση (μέσα από εξοικείωση με τη βιώσιμη διατροφή από
  τα γεύματα στην καντίνα, κλπ)
• Συνεργασία Υπ. Παιδείας και Υπ. Υγείας με το Υπ. Περιβάλλοντος σχετικά με τη
  διατροφή στα σχολεία
• Εργαστήρια με βιωματικές δραστηριότητες – διαδραστικά προγράμματα (π.χ.
  λαχανόκηπους σε σχολεία)
• Μαθήματα ανάλογα με τη βαθμίδα εκπαίδευσης που θα καταδεικνύουν τη σχέση
  διατροφής και υγείας, τη διατροφή ως έννοια οικονομικής δραστηριότητας, αλλά και ως
  προς τις συνέπειες της αγροτικής δραστηριότητας στον πλανήτη.
• On demand γεύματα στα Πανεπιστήμια, για την αποφυγή του food waste και την προώθηση χορτοφαγικής διατροφής.

Όσον αφορά τις ετικέτες, αυτές θα αποτελούσαν μία λύση για ορθή και πληρέστερη σήμανση των τροφίμων ώστε οι καταναλωτές να μπορούν άμεσα να κατανοήσουν τον περιβαλλοντικό τους αντίκτυπο και να κάνουν “ενημερωμένες” αγορές.

Συγκεκριμένα θα ήταν θεμιτό:

• Ενίσχυση του green marketing για να μάθει ο καταναλωτής σωστά για την πληροφορία
  της ετικέτας
• Δράσεις ευαισθητοποίησης σχετικά με την κατανόηση της κάθε ετικέτας.
• Eco-labels: βελτίωση και προσοχή στον έλεγχο της πληροφορίας που μπαίνει στην ετικέτα για την αποφυγή του green-washing. Θέσπιση κριτηρίων σε όλη την αλυσίδα παραγωγής των τροφίμων για να διασφαλιστούν οι ορθοί τρόποι παραγωγής, μεταφοράς, διάθεσης από το χωράφι μέχρι να φτάσει στο ράφι.

Κόστος βιώσιμων τροφίμων

Στο επόμενο τραπέζι του “Panda Cafe” τέθηκε το ζήτημα του κόστους των βιώσιμων τροφίμων με τους νέους να θέτουν ερωτήματα και προτάσεις στον γραμματέα του ΚΟΣΜΟΣ και ευρωβουλευτή των Πρασίνων, Πέτρο Κόκκαλη σχετικά με το τι θα μπορούσε να εφαρμοστεί ώστε τα βιώσιμα τρόφιμα να είναι πιο οικονομικά και να θωρακιστεί η τιμή τους σε χαμηλά επίπεδα για να είναι προσβάσιμα σε όλους και κυρίως στους νέους.

Όπως είπαν οι νέοι στον κ. Κόκκαλη, ένα “ειδικό καλάθι” που θα περιελάβανε βιολογικά προϊόντα, λαχανικά και όσπρια, θα αποτελούσε όχι μόνο ένα ουσιαστικό μέτρο κατά της ακρίβειας αλλά και ένα συμβολικό, καθώς το κράτος θα έδινε το παράδειγμα στη νέα γενιά ότι η βιώσιμη και σωστή διατροφή περιέχει λιγότερο κρέας και περισσότερα λαχανικά και όσπρια και είναι φτηνή και όχι ακριβή, όπως νομίζουν πολλοί.

Ο γραμματέας του ΚΟΣΜΟΣ έθιξε το ζήτημα της κοστολόγησης του φαγητού και την αλυσίδα αξίας, παραθέτοντας στοιχεία από την έκθεση της Διεθνούς Οργάνωσης Τροφίμων και Γεωργίας (Food and Agriculture Organization of the United Nations), με τίτλο “The Hidden Cost of Food“, το οποίο το υπολογίζουν στα 12,3 τρισεκατομμύρια δολάρια τον χρόνο, το οποίο όπως είπε, “έρχεται από ένα τεράστιο κόστος που δημιουργείται στην κοινωνία από τον τρόπο παραγωγής του φαγητού και από τη χρήση φυτοφαρμάκων και άλλων καρκινογόνων ουσιών που συμβάλλουν στη ρύπανση και άρα και στη δημόσια υγεία. Από τη μία πλευρά έχουμε τη διατροφή να είναι ξεκάθαρα πλέον ο νούμερο ένα παράγοντας μη μεταδιδόμενων ασθενειών στην ΕΕ (παιδική παχυσαρκία, διαβήτης, καρκίνος) και το κόστος αυτό δεν ενσωματώνεται στην κακή διατροφή που αγοράζουμε. Όλο αυτό το κομμάτι του πραγματικού κόστους του φαγητού διατρέχει όλο το οικονομικό μας σύστημα και λέγεται ‘εξωτερικό κόστος‘“.

