Να στρίψουμε το τιμόνι της κλιματικής αλλαγής, πριν είναι πολύ αργά

“Από το τέλος του 19ου αιώνα άρχισε η άνοδος της θερμοκρασίας του πλανήτη, η οποία με διακυμάνσεις συνεχίζεται έως τις ημέρες μας και ένα σημαντικό μέρος της αποδίδεται στην αλλαγή της σύστασης της ατμόσφαιρας λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας. Αυτή η ανθρωπογενή συνιστώσα της κλιματικής αλλαγής έχει συνδεθεί με τη χρήση ορυκτών καυσίμων και τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.

Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι σημαντικές και ήδη ορατές σε περιβαλλοντικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Οι σχετικές μελέτες καταδεικνύουν τους κινδύνους που απειλούν το φυσικό και το δομημένο περιβάλλον, διαπιστώνοντας ότι η κλιματική αλλαγή θα έχει δυσμενείς έως εξαιρετικά δυσμενείς επιπτώσεις στους περισσότερους τομείς της οικονομίας.

Οι παρούσες και μελλοντικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι τέτοιες που είναι αδύνατον να συνεχίσουμε να επιλέγουμε το σενάριο της μη δράσης (“business as usual”). Χρειάζεται να μετριάσουμε το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής και να μειώσουμε δραστικά τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, προωθώντας παράλληλα μια οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα και ορθής ενεργειακής διαχείρισης. Όμως, ο χαρακτήρας και η σοβαρότητα των επιπτώσεων των ακραίων κλιματικών φαινομένων δεν εξαρτώνται μόνο από τα ίδια τα φαινόμενα, αλλά και από το πόσο εκτεθειμένοι και ευάλωτοι είμαστε σε αυτά. Ως εκ τούτου, πέρα από το μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, καλούμαστε να διαχειριστούμε τους κινδύνους που απορρέουν από αυτήν και να προσαρμοστούμε.”

Το παραπάνω απόσπασμα αποτελεί εισαγωγικό μέρος της έκθεσης της Επιτροπής Μελέτης των Επιπτώσεων της Κλιματικής Αλλαγής της Τράπεζας της Ελλάδος και ίσως είναι το κείμενο που τόσο συμπυκνωμένα, συνοπτικά, μεστά, και ξεκάθαρα μας βάζει στο πνεύμα της Κλιματικής Αλλαγής χωρίς περιθώρια παρερμηνείας και δεύτερων σκέψεων, κάνοντας σαφές πως πρέπει να “στρίψουμε το τιμόνι” όσο ακόμα είναι καιρός.

Κάνοντας λοιπόν την ανασκόπηση της χρονιάς για την Κλιματική Αλλαγή θελήσαμε να συγκεντρώσουμε όλα εκείνα τα γεγονότα μέσα στο 2018 σε παγκόσμιο επίπεδο τα οποία θα αποδείξουν σε όλους πως η συζήτηση αυτή δεν είναι ούτε μελλοντική, ούτε θεωρητική, αλλά ούτε και ουτοπική. Και αν αναρωτιέστε αν η Κλιματική Αλλαγή χρειάζεται αποδείξεις, αρκεί να αναλογιστείτε όσα λέει ο νέος ΥΠΕΞ της Βραζιλίας, Ερνέστο Αραούχο. Σύμφωνα με τον Guardian, που δημοσιεύει αποσπάσματα από το blog του Αραούχο, ο νέος ΥΠΕΞ της Βραζιλίας, τάσσεται ενάντια στο «δόγμα» της παγκοσμιοποίησης και περιγράφει την ιδέα της προστασίας του περιβάλλοντος ως ένα “εργαλείο των αριστερών για παγκόσμια κυριαρχία”. Αυτό το δόγμα”, γράφει σε μια ανάρτησή του τον Οκτώβριο «χρησιμοποιείται για να δικαιολογήσει τους κρατικούς ελέγχους στην οικονομία και για να ενισχύσει την εξουσία των διεθνών οργανισμών πάνω στα έθνη, όπως επίσης και για να περιορίσει την οικονομική ανάπτυξη στα δυτικά καπιταλιστικά κράτη και να ενίσχυση την ανάπτυξη της Κίνας».

