Καιρός, περιβάλλον και ασθένειες από τους χρόνους του Ιπποκράτους ως τις μέρες του κορονοϊού

Πώς ο καιρός επηρεάζει διαχρονικά τη συμπεριφορά των ανθρώπων και ποια η επίδραση αυτής της σχέσης στη μεταδοτικότητα των ασθενειών. Οι κλιματικές συνθήκες από την εποχή του Ιπποκράτη και η ιατρική του σήμερα. Μεγάλη έρευνα του Θοδωρή Κολυδά.

ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΟΛΥΔΑΣ
12 Ιανουαρίου 2021 03:53

Από τον περασμένο Μάρτιο όταν ο κορονοϊός άρχισε να εξαπλώνεται σε όλο τον κόσμο, είχαμε αναφερθεί με αναλυτικό άρθρο στις σχετικές μελέτες που συνέδεαν τις καιρικές συνθήκες με την μεταδοτικότητα του κορονοϊού. Οι μελέτες εξέταζαν αν το πρόβλημα της εξάπλωσης το λύσει ο καιρός ή όχι, καθώς η υπόθεση που έκαναν όλοι τότε ήταν ότι οι υψηλότερες θερμοκρασίες του καλοκαιριού θα μπορούσαν να σταματήσουν την εξάπλωση του ιού. Από την άλλη μεριά γίνονταν αναφορές ότι οι τυχόν ψυχρές εισβολές, θα μπορούσαν να επιδεινώσουν την κατάσταση. Η μελέτη είχε δημοσιοποιηθεί στην ιστοσελίδα SSRN του Elsevier και η έρευνα είχε δείξει ότι συνολικά, οι ανθρώπινοι κορονοϊοί (HCoV-229E, HCoV-HKU1, HCoV-NL63 και HCoV-OC43) παρουσίαζαν ισχυρή χειμερινή εποχικότητα από τον Δεκέμβριο μέχρι τον Απρίλιο, η οποία ήταν μη ανιχνεύσιμη τους καλοκαιρινούς μήνες στις εύκρατες περιοχές.

ΣΧ.1 Παγκόσμιος χάρτης θερμοκρασιών Ιανουαρίου—Φεβρουαρίου 2020. Η χρωματική κλίση δείχνει τις θερμοκρασίες στα 2 μέτρα σε βαθμούς Κελσίου με βάση δεδομένα από την ανάλυση του ECMWF ERA-5 Οι λευκοί κύκλοι αντιπροσωπεύουν τις χώρες με σημαντική μετάδοση της ( > 6 θάνατοι στις 3/5/2019)

6 θάνατοι στις 3/5/2019)”>

Παρότι πέρασε πολύς καιρός από τότε, το ζήτημα, του πόσο μπορεί να επηρεάσει ο καιρός στην έξαρση της πανδημίας εξακολουθεί να παραμένει ακόμη περίπλοκο. Αυτό που διαπιστώσαμε όλοι από την πείρα μας, αλλά και οι επιστήμονες με τις νεότερες μελέτες τους είναι πως από τον καιρό επηρεάζεται σημαντικά η συμπεριφορά των ανθρώπων, γεγονός που έμμεσα μπορεί να συμβάλλει θετικά ή αρνητικά στην μετάδοση του ιού. Ενδεικτικά είναι τα γραφήματα και οι χάρτες που δημοσιεύτηκαν μαζί με την έρευνα, που αφορούν τόσο το σύνολο του πλανήτη όσο και τις ΗΠΑ ξεχωριστά. Σε αυτή την έρευνα που δημοσιεύτηκε στο International Journal of Environmental Research and Public Health που εξηγείται ως έναν βαθμό ο ρόλος του καιρού στην εξάπλωση του κοροναϊού. Στα ευρήματα αναφέρεται πως η θερμοκρασία και η υγρασία έχουν ρόλο όχι όμως τόσο σημαντικό .

Στη μελέτη αξιολογήθηκε ο ρόλος του καιρού (λαμβάνοντας υπόψη την ισοδύναμη θερμοκρασία που συνδυάζει την επίδραση της υγρασίας και της θερμοκρασίας του αέρα) με ιδιαίτερη έμφαση στην αστική πυκνότητα, την κινητικότητα, τη φιλοξενία, τις δημογραφικές πληροφορίες και τη χρήση μάσκας εντός των κοινοτήτων. Ο καιρός από μόνος του αναγνωρίστηκε ως επηρεαστικός παράγοντας (με σχετική σημασία <3%). Σύμφωνα με αυτή την έρευνα, τα ταξίδια και ο χρόνος εκτός σπιτιού ήταν οι δυο κορυφαίοι παράγοντες που συνέβαλαν στην ανάπτυξη της πανδημίας του κορονοϊού.