Πρόσφατες έρευνες που έγιναν στο πλαίσιο του προγράμματος Eat4Change έδειξαν ότι πολλοί ερωτηθέντες συχνά δεν επιλέγουν βιώσιμα τρόφιμα λόγω του υψηλού κόστους.

Αντίθετα τις περισσότερες φορές προτιμάνε την πιο οικονομική επιλογή (που συχνά συνδέεται με το μεγαλύτερο οικολογικό αποτύπωμα). Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Καταναλωτή αναφέρει το υψηλό κόστος των βιώσιμων τροφίμων ως το κυριότερο εμπόδιο των Ευρωπαίων καταναλωτών.

Στο Ειδικό Ευρωβαρόμετρο 505, περίπου το 50% από τους Ευρωπαίους ερωτηθέντες δήλωσαν ότι αν υπήρχαν διαθέσιμα βιώσιμα τρόφιμα σε προσιτές τιμές θα τους ήταν πιο εύκολο να υιοθετήσουν μια πιο υγιεινή και πιο φιλική προς τον πλανήτη διατροφή.

Για τους νέους, όπως δείχνουν οι έρευνες, το πρόβλημα είναι ακόμα πιο έντονο καθώς συχνά έχουν περιορισμένο προϋπολογισμό για το φαγητό τους, με αποτέλεσμα η τιμή των τροφίμων να είναι ο κύριος παράγοντας που επηρεάζει την επιλογή τους κι έτσι απλά καταλήγουν συνήθως στη φθηνότερη λύση.

Πώς θα μπορούσε να αλλάξει αυτό; Οι νέοι πρότειναν:

Food pass

Σε μια άυλη κάρτα να πιστώνεται ένα συγκεκριμένο ποσό για αγορά συγκεκριμένων βιώσιμων προϊόντων (όπως εποχικά και τοπικά φυτικά προϊόντα και τρόφιμα, και βιολογικά προϊόντα) η οποία θα χρησιμοποιείται σε καταστήματα τροφίμων και λιανικής. Θα αποτελέσει ένα σημαντικό κίνητρο για να δελεάσει καταναλωτές αλλά και επιχειρήσεις, ενώ η ενσωμάτωση στην καθημερινότητα θα είναι εύκολη, καθώς αποτελεί μια ήδη γνωστή συνήθεια.

Επιπλέον, μέσω της κρατικής δράσης και κινητοποίησης διάφορων τομέων, μπορεί να συμβάλλει στην καλύτερη αντίληψη του προβλήματος αφού ο καταναλωτής θα νιώσει ότι γίνεται μέρος της λύσης, ενώ η εν λόγω πρακτική είναι εύκολο να απευθύνεται μόνο στους νέους, που συνήθως δυσκολεύονται περισσότερο στην υιοθέτηση μιας βιώσιμης διατροφής λόγω περιορισμένων πόρων.

Καλάθι του νοικοκυριού

Προτάθηκε στο ήδη υπάρχον καλάθι του νοικοκυριού να συμπεριληφθούν φρέσκα εποχικά και τοπικά φρούτα, λαχανικά και όσπρια, καθώς και βιολογικά προϊόντα, ώστε να γίνουν αυτές οι κατηγορίες προϊόντων περισσότερο προσβάσιμες επιλογές για τους καταναλωτές.

