Κυκλικές Λύσεις για ένα Βιώσιμο Μέλλον

Όλο και πιο συχνά ακούμε για το «κυκλικό μοντέλο» οικονομίας και πώς αυτό μπορεί να προσφέρει λύσεις στα σημαντικά περιβαλλοντικά ζητήματα. Τι γνωρίζουμε όμως, πραγματικά, για την Κυκλική Οικονομία και πώς αυτή συνδέεται με την περιβαλλοντική – και όχι μόνο – βιωσιμότητά μας; Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος (5 Ιουνίου), ας γνωρίσουμε καλύτερα μια έννοια που συνδέεται με το μέλλον κουβαλώντας στοιχεία από το παρελθόν και μπορεί να δώσει απαντήσεις στις περιβαλλοντικές προκλήσεις των καιρών μας.

Η Κυκλική Οικονομία δεν αφορά μόνο σε αριθμούς, όπως ίσως αυτόματα σκέφτεται κάποιος, αλλά πρόκειται για ένα ολοκληρωμένο μοντέλο διαχείρισης πόρων (υλικά, προϊόντα, νερό, ενέργεια). Με βάση αυτό το μοντέλο τα προϊόντα και τα υλικά που χρησιμοποιούμε και καταναλώνουμε για να καλύψουμε τις καθημερινές ανάγκες μας διατηρούνται όσο το δυνατόν περισσότερο στον κύκλο της ζωής, με αποτέλεσμα να μειώνεται η εξάντληση των , καθώς και η παραγωγή αποβλήτων και ρύπων. Πώς επιτυγχάνεται κάτι τέτοιο; Μέσω της επαναχρησιμοποίησης, ανακατασκευής, επισκευής, κομποστοποίησης και ανακύκλωσης, πρακτικών που άλλοτε οι άνθρωποι συνήθιζαν να εφαρμόζουν εμπειρικά είτε λόγω της πιο άμεσης σχέσης που είχαν με τη φύση και τους ρυθμούς της, είτε λόγω της περιορισμένης πρόσβασης σε πόρους. Με τις πρακτικές αυτές μπορούν και σήμερα τα υλικά να επιστρέφουν στην οικονομία μετά το τέλος της αρχικής ωφέλιμης ζωής τους. Έτσι δεν χρειάζεται να παράγεται συνέχεια κάτι νέο και να εξορύσσονται νέες πρώτες ύλες επιβαρύνοντας το περιβάλλον, όπως συμβαίνει στο υπάρχον γραμμικό μοντέλο της οικονομίας.

Παράλληλα, το κυκλικό μοντέλο εξασφαλίζει και τον περιορισμό της σπατάλης ενέργειας, ενώ συμβάλλει επιπλέον στο να μειωθεί η αέρια ρύπανση και να αμβλυνθούν οι συνακόλουθες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, που όλες και όλοι βιώνουμε με ανησυχητική ένταση ειδικά τα τελευταία χρόνια (π.χ. υπερθέρμανση του πλανήτη, απειλή βιοποικιλότητας, ακραία καιρικά φαινόμενα).

Πώς μπορούμε να πάμε στην πράξη προς μια βιώσιμη αλλαγή;

Με μικρά αλλά ουσιαστικά βήματα ξεκινώντας από την καθημερινότητα του καθένα μας. Η εφαρμογή του κυκλικού μοντέλου προϋποθέτει την αλλαγή των παραγωγικών και καταναλωτικών συνηθειών μας. Αυτό σημαίνει ότι υιοθετούμε και προωθούμε πιο περιβαλλοντικά υπεύθυνες συμπεριφορές. Όπως, για παράδειγμα, την επανάχρηση αντί της απόρριψης προϊόντων ή την άρνηση της χρήσης προϊόντων και υλικών που επιβαρύνουν το περιβάλλον (π.χ. πλαστικό μιας χρήσης) και τη μείωση της κατανάλωσης πόρων.

Αυτό ακριβώς τον στόχο έχουμε στην incommon, να χτίσουμε νέες συνήθειες και συμπεριφορές με σεβασμό στη φύση και τον άνθρωπο. Για να γίνει μια τέτοια μετάβαση με τρόπο σταδιακό και ρεαλιστικό, ξεκινάμε από τοπικό επίπεδο σπιτιού, γειτονιάς και πόλης. Η προσπάθεια βασίζεται στη δημιουργική συνεργασία με τους πολίτες, τους τοπικούς φορείς, τα σχολεία και τις επιχειρήσεις, στοχεύοντας στο να κάνουμε τις γειτονιές μας πιο «κυκλικές». Δεν περιοριζόμαστε μόνο στην ενημέρωση και την εκπαίδευση, αλλά προσπαθούμε να προσφέρουμε  χρήσιμα εργαλεία και συστήματα στην πράξη και να φέρουμε έτσι σταδιακά την αλλαγή νοοτροπίας που χρειάζεται.