Οι κλιματικές συνθήκες από την εποχή του Ιπποκράτη και η ιατρική του σήμερα

Μελετώντας το «Περί αέρων, υδάτων και τόπων» του Ιπποκράτη που θα ο αναλύσουμε παρακάτω καταλήγουμε στο συμπέρασμα, ότι ο Ιπποκράτης χρησιμοποιώντας ως βασική μέθοδο για την έρευνα την παρατήρηση, αναζητά τις βασικές αιτίες των ασθενειών, οι οποίες εντοπίζονται σε φυσικά αίτια και διαταραχές των σωματικών λειτουργιών και τις συνδέει με τη φύση . Καταγράφει τη λειτουργία των ανθρώπινων οργάνων καθώς και την επίδραση του φυσικού περιβάλλοντος σε αυτά. Συμβουλεύει τους επαγγελματίες γιατρούς πριν καταλήξουν σε κάποια διάγνωση να μελετήσουν πρώτα τους ανέμους και τα ύδατα μιας πόλης αλλά και τις εποχικές μεταβολές ώστε να οδηγηθούν σε ένα σωστό συμπέρασμα και να αποφύγουν τυχόν σφάλματα.

Ο Ιπποκράτης κατηγοριοποιεί τις ασθένειες που μπορεί να προκληθούν από περιβαλλοντικούς παράγοντες ανάλογα με το φύλο και την ηλικία. Μελετώντας κανείς το έργο του, αντιλαμβάνεται ότι ο Ιπποκράτης θεωρεί, ότι το ανθρώπινο σώμα αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του περιβάλλοντος. Συνεπώς, η ποιότητα ζωής σε συνδυασμό με τους περιβαλλοντικούς παράγοντες επηρεάζουν την υγεία των ανθρώπων. Γι’ αυτό και κάθε γιατρός μέχρι σήμερα οφείλει να συνυπολογίσει όλους τους παράγοντες προτού καταλήξει σε κάποια διαπίστωση σχετικά με μια ασθένεια.

“Η έλευση του επόμενου χειμώνα επιλύει τις ασθένειες του καλοκαιριού, και το ερχόμενο καλοκαίρι απομακρύνει τις ασθένειες του χειμώνα”, γράφει το 400 π.Χ. Αυτή η ρήση του Ιπποκράτη θεωρείται η πρώτη καταγεγραμμένη μελέτη της εποχιακής μεταβλητότητας μιας ασθένειας, και ειδικότερα της γρίπης. Το γιατί οι μεταβολές σε κάποιες ασθένειες κάτω από ορισμένες συνθήκες είναι περιοδικές, ακόμη αποτελεί μυστήριο, που μπερδεύει τους επιστήμονες μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Δεν έχουν κατανοήσει πλήρως τις διεργασίες οι σύγχρονοι ερευνητές, αλλά καταλαβαίνουν όμως ξεκάθαρα ότι καθώς αλλάζει ο κύκλος των εποχών, τα μικρόβια, και τα περιβάλλοντα μέσα στα οποία κατοικούν, αλλάζουν με περίπλοκους τρόπους, που κάνουν τους ανθρώπους περισσότερο ή λιγότερο επιρρεπείς σε μια ασθένεια. “Εάν ρωτούσατε πέντε επιδημιολόγους της γρίπης να πουν την γνώμη τους για την καλύτερη μέθοδο αντιμετώπισής της , θα έχετε μια μεγάλη πιθανότητα να λάβετε πέντε διαφορετικές απαντήσεις”, λέει ο Dylan Morris, μεταδιδακτορικός ερευνητής στο UCLA που μελετά την οικολογία και την εξέλιξη των ιών. Γεγονός είναι ότι τα τελευταία χρόνια, οι επιστήμονες ανακάλυψαν πώς οι μεταβαλλόμενες εποχές επηρεάζουν όχι μόνο τις φυσικές δομές των ιών, αλλά και τις φυσικές αντιστάσεις του οργανισμού μας κατά των ασθενειών.

Τον χειμώνα ειδικότερα, ο κρύος, ξηρός αέρας και η έλλειψη ηλιακού φωτός επηρεάζουν αρνητικά την ικανότητά μας να αποτρέψουμε τις αναπνευστικές λοιμώξεις όπως η γρίπη ή ο κοροναϊός SARS-CoV-2.