Ως αποτέλεσμα, τα βιώσιμα προϊόντα θα προσελκύουν περισσότερο τους καταναλωτές, χωρίς να αποκλείονται από τα καθημερινά ψώνια λόγω κόστους. Εδώ μπορούν να συμπεριληφθούν και τα προϊόντα που δεν καταλήγουν στο ράφι λόγω αισθητικών κριτηρίων και να μειωθεί έτσι και η σπατάλη τροφίμων.

Διαθεσιμότητα των βιώσιμων τροφίμων

Ένα ακόμα σημαντικό ζήτημα που αναδείχθηκε τόσο από την πρόσφατη έρευνα σε νέους αλλά και από τις δημοσκοπήσεις που γίνονται τα τελευταία 3 χρόνια για τους σκοπούς του προγράμματος Eat4Change είναι αυτό της ελλιπούς διαθεσιμότητας βιώσιμων τροφίμων.

Παρόλο που υπάρχουν βιολογικές αγορές σε αρκετά σημεία της χώρας και κάποια σχολεία ή πανεπιστήμια μπορούν να προσφέρουν στους μαθητές/φοιτητές επιλογές χορτοφαγικές ή/και βιολογικής προέλευσης, η διαθεσιμότητα όμως αυτών των προϊόντων παραμένει πρόβλημα.

Από τις αλυσίδες τροφίμων μέχρι τους χώρους εστίασης είτε δεν υπάρχουν καθόλου είτε οι επιλογές των βιώσιμων τροφίμων είναι περιορισμένες.

Τι θα ήθελαν οι νέοι να εφαρμοστεί ώστε τα βιώσιμα τρόφιμα να υπάρχουν σε μεγαλύτερη διαθεσιμότητα;

Πράσινη γωνία στο λιανεμπόριο

Τα βιώσιμα τρόφιμα και οι υγιεινές επιλογές να τοποθετούνται σε ορατή θέση (για παράδειγμα στην είσοδο των καταστημάτων τροφίμων) ώστε να ενισχυθούν η προσβασιμότητα και η επιλεξιμότητα των βιώσιμων τροφίμων και να περιοριστεί η προβολή των ανθυγιεινών τροφίμων.

Αύξηση των βιώσιμων επιλογών σε καντίνες/κυλικεία

Δημιουργία βιώσιμου μενού περιορίζοντας τα junk food, αλλαντικά, σοκολατούχα. Η διάθεση περισσότερων επιλογών σε φρούτα, λαχανικά είτε φρέσκα είτε μαγειρεμένα σε πιο ελκυστικές παρασκευές θα δώσει το κίνητρο στους νέους να επιλέγουν τρόφιμα με μικρότερο αποτύπωμα τόσο στην ατομική υγεία όσο και στο περιβάλλον. Αυτό το μέτρο θα πρέπει να συνδυαστεί με βιωματική εκπαίδευση, ώστε οι αγοραστές να μάθουν για τα οφέλη των βιώσιμων τροφίμων.

Πράσινες δημόσιες προμήθειες

Σε κάποιες από τις φάσεις της ζωής μας έχουμε λάβει φαγητό από τους κρατικούς φορείς όπως βρεφικούς σταθμούς, τα νηπιαγωγεία, τα σχολεία, τα πανεπιστήμια μέχρι το στρατό και τα νοσοκομεία. Τι προδιαγραφές όμως πληρούν τα τρόφιμα που επιλέγουν οι φορείς;

Σύμφωνα με τη Συμμαχία για την Ευρωπαϊκή Διατροφική Πολιτική, τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και τη Διεθνή Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) η αγοραστική δύναμη του δημόσιου τομέα είναι τόσο μεγάλη, που αν διοχετευθεί ορθά μπορεί να επιφέρει σημαντικές αλλαγές προς όφελος ενός βιώσιμου και δίκαιου διατροφικού συστήματος.