Ωστόσο μετά την προτροπή-συμβουλή του Νίκου Χαραλαμπίδη Executive Director Greenpeace Greece, δεν μπήκαμε σ΄αυτό το “τρυπάκι”, γλιτώνοντας κόπο και χρόνο. “Η Κλιματική αλλαγή είναι εδώ, την ζούμε ήδη. Είναι ένα στοίχημα του παρόντος, της δικής μας γενιάς. Μην την ψάχνουμε πίσω από κάθε βροχή, γιατί αυτή είναι μια λάθος λογική. Οι τελευταίες χρονιές είναι οι πιο θερμές και αυτό δεν χρειάζεται απόδειξη. Το μόνο σίγουρο είναι ότι τα έντονα φαινόμενα θα ενταθούν στο μέλλον. Το βλέπουμε και στη χώρα μας να συμβαίνει. Τώρα δεν χρειάζεται καταγραφή αλλά άμεση λήψη των αναγκαίων μέτρων, για να περιορίσουμε την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη αλλά και να προστατευτούμε από τις επιπτώσεις. Η μη λήψη μέτρων είναι εγκληματική πράξη, γιατί τώρα ξέρουμε τι συμβαίνει” μας λέει.

Με την παραπάνω άποψη συμφωνεί και ο Καθηγητής Δυναμικής Τεκτονικής, Εφαρμοσμένης Γεωλογίας και Διαχείρισης Φυσικών καταστροφών, Ευθύμης Λέκκας ,ο οποίος μιλώντας πριν λίγες μέρες σε ημερίδα του Ινστιτούτου Εναλλακτικής Πολιτικής ΕΝΑ προέβλεψε και αυτός την εκθετική αύξηση των γεγονότων της κλιματικής Αλλαγής.

“Έχουμε μια εκθετική αύξηση των γεγονότων από φυσικές καταστροφές που καταλήγουν σε μεγάλες επιπτώσεις, όχι μόνο σε τοπικό αλλά σε διεθνές επίπεδο. Τα προβλήματα αυτά σιγά-σιγά θα αυξάνονται και αυτό είναι σε αντίθεση με την κατάκτηση της γνώσης, της τεχνολογίας και της τεχνογνωσίας που έχουμε σήμερα. Παρά το γεγονός ότι είμαστε επιστημονικά καλύτερα οι επιπτώσεις θα αυξάνονται. Επιπτώσεις στο περιβάλλον αλλά και στον οικονομικό και κοινωνικό ιστό” είπε στην εισαγωγή του.

“Τα φυσικά φαινόμενα που υπάρχουν στην Γη και εμφανίστηκαν 4,5 δισ. χρόνια πριν, ευνόησαν την ανάπτυξη της ζωής στον πλανήτη. Μέσα από αυτά τα φαινόμενα και μέσα από τις φυσικές καταστροφές ουσιαστικά δρομολογήθηκε η διαδικασία εξέλιξης του ανθρώπου. Πριν 70 εκατομμύρια χρόνια ένας τεράστιος αστεροειδής έπεσε στη Γη, κατέστρεψε σχεδόν τα πάντα και έβαλε τέλος στην επικράτηση των δεινοσαύρων. Αυτή η καταστροφή που αφάνισε το 98% των ειδών πάνω στη Γη, ήταν το έναυσμα για την ανάπτυξη των θηλαστικών και να προκύψει ο άνθρωπος. Αν δεν υπήρχε αυτή η καταστροφή οι δεινόσαυροι δεν θα επέτρεπαν να αναπτυχθούν τα θηλαστικά.

Όμως τα φαινόμενα που ευνόησαν την ανάπτυξη του ανθρώπου, ο ίδιος ο άνθρωπος τα δρομολόγησε έτσι ώστε έγιναν καταστροφικά φαινόμενα. Δηλαδή, όπως για παράδειγμα η φωτιά που αναζωογονεί το δάσος, σήμερα καίει και πόλεις, οι πλημμύρες που τροφοδοτούν πεδιάδες με γόνιμο έδαφος σήμερα έγιναν καταστροφικά φαινόμενα. Και αυτό γιατί εμείς δεν σχεδιάζουμε σωστά, δεν έχουμε σωστό χωρικό και πολεοδομικό σχεδιασμό, με αποτέλεσμα να χτίζουμε πάνω σε κοίτες. Τα αποτελέσματα να τα βλέπουμε και στο χώρο της Αττικής.