Οι χειμερινές συνθήκες στις μέρες του κορονοϊού

Με βάση τις προηγούμενες εμπειρίες με τα εποχιακά κρυολογήματα και την γρίπη, οι εμπειρογνώμονες της δημόσιας υγείας προειδοποιούν για πιθανή αύξηση κρουσμάτων ιών κορονοϊού το χειμώνα, καθώς ο κρύος καιρός αναγκάζει τους ανθρώπους να μετακινούνται σε εσωτερικούς χώρους όπου ευδοκιμεί η μεταφορά μέσω του αέρα. Αυτή η πρόβλεψη έχει δυστυχώς τεκμηριωθεί σε πολλές περιπτώσεις, νοσηλείας και θανάτων στις Ηνωμένες Πολιτείες που σημείωσαν ρεκόρ τις τελευταίες εβδομάδες, χωρίς κανένα σημάδι μείωσης. Ο Dylan Morris και οι συνάδελφοί του δημοσίευσαν τον Νοέμβριο μια προκαταρκτική μελέτη που εξέτασε έναν από τους παράγοντες που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αυτήν την αύξηση: Το πώς αλλάζει η συμπεριφορά του κορονοϊού με τη θερμοκρασία και την υγρασία του αέρα.

Διαπίστωσαν ότι οι χαμηλότερες θερμοκρασίες και οι ακραίες υγρασίες – τόσο οι υψηλές όσο και οι χαμηλές – διατηρούν τον ιό σταθερό και μολυσματικό για περισσότερο χρόνο. Οι χαμηλότερες θερμοκρασίες επιβραδύνουν τις χημικές αντιδράσεις, όπως αυτές που προκαλούν διάσπαση των ιών. Αυτό σημαίνει ότι ο κορονοϊός μπορεί να επιπλέει σε αναπνευστικά σταγονίδια για περισσότερο χρόνο . Η χαμηλότερη υγρασία εξατμίζει τα σταγονίδια σε μικρότερο μέγεθος, διευκολύνοντας τον ιό να προσκρούσει σε άλλες χημικές ουσίες και να απενεργοποιηθεί – αλλά μόνο μέχρις ένα σημείο. Εάν τα σταγονίδια γίνουν πολύ μικρά, τα φυσικά άλατα στα υγρά που εκπνέουμε παγιδεύουν τον ιό, διατηρώντας τον για να «ξυπνήσει» , όταν η σταγόνα βρεθεί και διαλυθεί σε έναν νέο ξενιστή. Δυστυχώς, η χαμηλή θερμοκρασία και η υγρασία αποτελούν τις κύριες μετεωρολογικές παραμέτρους που έχουμε συνήθως τους χειμερινούς μήνες. Υπάρχουν όμως και άλλες μεταβλητές, όπως η παραμονή ανθρώπων σε εσωτερικούς χώρους, οι άνθρωποι οι οποίοι δεν λαμβάνουν αρκετό ηλιακό φως, οι οποίοι μπορούν και αυτοί μερικώς να επηρεαστούν.

Ο χειμερινός αέρας στις μέρες του κορονοϊού

Αναπνέοντας πιο κρύο, ξηρότερο αέρα αλλάζει τρόπο λειτουργίας το ανοσοποιητικό μας σύστημα, λέει η Akiko Iwasaki, ανοσολόγος στο Πανεπιστήμιο Yale και ερευνήτρια στο Ιατρικό Ινστιτούτο Howard Hughes. Σε μια δημοσίευση του 2015, η Iwasaki και οι συνεργάτες της έδειξαν ότι τα κύτταρα που βρίσκονταν στην αναπνευστική οδό πειραματόζωων, παρήγαγαν λιγότερα μόρια, τα οποία ονομάζονται ιντερφερόνες, όταν επικρατούσε περισσότερο κρύο. Οι ιντερφερόνες είναι μια κατηγορία πρωτεϊνών που σχετίζονται με τα ανοσοκύτταρα “Από τότε που βγήκε αυτή η μελέτη, έχω πει στα παιδιά μου να φορούν μαντήλι γύρω από τη μύτη – και σήμερα, προφανώς, μάσκες – γιατί αυτό επιτρέπει τη θερμοκρασία να παραμείνει πιο υψηλή στην περιοχή της μύτης”, λέει η Iwasaki.

Nα λοιπόν μια καλή ιδέα γιατί πρέπει να χρησιμοποιούμε τις μάσκες μας, ειδικά τώρα που θα κρυώσει ο καιρός για τα καλά.

