Μιλώντας μόνο για καθαρισμό οικοπέδων παραβλέπουμε τις πραγματικές ευθύνες

Τις τελευταίες ημέρες έχουμε βρεθεί αντιμέτωποι με ένα γαϊτανάκι ευθυνών για τα ακαθάριστα οικόπεδα και τις ευθύνες των δήμων. Όμως ο τρόπος και η χρονική στιγμή που αυτή η συζήτηση λαμβάνει χώρα καταλήγει σε ένα μόνο πράγμα: στον αποπροσανατολισμό της πραγματικής συζήτησης από την προχειρότητα που για ακόμα μία φορά η πολιτεία χειρίζεται το θέμα της πρόληψης των δασικών πυρκαγιών.

Το νομικό πλαίσιο υπάρχει

Ήδη από το 2002 και συγκεκριμένα σύμφωνα με τον Νόμο 3013/2002 κάθε Δήμος θα έπρεπε να διαθέτει Τμήμα Πολιτικής Προστασίας με συγκεκριμένη στελέχωση και Συντονιστικό Τοπικό Όργανο. Με τον ίδιο νόμο, προβλέπονται με λεπτομέρεια οι αρμοδιότητες των Δήμων στο έργο της Πολιτικής Προστασίας για την πρόληψη, την ετοιμότητα και την αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών εντός των διοικητικών ορίων τους, ενώ έχουν και την ευθύνη εφαρμογής του σχεδιασμού και συντονισμού των δράσεων και του δυναμικού τους.

Για να το πούμε απλά, ο νόμος ορίζει ότι οι Δήμοι πρέπει να έχουν σχέδιο και κατάλληλο προσωπικό ώστε να μπορούν εγκαίρως να εκτιμούν τους κινδύνους, τα κενά στον συντονισμό και τα ευάλωτα σημεία της περιοχής τους και να αναλαμβάνουν κατάλληλες δράσεις πρόληψης σε τοπικό επίπεδο. Οι αρμοδιότητες των Δήμων περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, μέριμνα για την τήρηση υποχρεώσεων καθαρισμού από τους ιδιοκτήτες, την ενημέρωση πολιτών, τη συντήρηση οδικού δικτύου και τη διαχείριση βλάστησης για τη μείωση κινδύνου σε περιοχές αρμοδιότητάς τους, υποδομές όπως πηγές υδροληψίας, κλπ.

Η πραγματικότητα όμως είναι πολύ διαφορετική

Είκοσι και πλέον χρόνια μετά από την ψήφιση του εν λόγω νόμου, και μετά από μια σειρά από εγκυκλίους, διατάξεις, Υπουργικές Αποφάσεις και επιπρόσθετους ρυθμιστικούς νόμους, τίποτα δεν φαίνεται να κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση.

Από τη μία, η πλειονότητα των Δήμων δεν ακολουθεί κατά γράμμα τη νομοθεσία και κάποιοι απ’ αυτούς δεν έχουν καν στελεχωμένο Τμήμα Πολιτικής Προστασίας (ΤΠΠ). Βάσει πρόσφατης έρευνας του WWF Ελλάς που πραγματοποιήθηκε το 2023, σε συνεργασία με το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, τo 84% των Δήμων που έχουν Τμήμα Πολιτικής Προστασίας, εξακολουθεί να απασχολεί το προσωπικό Πολιτικής Προστασίας σε παράλληλα καθήκοντα και κατά παράβαση της ισχύουσας νομοθεσίας. Το 34% του προσωπικού αυτού είναι απόφοιτοι δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης χωρίς καμία επιστημονική γνώση στο αντικείμενο, ενώ το 50% των στελεχών πολιτικής προστασίας έχουν ειδικότητες, οι οποίες είναι άσχετες με το αντικείμενο της Πολιτικής Προστασίας ή δεν μπορούν να υποστηρίξουν επιστημονικά τις αναγκαίες δράσεις.

Από την άλλη πλευρά, η πολιτεία και το αρμόδιο Υπουργείο Κλιματικής Κρίσης & Πολιτικής Προστασίας δεν προσφέρει ένα ξεκάθαρο πλαίσιο και ικανό σχεδιασμό που θα επιτρέψει στους Δήμους να κινηθούν πιο οργανωμένα. Το προτεινόμενο από το Υπουργείο σχέδιο με την κωδική ονομασία “Ιόλαος” προβλέπει διαδικασίες και ενέργειες σχετικά με τον συντονισμό και τις δράσεις στις οποίες πρέπει να προβούν οι αρμόδιοι φορείς, ενισχύει τον συντονισμό με άλλα επίπεδα σχεδιασμού και υλοποίησης (π.χ. περιφερειακό), αλλά δεν προβλέπει τον σχεδιασμό των δράσεων πρόληψης που πρέπει να υλοποιήσει ο εκάστοτε Δήμος σε τοπικό επίπεδο.

Από την προχειρότητα στην καταστροφή, μία σπίθα μακριά

Η υπάρχουσα νομοθεσία ορίζει την κατεύθυνση. Όμως δεν μπορεί να προλάβει την προχειρότητα με την οποία αντιμετωπίζεται η έννοια της πρόληψης σε κεντρικό και τοπικό επίπεδο. Η έλλειψη σχεδιασμού οδηγεί είτε σε λανθασμένες αποφάσεις, είτε σε δράσεις που υλοποιούνται βεβιασμένα, με προβληματικό τρόπο και αβέβαια αποτελέσματα. Ένα τέτοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο νέος κανονισμός πυροπροστασίας και ο τρόπος με τον οποίο εφαρμόζεται.

Η έλλειψη κατάλληλου σχεδιασμού σε επίπεδο Δήμων δυσχεραίνει την τεκμηρίωση των αναγκών και των προτεραιοτήτων πρόληψης στο πρώτο επίπεδο λήψης αποφάσεων, ενώ δεν διασφαλίζει τον απαιτούμενο μακροχρόνιο σχεδιασμό και δεν προσφέρει την κατάλληλη τεκμηρίωση για την άντληση διαθέσιμων κονδυλίων με λογοδοσία και διαφάνεια.

Όπως δείχνει η εμπειρία αλλά και τα επιστημονικά δεδομένα, τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς, η καταστολή από μόνη της δεν αρκεί για την αποτελεσματική διαχείριση των πυρκαγιών και, εν τέλει, την προστασία των δασών και των ανθρώπινων περιουσιών και ζωών. Η οργάνωση των Δήμων, μαζί με την ενεργή εμπλοκή των τοπικών κοινωνιών είναι δύο καθοριστικοί παράγοντες που θα ενισχύσουν το πραγματικά τιτάνιο έργο της πρόληψης των δασικών πυρκαγιών και θα αλλάξουν τις προτεραιότητες στην κατάσβεση καθώς οι οικισμοί μας θα είναι πιο ανθεκτικοί.

Ως WWF Ελλάς έχουμε δείξει τον τρόπο που τα σχέδια δράσης για την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών σε τοπικό επίπεδο πρέπει να καταρτιστούν και εφαρμοστούν. Δυστυχώς, δεν υπάρχουν πολλά ακόμα περιθώρια πειραματισμών ή ελλιπών μέτρων που στερούνται αποφασιστικότητας και στρατηγικού σχεδιασμού. Τώρα είναι η ώρα να ληφθούν γενναίες πολιτικές αποφάσεις.