Πώς μπορεί να προστατευτεί ο Αμβρακικός Κόλπος

Η σημασία των υγροτόπων είναι εξαιρετικά μεγάλη, μια και είναι οικοσυστήματα με σημαντική οικολογική αξία, που παράλληλα ευνοούν την τοπική οικονομία. Ωστόσο, τα οικοσυστήματα αυτά έρχονται διαρκώς αντιμέτωπα με κινδύνους και προβλήματα, που απειλούν τη βιοποικιλότητά τους.

Η επένδυση στη βιώσιμη χρήση των υγροτόπων ισούται με επένδυση στο μέλλον της ανθρωπότητας. Οι υγρότοποι μπορούν να παρέχουν στις πόλεις και στους κατοίκους τους πολλαπλά οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά οφέλη, που με τη σειρά τους συμβάλλουν στην ανθρώπινη ευημερία. Θεωρούνται τα πλέον απειλούμενα οικοσυστήματα στον πλανήτη, έχοντας απωλέσει από το 1970 περισσότερο από το 35% της έκτασής τους. Για αυτό, η αποκατάσταση των υγροτόπων κρίνεται απαραίτητη, για την αντιμετώπιση της διπλής κρίσης της κλιματικής αλλαγής και της απώλειας βιοποικιλότητας.

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Υγροτόπων (γιορτάζεται από το 1971 στις 2 Φεβρουαρίου), μιλήσαμε με τον Ιωάννη Γιώβο, Υπεύθυνο Προγραμμάτων της Περιβαλλοντικής Οργάνωσης iSea, για τη σημασία του Αμβρακικού, ενός υγροβιότοπου που δεν είναι σαν όλους τους άλλους.

Σε αυτό το κλειστό οικοσύστημα, που συνδέεται με το Ιόνιο Πέλαγος, καθρεφτίζονται όλες οι κλιματικές αλλαγές και ο τρόπος που αυτές αγγίζουν τον άνθρωπο. Από το 2008 είναι Εθνικό Πάρκο, παρομοιάζεται με μικρογραφία της Μεσογείου, έχει πλούσια βιοποικιλότητα, φιλοξενεί μεγάλους αριθμούς θαλάσσιας μεγαπανίδας (δελφίνια, χελώνες, σαλάχια, καρχαρίες) και περιλαμβάνει δύο περιοχές Natura 2000.

Tα βασικά χαρακτηριστικά του Αμβρακικού κόλπου

Στον Αμβρακικό Κόλπο, που καλύπτει έκταση 405 τετραγωνικών χιλιομέτρων, εκβάλλουν οι ποταμοί Άραχθος και Λούρος, και σχηματίζουν συμπλέγματα δέλτα, τα οποία περιλαμβάνουν έλη γλυκού νερού με τους μεγαλύτερους καλαμιώνες στην Ελλάδα, υγρά λιβάδια, εποχιακά πλημμυρισμένες εκτάσεις, λιμνοθάλασσες, φραγμένες ράχες, μια σημαντική αλυκή και μερικές από τις πιο εκτεταμένες παραποτάμιες δασικές εκτάσεις που έχουν απομείνει στην Ελλάδα. Όλα αυτά καθιστούν τον κόλπο ως ένα από τα σημαντικότερα οικοσυστήματα, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο.

Ο Ιωάννης Γιώβος εξηγεί πως «σε αυτόν φιλοξενείται πλούσια βιοποικιλότητα, συμπεριλαμβανομένων ειδών θαλάσσιας μεγαπανίδας. Το μοναδικό κητώδες του Κόλπου είναι το ρινοδέλφινο που υπάρχει σε μία από τις υψηλότερες πυκνότητες πληθυσμού στη Μεσόγειο, με περίπου 150 δελφίνια να ζουν σε αυτόν.

Παράλληλα, αποτελεί σημαντικό πεδίο τροφοληψίας για τις θαλάσσιες χελώνες καρέτα-καρέτα, συνδέοντας τουλάχιστον τέσσερις αναπαραγωγικούς πληθυσμούς στη Μεσόγειο, ενώ πιο πρόσφατα επιβεβαιώθηκε και η παρουσία πράσινων χελωνών.

Ο Κόλπος έχει χαρακτηριστεί ως Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά φιλοξενώντας 290 διαφορετικά είδη πτηνών και συνολικά το 16% των συνολικών πληθυσμών υδρόβιων πουλιών που περνούν τον χειμώνα τους στην Ελλάδα, ενώ στην περιοχή υπάρχει και μία από τις παλαιότερες αποικίες Αργυροπελεκάνου στην Ελλάδα».

