Οι φάλαινες στο επίκεντρο των ESG και της κλιματικής αλλαγής

H σημασία των παραγόντων ESG στις διαδικασίες λήψης επιχειρηματικών αποφάσεων διαρκώς αυξάνεται στον εξελισσόμενο τομέα της εταιρικής περιβαλλοντικής ευθύνης. Σε αυτό το πλαίσιο και στην προσπάθεια αποφυγής του κινδύνου απρόβλεπτης βλάβης από προτεινόμενες, αλλά μη δοκιμασμένες λύσεις υψηλής τεχνολογίας, «γήινες-τεχνολογικές» (earth-tech) προσεγγίσεις δέσμευσης άνθρακα έρχονται στο επίκεντρο, όπου φυσικές διεργασίες και οργανισμοί καλύπτουν επιτυχημένα τα κενά των σημερινών τεχνολογικών δυνατοτήτων μας.

Μία προσέγγιση εμβληματικής σημασίας για τη διάσωση του πλανήτη, και άκρως αποτελεσματική, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, είναι η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού των φαλαινών, καθώς αναδεικνύεται σε μια διεθνή «μη τεχνολογική» στρατηγική για τη δέσμευση περισσότερου άνθρακα, συμβάλλοντας στην προστασία του περιβάλλοντος.

Οι μεγάλες φάλαινες, ιδίως, έχουν σημαντική ικανότητα δέσμευσης άνθρακα, αποθηκεύοντας τον στον λιπώδη ιστό κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Όταν πεθαίνουν, βυθίζονται στον πυθμένα του ωκεανού, όπου κάθε μεγάλη φάλαινα δεσμεύει 33 τόνους CO2 κατά μέσο όρο, απομακρύνοντας τον άνθρακα από την ατμόσφαιρα για αιώνες, ενώ ένα δέντρο μπορεί να απορροφήσει μόλις μέχρι 48 κιλά CO2 ετησίως. Ο όρος «αντλία φάλαινας» (whale pump) αναδεικνύει δικαίως τον καθοριστικό ρόλο των φαλαινών στη θαλάσσια ανακύκλωση των θρεπτικών συστατικών, ιδίως στη γονιμοποίηση του φυτοπλαγκτόν, η οποία επηρεάζει σημαντικά τα επίπεδα του ατμοσφαιρικού CO2. Το φυτοπλαγκτόν, όχι μόνο συνεισφέρει τουλάχιστον το 50% του οξυγόνου στην ατμόσφαιρα, αλλά το επιτυγχάνει, δεσμεύοντας περίπου 37 δισεκατομμύρια μετρικούς τόνους CO2, που εκτιμάται ότι αποτελεί το 40% του συνόλου του παραγόμενου CO2. Συγκριτικά, υπολογίζεται ότι αυτό ισοδυναμεί με την ποσότητα CO2 που δεσμεύεται από 1,70 τρισεκατομμύρια δέντρα – 4 δασών του Αμαζονίου – ή 70 φορές την ποσότητα που απορροφάται από όλα τα δέντρα στα εθνικά και πολιτειακά πάρκα Redwood των ΗΠΑ κάθε χρόνο.

Ερευνητές του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) υπολογίζουν ότι η οικονομική αξία του δυναμικού δέσμευσης άνθρακα μιας φάλαινας κατά τη διάρκεια της ζωής της υπερβαίνει το 1 τρισεκατομμύριο δολάρια. Αυτή η αποτίμηση είναι κρίσιμη για την εξέταση των νομικών επιπτώσεων και την ανάπτυξη διεθνών μηχανισμών παρόμοιων με το πρόγραμμα REDD του ΟΗΕ για τη διατήρηση των δασών. Αναγνωρίζοντας ότι η αποψίλωση των δασών ευθύνεται για το 17% των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, το πρόγραμμα REDD παρέχει κίνητρα στις χώρες να διατηρήσουν τα δάση τους ως μέσο διατήρησης του CO2 από την ατμόσφαιρα. Με παρόμοιο τρόπο, μπορούμε να δημιουργήσουμε χρηματοδοτικούς μηχανισμούς για την προώθηση της αποκατάστασης των παγκόσμιων πληθυσμών φαλαινών. Κίνητρα με τη μορφή επιδοτήσεων ή άλλων αποζημιώσεων θα μπορούσαν να βοηθήσουν όσους επιβαρύνονται με σημαντικό κόστος ως αποτέλεσμα της προστασίας των φαλαινών. Για παράδειγμα, οι ναυτιλιακές εταιρείες θα μπορούσαν να αποζημιωθούν για το κόστος της αλλαγής των ναυτιλιακών διαδρομών ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος συγκρούσεων.

Η λύση αυτή, ωστόσο, εγείρει ερωτήματα που είναι δύσκολο να απαντηθούν. Κατ’ αρχάς, πρέπει να υπάρξει μια χρηματοδοτική διευκόλυνση για την προστασία των φαλαινών και άλλων φυσικών αγαθών. Ωστόσο πόσους πόρους ακριβώς είμαστε διατεθειμένοι να δαπανήσουμε για την προστασία των φαλαινών; Το ΔΝΤ εκτιμά ότι, αν αριθμός των φαλαινών επιστρέψει στα πριν από τη φαλαινοθηρία επίπεδα, όταν δέσμευε περίπου 1,7 δισεκατομμύρια τόνους CO2 ετησίως, θα άξιζε να επιδοτήσουμε τις προσπάθειες δέσμευσης CO2 από τις φάλαινες περί τα 13 δολάρια ανά άτομο ετησίως. Ακόμη και μια αύξηση της παραγωγικότητας του φυτοπλαγκτόν κατά 1% χάρη στη δραστηριότητα των φαλαινών, θα δέσμευε εκατοντάδες εκατομμύρια τόνους πρόσθετου CO2 ετησίως, που ισοδυναμεί με την ξαφνική εμφάνιση 2 δισεκατομμυρίων ώριμων δέντρων.

Σε κάθε περίπτωση, παρά τη δραστική μείωση της εμπορικής φαλαινοθηρίας, οι φάλαινες εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν σημαντικούς κινδύνους που απειλούν την επιβίωσή τους, συμπεριλαμβανομένων των τραυματισμών από πλοία, της εμπλοκής σε αλιευτικά δίχτυα, των πλαστικών αποβλήτων που μεταφέρονται στο νερό και της ηχορύπανσης. Η ανάγκη για ολοκληρωμένες προσεγγίσεις που περιλαμβάνουν νομικές, οικονομικές και τεχνολογικές λύσεις για την αντιμετώπιση της θνησιμότητας των κητωδών κρίνεται επιτακτική.

Η ενσωμάτωσή της επιβίωσής των φαλαινών στους στόχους των 190 χωρών που υπέγραψαν το 2015 τη συμφωνία του Παρισιού θα αποτελούσε κίνηση ματ για την καταπολέμηση του κλιματικού κινδύνου.

*Ο Σπύρος Νικήτας Τσαμίχας είναι Νομικός Σύμβουλος, Συνιδρυτής της Energon Green Solutions