Ιωάννης Τσιπουρίδης: Μια βόμβα στην COP27

Σε λίγες μέρες ανοίγει τις πύλες της στο Sharm el-Sheikh της Αιγύπτου η 27η Διεθνής Διάσκεψη για την Κλιματική Αλλαγή που οργανώνει σε ετήσια βάση η Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (United Nations Framework Convention on Climate Change), νωστή πιο απλά ως COP27.

Η Διάσκεψη είναι επίσης γνωστή και ως «COP της Αφρικής», για να τονιστούν οι ιδιαιτερότητες της αφρικανικής ηπείρου στο κεφάλαιο κλιματική αλλαγή, όπως οι τραγικές κλιματικές επιπτώσεις, η σχεδόν μηδενική συμμετοχή στη δημιουργία του φαινομένου και η κραυγαλέα έλλειψη κλιματικής χρηματοδότησης.

Αυτό το τελευταίο, η κλιματική χρηματοδότηση, θα είναι σύμφωνα με αναλυτές, το κύριο σημείο που θα κρίνει την αποτυχία ή επιτυχία της Διάσκεψης και ως προς αυτό συνιστά μια βόμβα στα χέρια των υπεύθυνων, που πρέπει να χειριστούν με προσοχή.

Κατά τη γνώμη μου, τα στοιχεία που πρέπει να λάβει κανείς υπόψη του για να αντιληφθεί το θέμα στις σημαντικές του διαστάσεις, είναι τα ακόλουθα:

• Η Αφρική αναμφισβήτητα έχει συμβάλει ελάχιστα στην πρόκληση του φαινομένου του θερμοκηπίου (εκπέμπει λιγότερο από 3-4% των παγκόσμιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα)
• Η Αφρική αναμφισβήτητα υφίσταται ήδη τις βαριές επιπτώσεις μιας κλιματικής κρίσης, μάλιστα πολύ περισσότερο από χώρες που είναι κύρια υπεύθυνες για την κλιματική κρίση.
• Η Αφρική ήδη χάνει από 5-15% του ετήσιου ΑΕΠ της λόγω των κλιματικών επιπτώσεων.
• Η Αφρική πρέπει να προχωρήσει άμεσα σε έργα μετριασμού, προσαρμογής και προστασίας από τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης. Έργα που απαιτούν κεφάλαια που η Αφρική δεν έχει. Αλλά ακόμη κι αν είχε, δεν οφείλει να τα καταβάλει, κατά τη γνώμη μου, ως μη υπεύθυνη για την πρόκληση της κλιματικής κρίσης.
• Η Αφρική έχει περίπου 600 εκατομμύρια κατοίκους της που δεν έχουν πρόσβαση σε ενέργεια, ενώ η κατανάλωση κατά κεφαλήν αυτών που έχουν πρόσβαση σε ενέργεια, ωχριά μπροστά στα αντίστοιχα νούμερα Ευρώπης και ΗΠΑ.
• Η Αφρική έχει πλούσια κοιτάσματα ορυκτών καυσίμων και δεν είναι λίγες οι εντός Αφρικής φωνές που ζητούν την εκμετάλλευση τους, στη λογική του «έχουμε κι εμείς δικαίωμα να χρησιμοποιήσουμε ορυκτά καύσιμα για οικονομική ανάπτυξη, όπως κι εσείς». Κάτι, σαν να λέμε, ισότητα στην αυτοκαταστροφή.
• Σε αυτές τις φωνές πρέπει να προστεθούν οι πιεστικές φωνές των εταιρειών ορυκτών καυσίμων που ανυπομονούν να τους δοθεί η δυνατότητα να εκμεταλλευτούν αυτές τις νέες πηγές ορυκτών καυσίμων.
• Ο πληθυσμός της Αφρικής θα αποτελεί το 25% του παγκόσμιου πληθυσμού το 2050 και το 40% το 2100.
• Και φυσικά η Αφρική δεν μπορεί να είναι αιώνια «υπό ανάπτυξη», αλλά πρέπει κάποτε να αρχίσει να αναπτύσσεται.

Κατά τη γνώμη μου τα παραπάνω στοιχειοθετούν επαρκέστατη αιτιολόγηση κλιματικής χρηματοδότηση της Αφρικής, κυρίως προς όφελος μας. Γιατί αν αυτή η ταχύτητα αυξανόμενη σε πληθυσμό ήπειρος στραφεί σε ορυκτά καύσιμα, τότε η αύξηση της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας θα ξεπεράσει όρια που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν βιώσιμα. 

Στην COP15, το 2009, στην Κοπεγχάγη οι πλούσιες χώρες υποσχέθηκαν την παροχή κλιματικής χρηματοδότησης ύψους 100 δισ. δολαρίων ετησίως από το 2020 στις πτωχές χώρες, ακριβώς γι αυτούς τους λόγους. Μια απόφαση που επιβεβαιώθηκε πανηγυρικά και στην COP21 το 2015 στο Παρίσι, αλλά που δεν έχει υλοποιηθεί μέχρι στιγμής.