Τα τελευταία χρόνια εμπλέκονται μάλιστα φυσικές και τεχνολογικές καταστροφές. Σ’ αυτό το πεδίο μπήκαμε το 2011 με το σεισμό των 9 Ρίχτερ στην Ιαπωνία, το τσουνάμι και την καταστροφή της Φουκουσίμα που παρ’ ολίγον να γίνει μια παγκόσμια καταστροφή. Αυτές οι καταστροφές έχουν σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Στη Μάνδρα και στο Μάτι για παράδειγμα, έχουμε ρύπανση του υπεδάφους, του υδροφόρου ορίζοντα, του υποθαλάσσιου πυθμένα και αυτό προκύπτει από μετρήσεις που κάνουμε κάθε μήνα” συμπλήρωσε ο κ.Λέκκας.

Και αν όλα αυτά δεν φτάνουν, αρκεί να τονίσουμε πως οι μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές που δέχτηκε η χώρας μας λόγω εμπόλεμων καταστάσεων και οικονομικών συνθηκών άλλων χωρών θα μοιάζουν “παιχνιδάκι” μπροστά σε όσα θα γνωρίσει ο κόσμος. Σύμφωνα με υπολογισμούς του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών τα επόμενα 15 χρόνια 250 εκατομμύρια άνθρωποι θα αναγκαστούν να αλλάξουν τόπο ζωής εξαιτίας των κλιματικών συνθηκών.

Πώς όμως μπορούμε να αντιδράσουμε; “Πρέπει να προσαρμοστούμε και να μειώσουμε τις επιπτώσεις. Ο επιστημονικός κόσμος δεν θα πρέπει να παράγει επιστήμη μόνο για την επιστήμη. Πολλές φορές εμείς οι επιστήμονες, γινόμαστε πολλοί επιστήμονες και τελικά καταλήγουμε να οδεύουμε ένα μοναχικό δρόμο, να καταλήγουμε κάπου και τελικά αυτό που κάνουμε να το ξέρουμε μόνο εμείς και το παραγόμενο αποτέλεσμα για την κοινωνία να είναι μηδέν. Ο επιστήμονας αυτή τη στιγμή τουλάχιστον στην Ελλάδα έχει χρέος ότι κάνει να έχει κοινωνικό αντίκρυσμα. Άρα οι επιστήμονες πρέπει συντεταγμένα να δίνουν πληροφορίες στην Πολιτεία, το κράτος, τους επιχειρησιακούς φορείς έτσι ώστε να διαμορφώνονται τα επιχειρησιακά σχέδια και να να διαμορφώνουν την παρέμβαση σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, ενώ και το θεσμικό πλαίσιο πρέπει να αλλάξει” υπογραμμίζει ο κ.Λέκκας.

Τα μοντέλα πρόβλεψης του κλίματος για την Ελλάδα

“Είναι ξεκάθαρο ότι έχουμε μπει στην εποχή της κλιματικής αλλαγής, και πρέπει να προσαρμοστούμε σ’ αυτή», υπογράμμισε ο Νικόλαος Μιχαλόπουλος, Καθηγητής Περιβαλλοντικής Χημείας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και Διευθυντής του Ινστιτούτου Ερευνών Περιβάλλοντος & Βιώσιμης Ανάπτυξης του Εθνικού Αστεροσκοπείου, ο οποίος παρουσίασε στην ίδια ημερίδα μια σειρά από αριθμητικά στοιχεία που πιστοποιούν τόσο τις μεταβολές που αυτή συνεπάγεται όσο και το οικονομικό της κόστος.

Σύμφωνα λοιπόν με τα μοντέλα πρόβλεψης για την Ελλάδα η αύξηση της θερμοκρασίας το καλοκαίρι μπορεί να φτάσει μέχρι και το τέλος του αιώνα και τους 5οC. Αυτό θα έχει σαν αποτέλεσμα να αυξηθούν οι θερμές ημέρες. Στο τέλος του αιώνα οι ημέρες που η θερμοκρασία θα ξεπερνά του 30 βαθμούς θα αυξηθούν κατά 40, με τις περιοχές που θα δεχθούν τις μεγαλύτερες μεταβολές να είναι η Ανατολική και Δυτική Ελλάδα καθώς και τα νησιά. Αναφορικά με τη χειμερινή βροχόπτωση τα μοντέλα δείχνουν πως μέχρι το τέλος του αιώνα θα μειωθούν σημαντικά και ειδικότερα στην Πελοπόννησο και στην Κρήτη η μείωση μπορεί να φτάσει και το 30%, παράλληλα όμως με αύξηση της έντασης της βροχής κυρίως στην περιοχή της Αττικής, όπου μένει ο μισός πληθυσμός.