Αναφέρει, μάλιστα, πως πρόσφατα επιβεβαιώθηκαν στην περιοχή και σημαντικοί πληθυσμοί 8 βάτων και 1 είδους καρχαρία, εκ των οποίων 4 είδη έχουν αξιολογηθεί ως απειλούμενα και 2 ως Kρισίμως Kινδυνεύοντα στη Μεσόγειο από τον Κόκκινο Κατάλογο Απειλούμενων Ειδών της IUCN.

Ο Αμβρακικός, μια μοναδική θαλάσσια βιοκοινωνία, έχει έντονη παρουσία κοινών αχινών, πυκνούς πληθυσμούς πορφύρων, καλόγνωμων και σημαντική παρουσία του απειλούμενου μεσογειακού κοραλλιού Cladocora caespitosa. Ιδιαίτερης σημασίας είναι η παρουσία ενός από τους τελευταίους ζωντανούς πληθυσμούς της μεσογειακής πίννας, Pinna nobilis, ύστερα από τα φαινόμενα μαζικής θνησιμότητάς τους τα προηγούμενα χρόνια. 

Οι ψαράδες του Αμβρακικού

Στην περιοχή, που βρίσκεται στη σκιά των τουριστικών νησιών του Ιονίου, μεγάλο ποσοστό των κατοίκων βασίζουν το εισόδημά τους στο ψάρεμα, με βασικό αλίευμα την πολύτιμη τοπική μπλε γαρίδα, το ακριβότερο είδος γαρίδας στη χώρα.

Ο τρόπος που δραστηριοποιούνται οι ψαράδες του κόλπου έχει κάποιες σημαντικές ιδιαιτερότητες σε σύγκριση με τους ψαράδες της υπόλοιπης χώρας. Ουσιαστικά, δεν χρησιμοποιούν τις κλασικές μηχανότρατες που χρησιμοποιούν κυρίως οι ψαράδες. Βασίζονται, κατά βάση, σε παραδοσιακές μεθόδους (διβάρια, δίχτυα και νταλιάνι), αφενός λόγω οικονομικού κόστους, αφετέρου για να συνυπάρχουν με τη μεγαπανίδα της περιοχής και να μην «ενοχλούν».

Η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας καταλαμβάνει την 1η θέση στο ποσοστό Υλικής & Κοινωνικής Στέρησης (Ε.Ε. 2021) και ο νομός Αιτωλοακαρνανίας έχει το διπλάσιο ποσοστό Κινδύνου Φτώχειας σε σχέση με την υπόλοιπη χώρα, οπότε η βιώσιμη συνύπαρξη των ψαράδων με τον Κόλπο είναι καθοριστική για την τοπική κοινωνία.

Τα προβλήματα και οι απειλές

Ο κόλπος, ωστόσο, είναι ένα εύθραυστο οικοσύστημα που παρουσιάζει υψηλό επίπεδο θρεπτικής ρύπανσης, λόγω της απόρριψης λιπασμάτων από την τοπική γεωργία καθώς και λόγω των επιπτώσεων των ιχθυοκαλλιεργειών. Εν ολίγοις, η ποιότητα των υδάτων επιδεινώνεται διαρκώς.

Ο Ιωάννης Γιώβος εξηγεί πως «υπολογίζεται ότι περίπου το 50% του πυθμένα του Κόλπου είναι εποχιακά υποξικό/ανοξικό (σ.σ. έλλειψη οξυγόνου κάτω από συγκεκριμένο βάθος που σταδιακά μειώνεται λόγω της ανόδου της θερμοκρασίας, της κλειστότητας και άλλους παράγοντες που νεκρώνουν τον κόλπο). Αυτές οι υποξικές/ανοξικές συνθήκες φαίνεται να έχουν αναπτυχθεί τις τελευταίες δεκαετίες και συνδέονται με την υπερβολική χρήση λιπασμάτων στις γύρω περιοχές, την εντατική ιχθυοκαλλιέργεια και τα λύματα. 

Για τα πουλιά της περιοχής, μια από τις κυριότερες απειλές αποτελεί το κυνήγι, που ασκείται σε σημαντικές περιοχές τροφοληψίας τους και προκαλεί σημαντική όχληση, αλλά και η λαθροθηρία, που αποτελεί συχνό φαινόμενο στον Αμβρακικό». 