Για να αντιληφθούμε το μέγεθος του ποσού αυτού μπορούμε να το συγκρίνουμε με τα ακόλουθα ποσά:

• Η συνολική δαπάνη υλοποίησης των μέτρων για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης (NDC’s) των αφρικανικών χωρών ανέρχεται σε 2,8 τρις δολάρια για τη δεκαετία 2020-30 (περίπου 280 δις δολάρια ετησίως).
• Οι ετήσιες επιδοτήσεις των ορυκτών καυσίμων παγκοσμίως ανέρχονται σε σχεδόν 6 τρις δολάρια.
• Οι εταιρείες ορυκτών καυσίμων αναμένεται να έχουν κέρδη μέσα στο 2022 λόγω της ενεργειακής κρίσης πάνω από 4 τρις δολάρια.

Η κλιματική χρηματοδότηση της Αφρικής και όλων των υπό ανάπτυξη χωρών πρέπει να γίνει πρώτη προτεραιότητα του COP27, όπως έπρεπε να ήταν και του COP26. Και προφανώς δεν μιλάμε για δανεισμό αλλά χρηματοδότηση.

Είναι ένα καθυστερημένο χρέος του πλούσιου Βορρά, που πρέπει να πληρωθεί άμεσα και θα τολμούσα να πω και έντοκα.

Οι αφρικανικές χώρες και λόγω του τόπου διεξαγωγής της διάσκεψης, έχουν ανεβάσει το θέμα πολύ ψηλά στην ατζέντα τους και θα παλέψουν για τη δικαίωσή τους.

Αλλά αυτό δεν είναι το μοναδικό αίτημα που απαιτεί χρηματοδότηση

Εξ ίσου σημαντικό αλλά λιγότερο γνωστό είναι το θέμα του “Loss & Damage”

Τι είναι αυτό;

Αίτημα για αποζημίωση των καταστροφών και των απωλειών που έχουν ήδη προκληθεί από την κλιματική κρίση σε κράτη, κοινότητες και άτομα.

Μάλιστα υπάρχει και περαιτέρω διαφοροποίηση μεταξύ “Economic Loss & Damage” and “Non Economic Loss & Damage”.

• όπου Economic Loss & Damage είναι όλες οι καταστροφές και ζημιές που μπορούν γενικά να αποτιμηθούν με χρηματικούς όρους, όπως κυρίως περιουσιακά στοιχεία, σπίτια, καλλιέργειες, αλλά ακόμη και ασθένειες, τραυματισμοί κτλ.
• ενώ Non Economic Loss & Damage είναι όλα όσα δεν έχουν χρηματική αξία αλλά συνήθως «κοστίζουν» πολύ περισσότερο, όπως η απώλεια συγγενών, η απώλεια στέγης, ο πόνος και η θλίψη, η ψυχική υγεία, η αναγκαστική μετανάστευση, η απόγνωση, η απώλεια….

Ιδιαίτερα η κλιματική μετανάστευση, που θα είναι το υπ αριθμόν ένα πρόβλημα της κλιματικής κρίσης τις επόμενες δεκαετίες, είναι η απόλυτη έκφραση του Loss & Damage,  Economic και Non Economic.

Σαν σε παρένθεση, να θυμίσω ότι όλα αυτά στηρίζονται σε μια αρχή που αποδεχόμαστε μεν θεωρητικά, αλλά δεν εφαρμόζουμε (γιατί άραγε): «Ο ρυπαίνων πληρώνει». Η οποία, αν και όταν εφαρμοστεί, θα αποκαταστήσει τον εξοργιστικό όρο «εξωτερικό κόστος».  

Η Ομάδα Loss and Damage Collaboration12, μια ομάδα επιστημόνων, διαπραγματευτών και ακτιβιστών, που στηρίζεται από τις μικρές και υπό ανάπτυξη χώρες του πλανήτη, έχει θέσει για συζήτηση στη Διάσκεψη COP27, το θέμα της δημιουργίας μηχανισμού αποζημίωσης για Loss & Damage.

Η ουσία είναι πως τα αιτήματα για Climate Financing και Loss & Damage Financing είναι τεκμηριωμένα πέραν αμφισβήτησης. Και είναι ευφημισμός ο όρος financing. Περί αποζημιώσεως πρόκειται, πληρωμής χρεών και μάλιστα καθυστερημένων. Και τα χρέη πρέπει να πληρώνονται γιατί πάνω από όλα πρέπει στο τέλος να επικρατεί το αίσθημα της δικαιοσύνης. Κι αυτή τη φορά δεν θα γίνει δεκτό να περάσει το μπαλάκι της κλιματικής χρηματοδότησης στην COP28.

Αυτή είναι η βόμβα που καλείται ο Γ.Γ. του ΟΗΕ. Αντόνιο Γκουτιέρες και η ομάδα του να απασφαλίσουν και δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι θα τα καταφέρουν. Πολλοί πιστεύουν τα αντίθετο μάλιστα.

** Ο Δρ. Ιωάννης Τσιπουρίδης είναι Σύμβουλος Μηχανικός Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας,  Δ/ντης Κέντρου Ερευνών Ανανεώσιμων και Κλιματικής Αλλαγής στο πανεπιστήμιο TUM της Μομπάσα, Κένυα.