Παράλληλα προβλέπεται από τα ίδια μοντέλα η αύξηση κατά 20 μέρες της ξηρής περιόδου και κατά 25 μέρες της δυσφορίας -δηλαδή των ημερών με υψηλές θερμοκρασίας και υψηλά ποσοστά υγρασίας, ενώ τέλος κατά 40 μέρες θα παραταθεί μέχρι το τέλος του αιώνα η αντιπυρική περίοδος στη χώρα μας.

Δραματική έκκληση του ΟΗΕ – “Τελευταία ευκαιρία”

Καμπανάκι κινδύνου για την αύξηση της θερμοκρασίας της Γης σήμαναν οι σημαντικότεροι ειδικοί επί των κλιματικών αλλαγών βάζοντας το όριο στους 1,5 βαθμούς Κελσίου και όχι στους 2 βαθμούς Κελσίου όπως είχε κάνει η σύνοδος των Παρισίων (COP21) πριν από δύο χρόνια.

Σύμφωνα με τους ειδικούς από τη διακυβερνητική επιτροπή του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή που εξέτασαν περισσότερες από 6.000 μελέτες, ο μισός βαθμός Κελσίου θα προκαλέσει τεράστια διαφορά.

Στο σενάριο της αύξησης των 1,5 βαθμών Κελσίου οι άνθρωποι που θα κινδυνεύσουν από έλλειψη νερού θα μειωθούν κατά 50% σε σχέση με το σενάριο που συμφωνήθηκε στη γαλλική πρωτεύουσα το 2016. Αντίθετα στους 2 βαθμούς Κελσίου τα επεισόδια καύσωνα, όπως συνέβη το φετινό καλοκαίρι, θα γίνουν ακόμα πιο ακραία και συχνά προκαλώντας αύξηση στους θανάτους που σχετίζονται με τη ζέστη αλλά και περισσότερες δασικές πυρκαγιές.

Η μεγαλύτερη διαφορά, σύμφωνα με τους ειδικούς θα προκύψει στη φύση καθώς ο πληθυσμός των εντόμων που διαδραματίζουν ζωτικό ρόλο στη γονιμοποίηση φυτών θα μειωθεί στο μισό αν η θερμοκρασία αυξηθεί κατά 2 βαθμούς Κελσίου. Αντίστοιχα το 99% των κοραλλιών θα βρεθεί σε κίνδυνο στο ίδιο σενάριο ενώ αν επιτευχθεί ο στόχος των 1,5 βαθμών Κελσίου το ποσοστό εκείνων που μπορεί να σωθούν αυξάνεται στο 10%.

Η διαφορά του μισού βαθμού Κελσίου θα σημάνει τον επηρεασμό 10 εκατομμυρίων περισσότερων ανθρώπων από την αύξηση της στάθμης της θάλασσας μέχρι το 2100.

Η ίδια διαφορά θα προκαλέσει το θάνατο 3 εκατομμυρίων τόνων αλιευμάτων, αριθμός που θα φτάσει το 1,5 εκατομμύριο αν η θερμοκρασία αυξηθεί 1,5 βαθμούς Κελσίου.

Παράλληλα τα καλοκαίρια χωρίς πάγο στην Αρκτική, που θερμαίνεται με ρυθμό δύο ή τρεις φορές μεγαλύτερο από τον υπόλοιπο πλανήτη, θα εμφανίζονται μια φορά στα 100 χρόνια αν η θερμοκρασία αυξηθεί κατά 1,5 βαθμό Κελσίου και μια φορά τη δεκαετία αν η αύξηση φτάσει στους 2 βαθμούς Κελσίου.

«Αυτό που διαπιστώσαμε είναι ότι πρέπει να δράσουμε τώρα. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη κραυγή κινδύνου από την επιστημονική κοινότητα και ελπίζω ότι θα υπάρξει κινητοποίηση» δήλωσε η συμπρόεδρος της ομάδας των επιστημόνων που υπογράφει τη σχετική έκκληση, Ντέμπρα Ρόμπερτς.

Αξίζει να σημειωθεί πως η αύξηση θερμοκρασίας κατά μόλις 0,1 βαθμό Κελσίου αυξάνει τον κίνδυνο πυρκαγιάς κατά πέντε φορές, η κάθε πυρκαγιά αυξάνει τον κίνδυνο πλημμύρας κατά 10 φορές και η κάθε πλημμύρα αυξάνει τον κίνδυνο κατολισθήσεων κατά 10 φορές.