Μπορεί ναι μεν να θεωρείται προστατευόμενη περιοχή, ωστόσο αντιμετωπίζει συνεχείς παράνομες δραστηριότητες και αλιευτικές πρακτικές. «Συγκεκριμένα, η χρήση παράνομων αλιευτικών εργαλείων, όπως οι τράτες βυθού και παράνομες πρακτικές που εφαρμόζονται από ερασιτέχνες αλιείς, δεν υποβαθμίζουν μόνο το οικοσύστημα, αλλά έχουν αντίκτυπο και στην τοπική οικονομία» επισημαίνει ο Ιωάννης Γιώβος.

Μάλιστα, σε ό,τι αφορά τα δελφίνια του Αμβρακικού, έναν πληθυσμό με χαμηλά επίπεδα γενετικής ποικιλομορφίας, υπάρχει η ανησυχητική πρόβλεψη για μελλοντική μείωσή τους.

Η δράση της iSea

Από το 2022, η ερευνητική προσπάθεια της iSea, που αφορά στη μελέτη των αλληλεπιδράσεων των καρχαριών και σαλαχιών με την αλιεία, στις επιπτώσεις της αλίευσης στην υγεία τους και στη μελέτη της βιολογίας και οικολογίας τους, εστίασε ιδιαίτερα στην περιοχή.

Ουσιαστικά, η ομάδα συλλέγει αλιευτικά -και όχι μόνο- δεδομένα από τον Αμβρακικό μέσω βιντεοσκόπησης και οπτικής καταγραφής της θαλάσσιας βιοποικιλότητας. Παράλληλα, μελετά τις τροφικές σχέσεις μεταξύ των ειδών, χαρτογραφεί την αλιευτική προσπάθεια και αναλύει τα βιολογικά χαρακτηριστικά κάθε είδους. «Για την επίτευξη όλων αυτών η iSea διατηρεί ερευνητική βάση στην περιοχή, η οποία είναι στελεχωμένη με μόνιμο προσωπικό. Ταυτόχρονα, φιλοξενεί φοιτητές και ερευνητές από την Ελλάδα και το εξωτερικό» λέει ο Ιωάννης Γιώβος.

Συμμαχία για τον Αμβρακικό

Για την αποτελεσματική διαχείριση, αποκατάσταση και προστασία των οικοσυστημάτων και της βιοπικοιλότητας του Αμβρακικού Κόλπου, τον Νοέμβριο του 2023 επιτεύχθηκε μια σημαντική συνεργασία, η «Συμμαχία για τον Αμβρακικό».

Πρόκειται για μια σύμπραξη της τοπικής κοινωνίας με την iSea, το Tethys Research Institute, τον “ΑΡΧΕΛΩΝ”, την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, το Oceanus-Lab του Τμήματος Γεωλογίας και το Τμήμα Αλιείας και Υδατοκαλλιεργειών του Πανεπιστημίου Πατρών, μαζί με το Blue Marine Foundation, όπου επικύρωσαν μια μακροπρόθεσμη συνεργασία και μια συλλογική δέσμευση με στόχο τη βελτίωση της διαχείρισης της περιοχής, με αρωγό τη Μονάδα Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών Κοιλάδας Αχελώου και Αμβρακικού Κόλπου του Οργανισμού Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ).

«Η τοπική κοινότητα συμμετείχε ενεργά από τα πρώτα στάδια διαμόρφωσης της “Συμμαχίας για τον Αμβρακικό” παρέχοντας με χαρά την τοπική οικολογική της γνώση και συμμετέχοντας με ενθουσιασμό στον σχεδιασμό μελλοντικών δράσεων. Το πλαίσιο αυτό συνεργασίας μεταξύ των φορέων και της τοπικής κοινότητας και η σημαντική συμβολή της δεύτερης από τα πρώτα στάδια του εγχειρήματος, σχετίζεται και με την άμεση εξάρτηση της από το οικοσύστημα του Αμβρακικού Κόλπου. Οι ντόπιοι της περιοχής, σε μεγάλο βαθμό, βιοπορίζονται από τους φυσικούς πόρους και τις οικοσυστημικές υπηρεσίες του Κόλπου. Η ευημερία λοιπόν της τοπικής κοινότητας είναι άμεσα συνυφασμένη με την ευημερία του τοπικού οικοσυστήματος συνολικά» καταλήγει ο Ιωάννης Γιώβος.