Πλημμύρες στην Πάρο: Γιατί συνέβησαν και τί μπορεί να γίνει πλέον διαφορετικά

Η πρόσφατη κακοκαιρία και οι πλημμύρες που προκάλεσε σε αρκετά νησιά των Κυκλάδων στις 31 Μαρτίου αποτυπώθηκαν σε πολλά βίντεο που κυκλοφορούν τις τελευταίες μέρες στο διαδίκτυο. Παρόλο που είναι σχετικά νωρίς, θα επιχειρήσουμε μια γρήγορη ανάλυση του πλημμυρικού φαινομένου στη Νάουσα της Πάρου και των αιτιών που συνέβαλαν σε αυτό.

Στα βίντεο που κυκλοφορούν φαίνεται ξεκάθαρα η ένταση του φαινομένου ενώ τα ορμητικά νερά εντοπίζονται κυρίως στο βασικό χείμαρρο που διατρέχει τον οικισμό της Νάουσας.

Από τα στοιχεία που μας έδωσαν οι τρεις μετεωρολογικοί σταθμοί που υπάρχουν την περιοχή για τις 31/3 (εικόνα 1), στην Παροικιά της Πάρου, στη Χώρα της Νάξου και στη Μικρή Βίγλα της Νάξου, βλέπουμε ότι το φαινόμενο ήταν τοπικό και «χτύπησε» κυρίως την Πάρο (και όχι τη γειτονική Νάξο), ενώ η κακοκαιρία επηρέασε και άλλες περιοχές όπως βορειότερα τη Μύκονο.

Αν ανατρέξουμε στις χρήσεις γης και την μεταβολή τους από τη δεκαετία του 1960 μέχρι σήμερα (εικόνα 2), είναι εμφανείς οι αλλαγές που έχουν συμβεί στο τμήμα του χειμάρρου κοντά στη θάλασσα αλλά και στο παραλιακό μέτωπο (εικόνα 3):

• Χείμαρρος ήταν ήδη οριοθετημένος το 1960 στο τμήμα μέσα στον οικισμό, ωστόσο η κοίτη δεν ήταν καλυμμένη με τσιμέντο ενώ εκατέρωθεν οι εκτάσεις παρέμεναν σε μεγάλο βαθμό ελεύθερες από δόμηση. Σήμερα η κοίτη έχει μετατραπεί σε ασφαλτοστρωμένο δρόμο ενώ η κοίτη έχει περιοριστεί σε ένα μικρό τσιμεντένιο κανάλι στο κέντρο του χειμάρρου (εικόνα 3).
• Από τα συνολικά 9 περίπου χιλιόμετρα μήκους του χειμάρρου από το Μαράθι μέχρι την εκβολή, στο τελευταίο ένα χιλιόμετρο ο χείμαρρος συμπίπτει με το ασφαλτοστρωμένο οδικό δίκτυο, αυξάνοντας έτσι την ταχύτητα του νερού και την πιθανότητα πλημμύρας.
• Η εκβολή του ήταν ελεύθερη από εμπόδια σε αντίθεση με τη σημερινή του μορφή όπου η μαρίνα που έχει κατασκευαστεί εμποδίζει με τον ένα μόλο την έξοδο του χειμάρρου.
• Μια πεζογέφυρα κατασκευασμένη κοντά στην εκβολή του χειμάρρου εμποδίζει την απρόσκοπτη διέλευση του νερού.
• Εκτός των παραπάνω αλλαγών στο χείμαρρο και τις παρακείμενες περιοχές, έχουν κατασκευαστεί μια σειρά από έξι φράγματα ανάσχεσης στα ανάντη του ποταμού, προφανώς με στόχο την ανάσχεση των πλημμυρικών ροών και την προστασία του οικισμού της Νάουσας (εικόνα 4).