“Καμπανάκι” και για το κόστος της κλιματικής αλλαγής

Διεθνείς επενδυτικές, ασφαλιστικές εταιρείες και συνταξιοδοτικά ταμεία με συνολικό ενεργητικό 32 τρισ. δολαρίων κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για τις οικονομικές επιπτώσεις του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής. Προειδοποιούν πως εάν δεν μειωθούν άμεσα οι εκπομπές ρύπων, οι ετήσιες ζημιές στην παγκόσμια οικονομία θα είναι πολλαπλάσιες εκείνων που προκλήθηκαν από τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008.

Με αφορμή τη σύνοδο κορυφής του ΟΗΕ για το κλίμα, η οποία λαμβάνει χώρα στην Πολωνία, 415 επενδυτικές, ασφαλιστικές εταιρείες και συνταξιοδοτικά ταμεία απηύθυναν γραπτή έκκληση στις κυβερνήσεις των κρατών-μελών του οργανισμού για να λάβουν άμεσα μέτρα με στόχο την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής.

Ανησυχητική είναι η πρόβλεψη της Schroders, η οποία συνυπογράφει την κοινή επιστολή των προαναφερόμενων παικτών του διεθνούς επενδυτικού κόσμου προς τις κυβερνήσεις. Σε δημοσίευμα της εφημερίδας Guardian, η βρετανική επενδυτική εταιρεία υπολογίζει πως οι ετήσιες απώλειες στην παγκόσμια οικονομία μπορεί να φθάσουν ακόμη και τα 23 τρισ. δολάρια. Σε μακροχρόνιο ορίζοντα, οι επιπτώσεις θα είναι τετραπλάσιες από αυτές που προκλήθηκαν μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008.

Ο οίκος πιστοληπτικής αξιολόγησης Standard & Poor’s επεσήμανε πως «η κλιματική αλλαγή έχει ήδη αρχίσει να επηρεάζει τον τρόπο λειτουργίας του κόσμου». Σε ανάλογο μήκος κύματος, ο Τόμας Ντινάπολι –από τους επικεφαλής του συνταξιοδοτικού ταμείου New York State Common Retirement Fund με ενεργητικό 207 δισ. δολαρίων– θεωρεί πως θα ενισχυθεί η ανάπτυξη και θα δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας από την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. «Μια οικονομία με χαμηλούς ρύπους γεννά ευκαιρίες και οι επενδυτές που το παραβλέπουν εκτίθενται σε κινδύνους», δηλώνει ο κ. Ντινάπολι στον Guardian.

Αν και δεκάδες κυβερνήσεις αναμένεται να δεσμευθούν για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής αυτήν την εβδομάδα από την Πολωνία, τα οικονομικά στοιχεία απεικονίζουν μια διαφορετική πραγματικότητα. Από το 2015, όταν πραγματοποιήθηκε η Διάσκεψη για την Κλιματική Αλλαγή και υπεγράφη η γνωστή ως Συμφωνία του Παρισιού, διάφορες κυβερνήσεις στον κόσμο έχουν επενδύσει σχεδόν 500 δισ. δολάρια στην κατασκευή νέων εργοστασιακών μονάδων που λειτουργούν με καύση άνθρακα.

Στην κοινή επιστολή τους, οι 415 επενδυτικές εταιρείες, ασφαλιστικές και συνταξιοδοτικά ταμεία παροτρύνουν τις κυβερνήσεις να υλοποιήσουν τους στόχους της Συμφωνίας του Παρισιού, να επισπεύσουν τις ιδιωτικές επενδύσεις σε καύσιμα με χαμηλούς ρύπους και να καθιερώσουν τη δημοσιοποίηση οικονομικών καταστάσεων με περιβαλλοντικά κριτήρια, σύμφωνα π.χ. με τις συστάσεις του TCFD (Task Force on Climate-related Financial Disclosures).

Μεταξύ των επενδυτικών φορέων που συνυπογράφουν την επιστολή είναι κάποια από τα ισχυρότερα συνταξιοδοτικά ταμεία του κόσμου όπως το Calsters και το ΑΒΡ, αλλά και ασφαλιστικοί κολοσσοί όπως η ΑΧΑ, η Aviva και η Zurich.

Στην κοινή επιστολή τους, οι συνυπογράφοντες τονίζουν επίσης την ανάγκη να τερματιστούν οι επιδοτήσεις στον άνθρακα, στο πετρέλαιο και στο φυσικό αέριο. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο υπολογίζει τις επιδοτήσεις αυτές στα 5 τρισ. δολάρια ετησίως. Εδώ και μία δεκαετία, οι του G20 υπόσχονται πως θα λάβουν μέτρα για τη μείωση των επιδοτήσεων.