Πιο πρόσφατα, η Iwasaki και η ομάδα της διαπίστωσαν ότι η χαμηλή υγρασία μπορεί επίσης να εμποδίσει την πρώτη γραμμή άμυνας του σώματος: την βλέννα. Η βλέννα μας προστατεύει καθώς παγιδεύει πολλές αιωρούμενες ουσίες Κάποιος χρειάζεται ένα μαντήλι; Αυτή η διαδικασία ονομάζεται βλεννογονική κάθαρση και ο κρύος, ξηρός αέρας δεν είναι φίλος της. Αυτό συμβαίνει διότι η χαμηλή υγρασία στεγνώνει τα στρώματα βλέννας στα πρόσωπα και τους λαιμούς μας, καθιστώντας πιο δύσκολο για το σώμα μας να διώξει τυχόν εισβολείς. «Αυτό συμβαίνει όταν εισπνέουμε ξηρό αέρα και, στη συνέχεια, σε συνδυασμό με τον κρύο αέρα, αυξάνουμε την ανοσολογική απόκριση του ξενιστή, ώστε να μην είμαστε πλέον σε θέση να καταπολεμήσουμε αυτές τις ιογενείς λοιμώξεις» λέει η Iwasaki. Η ίδια συνιστά να αποκτήσουν όσοι μπορούν υγραντήρα και να διατηρήσουν στο σπίτι την υγρασία στα επίπεδα του 40 έως 60%. «Με αυτόν τον τρόπο, βοηθάμε όχι μόνο την ανοσολογική αντίδρασή μας στα παθογόνα, αλλά και στον υγρό αέρα, καθώς και στα σωματίδια που τυχόν περιέχουν ιό».

Να μια καλή πρόταση αν υπάρχει η δυνατότητα χρήσης υγραντήρα στα σπίτια μας ή σε δημόσιες υπηρεσίες γενικότερα

Η Επίδραση του Ήλιου στις μέρες του κορονοϊού

Οι περισσότεροι άνθρωποι που μένουν όλη την ημέρα σε εσωτερικούς χώρους λόγω της πανδημίας επιδεινώνουν ένα άλλο μειονέκτημα του χειμώνα: την μειωμένη πρόσληψη βιταμίνης D. Εκτός από την ενίσχυση των οστών, η βιταμίνη D παίζει σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση των ανοσολογικών αντιδράσεών μας, επηρεάζοντας τουλάχιστον 200 χημικές διεργασίες που εμπλέκονται με αυτές τις απαραίτητες άμυνες, λέει η Annelise Barron, βιομηχανικός στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, η οποία σχεδιάζει συνθετικές εκδόσεις φυσικών μορίων. Ασχολείται με την επίδραση ενός πεπτιδίου (μικρής πρωτεΐνης) που ονομάζεται LL-37, το οποίο είναι ένα ισχυρό αντιικό, αντιβακτηριακό και αντιμυκητιακό μόριο που εμφανίζεται στους ανθρώπους. Αυτό συμβαίνει επειδή το ανθρώπινο σώμα έχει την ικανότητα να απορροφά το φως του ήλιου και να παράγει τη βιταμίνη D που με την σειρά της παράγει αυτό το αντιμικροβιακό πεπτίδιο.

Το δέρμα μας παράγει βιταμίνη D χρησιμοποιώντας υπεριώδεις ακτίνες Β από τον ήλιο. Αν και τρόφιμα όπως τα λιπαρά ψάρια ή το εμπλουτισμένο γάλα μπορούν να τροφοδοτήσουν μέρος της βιταμίνης D, το φως του ήλιου αυξάνει τα επίπεδά μας – και αυτό είναι ένα πρόβλημα για άτομα που ζουν πιο μακριά από τον Ισημερινό. Σε όλο τον κόσμο, κατά τη διάρκεια αυτών των περισσότερων ηλιόλουστων μηνών , περίπου οι μισοί άνθρωποι έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε βιταμίνη D. «Τώρα, αν πάμε στους νεκρούς του χειμώνα, θα δείτε κατά μέσο όρο ότι το ποσοστό των ατόμων που έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε βιταμίνη D θα είναι περισσότερο από το 80 τοις εκατό» αναφέρει η Barron.

Τα επίπεδα βιταμίνης D στον οργανισμό μας σχετίζονται με χαμηλότερους κινδύνους για φλεγμονώδεις ασθένειες όπως ο διαβήτης τύπου 1 και η σκλήρυνση κατά πλάκας, καθώς και με τη χαμηλότερη συχνότητα εμφάνισης οξέων αναπνευστικών λοιμώξεων. Αν και η Barron λέει ότι οι πλήρεις επιπτώσεις στην υγεία παραμένουν ασαφείς, οι έρευνες δείχνουν συνεχώς ανεπάρκειες στη βιταμίνη D σε πληθυσμούς των ΗΠΑ που ζουν πάνω από 35 μοίρες γεωγραφικό πλάτος, μια περιοχή που περιλαμβάνει πόλεις τόσο νότια όσο βρίσκεται και το Λας Βέγκας.

•Ζούμε σε ένα τόπο που η φύση απλόχερα μας χαρίζει το φως του ήλιου. Να μη «καταδικάζουμε» και «λοιδορούμε» όσους αποζητούν το φως και την ζεστασιά του ήλιου.

Ειδικά κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, οι άνθρωποι που μένουν σε κλειστούς χώρους μπορεί να είναι καλό για τον περιορισμό της μετάδοσης, αλλά κακό για την απορρόφηση του ηλιακού φωτός που παράγει βιταμίνη D. Υπάρχει σχετική έρευνα που δείχνει ότι πολλοί ασθενείς με COVID-19 έχουν ανεπάρκεια βιταμίνης D και αυτό επιδρά αρνητικά. Για παράδειγμα, τέτοια μελέτη που δημοσιεύθηκε στα τέλη Νοεμβρίου 2020 διαπίστωσε ότι οι ασθενείς με ανεπάρκεια βιταμίνης D μεCOVID-19 είχαν ποσοστό θανάτου σχεδόν τέσσερις φορές υψηλότερο από εκείνο της μελέτης με φυσιολογικά επίπεδα βιταμίνης D. Αυτό το συμπέρασμα πρέπει να τεκμηριωθεί περαιτέρω αν είναι σωστό ή όχι . Οι πρώτες μελέτες για τη χορήγηση βιταμίνης Dγια θεραπεία με COVID-19 έχουν δείξει θετικά και ουδέτερα αποτελέσματα.

Το πιο σκούρο δέρμα μπορεί μερικές φορές να περιορίσει την παραγωγή βιταμίνηςD, η οποία έχει επισημανθεί ως πιθανή γενετική εξήγηση για τον υψηλότερο αντίκτυπο του COVID-19 στους Αφροαμερικανούς και σε άλλες κοινότητες εγχρώμων. Ωστόσο, η λιγότερο αποτελεσματική παραγωγή δεν μεταφράζεται πάντα σε χαμηλότερα επίπεδα βιταμίνης D σε έγχρωμα άτομα έναντι των ανθρώπων των λευκών κοινοτήτων, καθώς υπάρχουν και άλλα μόρια που εξουδετερώνουν τη βιταμίνη D τα οποία βρίσκονται σε διαφορετικές συγκεντρώσεις μεταξύ των πληθυσμών.

Επιπλέον, πολλοί κοινωνικοί καθοριστικοί παράγοντες για την υγεία φαίνεται να διαδραματίζουν σημαντικότερο ρόλο όσον αφορά τα αποτελέσματα COVID-19 σε κοινότητες μειονοτήτων.

Ωστόσο, η λήψη συμπληρωμάτων βιταμίνης D μπορεί να βοηθήσει στη ρύθμιση των φυσικών άμυνών του σώματος, λέει η Barron, επισημαίνοντας μια πρόσφατη μελέτη που έδειξε ότι τα συμπληρώματα βελτίωσαν τη δραστηριότητα στο LL-37 κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Ο Anthony Fauci, διευθυντής του Εθνικού Ινστιτούτου Αλλεργίας και Λοιμωδών Νοσημάτων των ΗΠΑ, λέει σε συνέντευξή του ότι παίρνει ένα καθημερινό συμπλήρωμα βιταμίνης D για να ενισχύσει το ανοσοποιητικό του σύστημα. Η Barronσυνιστά 2.000 μονάδες – ως βασικό μέτρο των ουσιών – συμπληρώματος βιταμίνης D την ημέρα. Αυτό πάντως είναι υψηλότερο από τις οδηγίες του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας των ΗΠΑ που προτείνει 400 έως 800 μονάδες (IU) , αλλά σύμφωνα με το ανώτερο όριο των συστάσεων της Ενδοκρινικής Εταιρείας βρίσκεται πολύ κάτω από την ποσότητα των 4.000 μονάδων (IU) ημερήσιας δόσης , ποσότητα στην οποία η βιταμίνη D γίνεται τοξική για τους ενήλικες.

Η διάρκεια των εποχών στις μέρες του κορονοϊού

Η παραγωγή βιταμίνης D δεν είναι η μόνη σωματική λειτουργία που επηρεάζεται από εποχιακή μεταβλητότητα στο φως του ήλιου, λέει η Micaela Martinez, οικολόγος μολυσματικών ασθενειών στο Πανεπιστήμιο της Κολούμπια, η οποία μελετά τους βιολογικούς ρυθμούς και τις εποχιακές ασθένειες. Ορισμένοι ερευνητές προτείνουν ήδη τη μελέτη του τρόπου με τον οποίο ο διαταραγμένος ύπνος επηρεάζει την ευπάθεια των ασθενών και ποια ώρα της ημέρας είναι καλύτερη για τη χορήγηση θεραπείας δεξαμεθαζόνης, για ασθενείς μεCOVID-19. “Σχεδόν όλες οι πτυχές του σώματός μας- μεταβολισμός, ορμόνες, ανοσία – αλλάζουν με τον κύκλο ημέρας-νύχτας“, αναφέρει η ερευνήτρια . Δεν είναι ότι θα έχουμε περισσότερες μολύνσεις το χειμώνα και λιγότερες το καλοκαίρι. Όχι. Για κάθε μολυσματική ασθένεια, υπάρχει μια εποχή.

Μερικές από τις πρώτες έρευνες που επικεντρώθηκαν στη χρονοβιολογία και πραγματοποιήθηκαν στον κύκλο ημέρας-νύχτας και στη μεταβολή της μελατονίνης. Προς αυτή την κατεύθυνση κινήθηκε μια μελέτη του 2015 στο Nature που διαπίστωσε εποχική μεταβλητότητα περίπου του ενός τετάρτου ανθρώπινων γονιδίων, αν και η ομάδα δεν έδειξε πώς αυτή η διακύμανση των γονιδίων επηρέασε την ικανότητα του ανοσοποιητικού συστήματος να καταπολεμά τους εισβολείς. «Δεν είναι ότι θα έχετε περισσότερες μολύνσεις το χειμώνα και λιγότερες το καλοκαίρι. Όχι, για κάθε μολυσματική ασθένεια, υπάρχει μια εποχή», ανέφερε η Martinez, της οποίας το εργαστήριο εργάζεται επί του παρόντος για να δείξει πώς οι εποχιακές αλλαγές επηρεάζουν την ικανότητα του ανοσοποιητικού συστήματος να αποκρούει διαφορετικά τα παθογόνα. Ιστορικά, επισημαίνει ότι οι επιδημίες της ιλαράς ήταν ευρέως διαδεδομένες την άνοιξη και η πολιομυελίτιδα έπληξε το καλοκαίρι πολλές περιοχές . Ανεξάρτητα από τη σεζόν, η Martinez ανησυχεί ότι οι άνθρωποι δεν παίρνουν αρκετό ηλιακό φως για να βοηθήσουν το σώμα τους να λειτουργεί κανονικά, καθώς περισσότεροι από εμάς περνούν τις μέρες μας σε εσωτερικούς χώρους. Τα συμπεράσματά της βρίσκονται και περιγράφονται αναλυτικά σε μια προκαταρκτική μελέτη της που κυκλοφόρησε τον Οκτώβριο. Συνιστά σε όλους να λαμβάνουν όσο το δυνατόν περισσότερη ηλιακή ακτινοβολία για να βοηθήσουν τον οργανισμό τους σε καλύτερη λειτουργία του κατά τη διάρκεια της ημέρας και να ρυθμίσουν ζωτικές λειτουργίες, συμπεριλαμβανομένης, και αυτής της καταπολέμησης των αναπνευστικών παθογόνων ασθενειών.

Οι εποχές, ο καιρός και το φυσικό περιβάλλον στο πέρασμα του χρόνου

Αν γυρίσουμε τον χρόνο πίσω και πάμε στα χρόνια του Ιπποκράτη θα διαπιστώσουμε ότι στο έργο του «Περί αέρων , υδάτων και τόπων» , γίνεται μελέτη των εποχών και πως αυτές επηρεάζουν τις ασθένειες του ανθρώπου που προκαλούνται από τις εναλλαγές τους , καθώς και την σύνδεσή τους με το φυσικό περιβάλλον. Οι σύγχρονες προτάσεις της ιατρικής ,να αναζητούμε τον ήλιο το καθαρό φυσικό περιβάλλον και την υγιεινή διατροφή αποτελούν μια επανάληψη των λόγων του μεγάλου δασκάλου.

Ο Ιπποκράτης στο βιβλίο του «Περί αέρων , υδάτων και τόπων» δίνει οδηγίες για το πώς πρέπει να σκεφτόμαστε αν επιθυμούμε να γνωρίζουμε αν η επόμενη χρονιά πρόκειται να είναι ευνοϊκή ή όχι για την υγεία των ανθρώπων. Ειδικότερα, «η χρονιά θα είναι καλή για την υγεία των ανθρώπων εφόσον τα φαινόμενα σχετικά με τη δύση και την ανατολή των άστρων είναι κανονικά, το φθινόπωρο είναι βροχερό , ο χειμώνας μέτριος και οι βροχές κατά την περίοδο της άνοιξης και του καλοκαιριού είναι μετριασμένες» . Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρουμε ότι ενώ ο Πίνδαρος διακρίνει δύο κατηγορίες ασθενειών που προκαλούνται από τις εποχές , τις καλοκαιρινές και τις χειμερινές , ο Ιπποκράτης και οι μαθητές του διακρίνουν τέσσερις. Στις καλοκαιρινές και τις χειμερινές προσθέτουν και αυτές των ενδιάμεσων εποχών , δηλαδή της άνοιξης και του φθινοπώρου.

Συνεχίζοντας, ο συγγραφέας επισημαίνει πότε μια χρονιά προβλέπεται να μην είναι καλή για την ανθρώπινη υγεία. Κατά τη διάρκεια μιας τέτοιας χρονιάς «ο χειμώνας είναι ξηρός με βόρειους ανέμους, η άνοιξη βροχερή με νότιους ανέμους και το καλοκαίρι ο καύσωνας είναι απότομος. Επίσης, κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού εμφανίζονται υψηλοί πυρετοί , οφθαλμίες και δυσεντερίες. Αυτές οι ασθένειες πλήττουν κυρίως τα άτομα φλεγματικής ιδιοσυγκρασίας, ενώ οι δυσεντερίες παρουσιάζονται με μεγαλύτερη συχνότητα στους γυναικείους οργανισμούς. Στην περίπτωση που ακολουθήσει ένα φθινόπωρο με μελτέμια τότε η υγεία των ανθρώπων θα είναι καλύτερη, αλλά σε αντίθετη περίπτωση οι θερινές αρρώστιες που αναφέρθηκαν μπορεί να οδηγήσουν ακόμη και στον θάνατο ιδίως των παιδιών και των γυναικών». Σχετικά πάλι με τον γυναικείο πληθυσμό, ο Ιπποκράτης αναφέρει ότι «αν μετά από έναν χειμώνα ήπιο ακολουθήσει μια άνοιξη ξερή με βόρειους ανέμους και θύελλες τότε οι εγκυμονούσες μπορεί να αποβάλουν. Όσες τελικά γεννήσουν, τα παιδιά τους θα είναι φιλάσθενα ή δεν θα καταφέρουν να επιζήσουν».

Οι εποχικές αυτές μεταβολές που αναφέρθηκαν παραπάνω είναι πιο σπάνιες στις πόλεις που έχουν καλό προσανατολισμό ως προς τον ήλιο και τους ανέμους και τα νερά τους είναι ευεργετικά. Στον αντίποδα, όσες πόλεις έχουν νερά στάσιμα και από έλη και ο προσανατολισμός τους ως προς τον ήλιο και τους ανέμους δεν είναι καλός, επηρεάζονται από τις εποχικές εναλλαγές. Αν το καλοκαίρι έχει ξηρασία οι ασθένειες μπορεί να ιαθούν γρηγορότερα, αν όμως είναι βροχερό επιτείνονται.

Ακόμη «μετά από ένα βροχερό καλοκαίρι με νότιους ανέμους, ο χειμώνας που θα ακολουθήσει θα παρουσιάζει έντονη νοσηρότητα. Συγκεκριμένα, τα φλεγματικά άτομα καθώς και εκείνοι άνω των σαράντα ετών είναι πιθανόν να προσβληθούν από υψηλούς πυρετούς ενώ τα άτομα με χολώδη ιδιοσυγκρασία μπορεί να πάθουν πλευρίτιδες και περιπνευμονίες. Μετά από ένα καλοκαίρι ξηρό με βόρειους ανέμους και ένα φθινόπωρο βροχερό με νότιους ανέμους, τον χειμώνα που θα ακολουθήσει θα παρουσιασθούν κεφαλαλγίες, γάγγραινες στον εγκέφαλο, συνάχι, βήχα ακόμη και φθίση» . Τέλος , στις πόλεις που πνέουν βόρειοι άνεμοι και δεν είναι συχνές οι βροχοπτώσεις, τα άτομα φλεγματικής ιδιοσυγκρασίας καθώς και οι γυναίκες ευνοούνται από τις αντίστοιχες καιρικές συνθήκες. Τα άτομα όμως με χολώδη ιδιοσυγκρασία μπορεί να πληγούν από οφθαλμίες , οξείς και μακροχρόνιους πυρετούς ακόμη και μελαγχολία. Ο συγγραφέας στο βιβλίο του κλείνοντας, υπογραμμίζει ότι πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στις πιο κρίσιμες εποχικές μεταβολές. Κατά τη διάρκεια αυτών δεν πρέπει να δίνεται φαρμακευτική αγωγή, ούτε να γίνονται καυτηριασμοί και τομές στην κοιλιακή περιοχή αν δεν περάσει πρώτα το απαραίτητο χρονικό διάστημα. Οι πιο κρίσιμες περίοδοι είναι οι δύο τροπές του ήλιου ,κυρίως η θερινή και οι δύο ισημερίες, ιδίως η φθινοπωρινή. Ακόμη προσοχή πρέπει να δίνεται και στις επιτολές των άστρων, του Κυνός και του Αρκτούρου και στη δύση των Πλειάδων. Η κρίση των ασθενειών σε αυτές τις περιόδους οξύνεται και ο ασθενής ή πεθαίνει ή γιατρεύεται ή η νόσος του αποκτά νέα μορφή.

Συμπεράσματα –Προτάσεις

Κλείνοντας δεν μπορούμε να μην αναφέρουμε ότι το πρωτοποριακό έργο του Ιπποκράτη επηρέασε θετικά, όχι μόνο τη γενική ιατρική, αλλά και επεκτείνεται μέχρι τις μέρες μας . Το ένα είναι ότι οι έννοιες του περιβάλλοντος (Περί αέρων, υδάτων, τόπων) και της κληρονομικότητας (Περί ιερής νόσου) είναι σχεδόν ισοδύναμες μες στα Ιπποκρατικά κείμενα, γεγονός που παραδέχονται οι σύγχρονες ιατροβιολογικές έρευνες και το άλλο είναι πως οι ανθυγιεινές συνθήκες ζωής, η ακατάλληλη διατροφή, οι διαιτητικές παρεκτροπές κι η καταστροφή του περιβάλλοντος, που κατά κόρον επισημάνθηκαν πρώτα από τον Ιπποκράτη (ηγεμονικότατον απάντων η Φύσις), αποτελούν μερικά από τα απειλητικότερα υγειονομικά προβλήματα της σημερινής εποχής. Δεν μπορούμε και να μην επισημάνουμε ότι σε όλες τις προσωπικές μας συμπεριφορές αλλά και στις δράσεις της Πολιτείας, θα πρέπει να πρυτανεύσει η λογική και η ομόνοια . Τον τελευταίο χρόνο ακούμε συνέχεια για τις προτάσεις των ειδικών, που άλλοτε τηρούνται και άλλοτε αντιμετωπίζονται με δυσπιστία από τους πολίτες. Πολλοί φέρουν ως παράδειγμα τις τελευταίες ζεστές μέρες του Γενάρη που αντικρύζαμε γεμάτα τα άλση ή τις παραλίες με χειμερινούς κολυμβητές να απολαμβάνουν τις ηλιόλουστες Αλκυονίδες και από την άλλη μεριά να τιμωρούνται με πρόστιμο όσοι πήγαιναν για ψάρεμα ή κυνήγι. Δεν υπήρχε πράγματι καμία λογική , καμία πιστευτή αιτιολογία, που να εξηγεί γιατί εφαρμόστηκε αυτή η διαφορετική αντιμετώπιση .

Με βάση αυτή την επισήμανση, ας κλείσω και με μια πρόταση , το να συμπεριληφθούν και μέσα στις επιτροπές των ειδικών, οι ψυχολόγοι οι κοινωνιολόγοι, γιατί όχι ακόμη και οι επικοινωνιολόγοι. Ουδείς άλλωστε αμφισβητεί ότι η αντιμετώπιση των προβλημάτων που έχει επιφέρει ο κορωναϊός έχουν τεράστιο κοινωνικό αντίκτυπο και προσθέτουν ψυχικό φόρτο στους πολίτες. Κυριότερο στοιχείο πάντως είναι να πρυτανεύσει από όλους μας ο κοινός νους , η λογική , να μην ασκούνται μικροπολιτικές τακτικές . Θα πρέπει η πολιτική ηγεσία να αφουγκραστεί τον μέσο πολίτη . Άλλωστε « Ο αληθινός άρχων ου πέφυκε το αυτώ συμφέρον σκοπείσθαι αλλά το τω αρχομένω» καθώς όλοι γνωρίζουμε ότι «Ο βίος βραχύς, η τέχνη μακρή, ο καιρός οξύς, η πείρα σφαλερή κι η κρίσις χαλεπή».

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1) Αναφορές στην εποχικότητα –Ιπποκράτης

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2483431/

https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1201971207002123

https://www.nationalgeographic.com/science/2020/05/graphic-tracking-coronavirus-infections-us/

2) Μελέτη Morris –ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ

https://www.biorxiv.org/content/10.1101/2020.10.16.341883v2.full.pdf

3) Μελέτη Akiko Iwasaki

https://www.pnas.org/content/112/3/827.long

4) Επίδραση της Υγρασίας

https://www.pnas.org/content/116/22/10905

5) Ο Ρόλος της βιταμίνης D