Με βάση τα παραπάνω, μπορούμε να βγάλουμε κάποια πρώτα συμπεράσματα:

• Το νερό της βροχής «χρησιμοποίησε» την φυσική του οδό μέσα από το ρέμα της Νάουσας. Η μετατροπή του ρέματος σε οδικό δίκτυο εξυπηρετεί μεν τις ανάγκες μετακίνησης των κατοίκων του οικισμού, ωστόσο είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνη για τις καταστροφές από την πλημμύρα.
• Η πεζογέφυρα στην εκβολή του χειμάρρου φαίνεται να λειτουργεί ανασχετικά σε περιπτώσεις μεγάλων πλημμυρικών ροών μιας και τα ανοίγματα της γέφυρας μπορεί να κλείσουν και τελικά το νερό να κατευθυνθεί και να πλημμυρίσει την παραλιακή ζώνη.
• Ο μόλος που βρίσκεται ακριβώς πάνω στην εκβολή του χειμάρρου είναι μια σημαντική αιτία της πλημμύρας μιας και δεν υπάρχει απρόσκοπτη διόδος του νερού προς τη θάλασσα. Το νερό «επιστρέφει» προς τα πίσω και τελικά πλημμυρίζει την παράκτια ζώνη.
• Τα μικρά φράγματα ανάσχεσης στα ορεινά έχουν συνδράμει στην μείωση της μεταφοράς των φερτών υλικών προς τον οικισμό, άρα και στον περιορισμό των επιπτώσεων από τις πλημμύρες. Ωστόσο τα φράγματα αυτά έχουν γεμίσει από τα φερτά υλικών και χρειάζονται περιοδική συντήρηση (εικόνα 5).

Κλείνοντας αυτή τη σύντομη ανάλυση μπορούμε να πούμε ότι οι αλλαγές των χρήσεων γης στην περιοχή της Νάουσας είναι ένα πολύ σημαντικό αίτιο των πρόσφατων πλημμυρικών φαινομένων.

Η βροχόπτωση και η ένταση της βροχής ήταν μεν αρκετή ωστόσο σε μια άλλη περιοχή θα μπορούσε να μην είχε προκαλέσει σοβαρά προβλήματα. Η οικονομική ανάπτυξη έχει επιφέρει καταστροφή των φυσικών αποδεκτών του νερού, όπως είναι ο μικρός ρύακας της Νάουσας ενώ αντίστοιχα παραδείγματα έχουμε σε όλη την επικράτεια της χώρας.

Οι νέες κλιματικές προκλήσεις απαιτούν διαφορετική προσέγγιση

Την ίδια στιγμή σε πολλές περιοχές, λόγω του ξηρού κλίματος και των παρατεταμένων περιόδων ξηρασίας, υπάρχει μια ψευδαίσθηση ασφάλειας απέναντι σε ακραία καιρικά φαινόμενα που με τη σειρά της ευνοεί την υποβάθμιση των οικοσυστημάτων.

Όμως με την κλιματική αλλαγή τέτοια φαινόμενα αναμένεται να γίνουν πιο συχνά, όπως περιγράφει το υπό αναθεώρηση Σχέδιο Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας των νησιών του Νοτίου Αιγαίου. Ενδεικτικά για την περίοδο 2041-2070, η πιθανότητα να συμβεί μια βροχόπτωση 50ετίας μειώνεται από τα 50 έτη στα 30-35 έτη και αυτό θέτει σε μεγάλο κίνδυνο τις τοπικές κοινωνίες και τους πολίτες.

Ωστόσο, οι νέου είδους προκλήσεις απαιτούν μια διαφορετική αντιμετώπιση και καινοτόμες λύσεις. Οι παλαιές πρακτικές όπως οι εκ νέου τσιμεντώσεις ποταμών ή τα αναχώματα δεν θα αποδίδουν. Πρέπει οι φορείς λήψεις αποφάσεων και οι πολίτες να αρχίσουμε να βλέπουμε τα πράγματα από μια διαφορετική οπτική και αυτή είναι μεσοπρόθεσμα να σχεδιάσουμε την απελευθέρωση των εμποδίων από τα ποτάμια μας και την αποκατάστασή τους.

Στα νησιά των Κυκλάδων, η σημαντικότερη πρόκληση είναι η έλλειψη νερού, ωστόσο οι πλημμύρες είναι μέρος του προβλήματος και αν δεν αλλάξουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε, θα αντιμετωπίζουμε τέτοια προβλήματα όλο και συχνότερα.