Συγκεκριμένα, μέσω καινοτόμων εφαρμογών, όπως των Repair Café (εργαστήρια επιδιόρθωσης/επισκευής) και της Δανειστικής Εργαλειοθήκης (Library of Things), που λειτουργούν στον χώρο του «Κύκλου», του εργαστηρίου της incommon στην Άνω Πόλη Θεσσαλονίκης, κάτοικοι της γειτονιάς και της πόλης συναντιούνται και ανταλλάσσουν γνώσεις και πρακτικές για την επισκευή ή/και συντήρηση προϊόντων και υλικών καθημερινής χρήσης που έχουν φθαρεί και δεν λειτουργούν αλλά δεν χρειάζεται να πεταχτούν (π.χ. ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές, ρούχα, έπιπλα, μικροαντικείμενα), ενώ παρέχεται και πρόσβαση σε εργαλεία και συσκευές, ενθαρρύνοντας την κοινή τους χρήση. Με τον τρόπο αυτό παρατείνεται ο χρόνος ζωής μιας συσκευής, λόγου χάρη, που προοριζόταν να πεταχτεί στα κοινά απορρίμματα και εξοικονομούνται πολύτιμοι πόροι που θα ξοδεύονταν για την παραγωγή μιας καινούριας. Τέλος, απαλλάσσονται τα νοικοκυριά από περιττά έξοδα, παρέχοντας πρόσβαση σε αντικείμενα χωρίς την επιβάρυνση του κόστους αγοράς.

Επιπλέον, με αφορμή την εξαιρετικά μεγάλη ποσότητα οργανικών υπολειμμάτων που παράγονται στην Ελλάδα (5η μεγαλύτερη παραγωγός χώρα τροφικών υπολειμμάτων στην Ευρώπη παράγοντας ετήσια 87 κιλά/ανά άτομο σε επίπεδο νοικοκυριού/ πηγή: Food Waste Index Report 2024), προσπαθούμε να επιμηκύνουμε τον κύκλο ζωής και των υπολειμμάτων τροφής που παράγονται στην καθημερινότητά μας. Έτσι μέσα από μια σειρά έργων που υλοποιούμε (foodtreasure, σΤροφή στη γειτονιά, κάφσιμο, Κλείσε τον Κύκλο της Τροφής) σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Καρδίτσα, προσπαθούμε να εκπαιδεύσουμε και να ενημερώσουμε την κοινότητα ώστε να αρχίσει να υλοποιεί στην πράξη τη διαχείριση των υπολειμμάτων που προκύπτουν στις κουζίνες των σπιτιών ή των επιχειρήσεων. Μέσα από τη διάδραση και τη δημιουργική συνεργασία με όλα τα μέλη μιας γειτονιάς μαθαίνουμε πώς αυτά που πίνουμε ή αυτά που τρώμε δεν χρειάζεται να τα πετάξουμε, αλλά αντιθέτως είναι ένας πολύτιμος πόρος τον οποίον μπορούμε να σώσουμε και να επαναξιοποιήσουμε προς όφελός μας:

Φανταζόμαστε έναν κόσμο όπου τα παλιά ρούχα γίνονται νέα παιχνίδια, τα τροφοσκουπίδια μετατρέπονται μέσω της κομποστοποίησης σε λίπασμα και γίνονται παρτέρια στις γειτονιές και το κατακάθι του καφέ μας γίνεται καύσιμο για ένα ολόκληρο νηπιαγωγείο που θερμαίνεται οικολογικά.

Η Κυκλική Οικονομία προσφέρει μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για την προστασία του περιβάλλοντος, την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική ευημερία μας. Σε μια εποχή που η κλιματική κρίση και η εξάντληση των πόρων αποτελούν σοβαρές απειλές, η μετάβαση σε ένα κυκλικό μοντέλο ζωής αποτελεί μια από τις πιο ελπιδοφόρες και αναγκαίες λύσεις για το βιώσιμο μέλλον μας.

*Ο Βαγγέλης Βραγοτέρης είναι Circularity Researcher and Assistant Project Manager, incommon