Οι βιώσιμες δημόσιες συμβάσεις για τρόφιμα μπορούν να επηρεάσουν τόσο την κουλτούρα και την κατανάλωση όσο και την παραγωγή τροφίμων, επιφέροντας πολλά οφέλη στην κοινωνία, την οικονομία και το περιβάλλον. Στην Ελλάδα οι δημόσιες προμήθειες για τρόφιμα και υπηρεσίες τροφοδοσίας πραγματικά διαθέτουν μεγάλο οικονομικό εκτόπισμα. Μόλις το 2021 για υπηρεσίες σχολικών γευμάτων καταγράφηκαν συμβάσεις αξίας 144 εκ. ευρώ, για υπηρεσίες παροχής γευμάτων για λογαριασμό του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου καταγράφηκαν συμβάσεις αξίας 433 εκ. ευρώ, ενώ επιπρόσθετα καταγράφηκαν άλλες 197 συμβάσεις για υπηρεσίες εστιατορίου και παροχής φαγητού αξίας 46 εκ. ευρώ.

Τι θα ήθελαν οι νέοι να εφαρμοστεί ώστε τα βιώσιμα τρόφιμα να ενταχθούν στις δημόσιες πράσινες προμήθειες και να προάγουν ένα πιο υγιεινό τρόπο διατροφής;

Εφαρμογή Πράσινων Δημόσιων Συμβάσεων (ΠΔΣ)

Εφαρμογή των πράσινων κριτηρίων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε κρατικό επίπεδο που θα προωθούν τη μείωση του οικολογικού αποτυπώματος των προμηθειών σε δημόσιες δομές και οργανισμούς με -μεταξύ άλλων βελτίωση της διαθεσιμότητας βιώσιμων τροφίμων αλλά και περισσότερες επιλογές δίνοντας έμφαση στα εγχώρια προϊόντα (φρούτα, λαχανικά, όσπρια).

Προτεινόμενοι τρόποι εφαρμογής:

• Εφαρμογή της Μεσογειακής Διατροφής, σύμφωνα με τις προδιαγραφές των Εθνικών
  Διατροφικών Οδηγών να προγραμματίζονται τα εβδομαδιαία γεύματα με συχνότητα
  κατανάλωσης μέγιστο δύο φορές την εβδομάδα κατανάλωση ζωικών γευμάτων.
• Οι προμηθευτές των βιώσιμων τροφίμων να επιλέγονται με βάση τις πιστοποιημένες
  μεθόδους παραγωγής που χρησιμοποιούν. Παράλληλα να ενισχυθεί και η συμβολαιακή
  γεωργία θέτοντας τεχνικές προδιαγραφές, δηλαδή να καθοριστεί η ποσότητα των
  αγροτικών προϊόντων που χρειάζονται οι φορείς και να τις προμηθεύονται για κάποιο
  συγκεκριμένο διάστημα από συγκεκριμένους παραγωγούς σε μια προσυμφωνημένη
  τιμή.
• Εφαρμογή ελεγκτικού μηχανισμού, που θα διασφαλίζει την τήρηση των προϋποθέσεων που συμφωνήθηκαν. Στελέχωση με εξειδικευμένο προσωπικό ελέγχου και παραλαβής των τροφίμων.

Καταγραφή σπατάλης τροφίμων

Καταγράφοντας τις ποσότητες και τα είδη τροφίμων που καταλήγουν στα απορρίμματα θα εξεταστούν τυχόν αλλαγές στο μενού και στον τρόπο που παρασκευάζονται τα γεύματα με στόχο αυτά να είναι πιο ελκυστικά και να καταναλώνονται από περισσότερους λήπτες. Στην κατεύθυνση αυτή χρειάζεται επίσης να υπάρχουν οι σωστοί καφέ κάδοι και να γίνεται σωστά η ανακύκλωση και η κομποστοποίηση.

Η συνολική αποτίμηση επί των προτάσεων είναι πως για την αποτελεσματική εφαρμογή τους οφείλουν να συνδυαστούν με επιπλέον πολιτικές για την ολιστική αντιμετώπιση του προβλήματος, όπως ενθάρρυνση στο λιανικό εμπόριο, η θέσπιση ενός κοινού (ίσως και ευρωπαϊκού) σήματος για τα βιώσιμα προϊόντα, καθετοποίηση του τρόπου παραγωγής για τη μείωση του κόστους σε όλα τα στάδια, και φυσικά σύμπραξη περισσότερων κρατικών και ιδιωτικών φορέων αλλά και αλλαγή κουλτούρας των καταναλωτών.

Δείτε βίντεο από την εκδήλωση: