Τι κάνουν τα έντομα τον χειμώνα και γιατί βλέπουμε κουνούπια στην Ελλάδα

Οι κατσαρίδες και άλλα έντομα τον χειμώνα βρίσκουν διάφορους τρόπους για να επιβιώσουν, καθώς οι χαμηλές θερμοκρασίες και η έλλειψη τροφής αποτελούν προκλήσεις για αυτά.

Οι κατσαρίδες συχνά βρίσκουν καταφύγιο σε ζεστούς και υγρούς χώρους, όπως σπίτια, υπόγεια ή αποθήκες. Οι εσωτερικοί χώροι τους παρέχουν σταθερή θερμοκρασία και πρόσβαση σε τροφή. Συγκεκριμένα, οι κατσαρίδες, λόγω της ανθεκτικότητάς τους, προτιμούν να μετακινούνται σε ανθρώπινους χώρους παρότι δεν εμφανίζονται συχνά, γι’ αυτό τις βλέπουμε ακόμα και τον χειμώνα ακόμη και πιο σπάνια.

Οι κατσαρίδες βγαίνουν από τις κρυψώνες τους για να βρουν φαγητό και νερό, ειδικά όταν οι θερμοκρασίες ανεβαίνουν. Το καλοκαίρι υπάρχουν περισσότερες πηγές τροφής, όπως οργανικά απόβλητα ή τροφές που μένουν εκτεθειμένες. Επίσης, κατά τους θερμούς μήνες, ο κύκλος ζωής τους επιταχύνεται, με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι πληθυσμοί τους και να είναι πιο εμφανείς. Τέλος, οι κατσαρίδες που ζουν σε αποχετεύσεις και υπόνομους μπορεί να βγαίνουν στην επιφάνεια πιο συχνά το καλοκαίρι, λόγω της ζέστης ή ακόμα και μετά από έντονες βροχοπτώσεις, που τις εξαναγκάζουν να αναζητήσουν νέα καταφύγια.

Συνολικά, οι κατσαρίδες είναι ψυχρόαιμα έντομα και η ζέστη του καλοκαιριού ενισχύει τη δραστηριότητά τους. Οι υψηλές θερμοκρασίες τους δίνουν ενέργεια και ευνοούν την αναπαραγωγή τους.

Αντίθετα, έντομα που ζουν αποκλειστικά έξω, όπως τα κουνούπια, τείνουν να εξαφανίζονται από την επιφάνεια μέχρι να ανέβουν ξανά οι θερμοκρασίες την άνοιξη.

Πολλά έντομα μπαίνουν σε κατάσταση διαχείμασης, δηλαδή μειώνουν τη δραστηριότητά τους στο ελάχιστο για να εξοικονομήσουν ενέργεια. Αυτό είναι κάτι το παρόμοιο με τη χειμερία νάρκη σε άλλα ζώα. Ακόμη, κάποια έντομα αποθηκεύουν τροφή ή έχουν αναπτύξει μηχανισμούς για να αντλούν ενέργεια από τα αποθέματά τους.

Άλλα έντομα θάβονται στο έδαφος ή κρύβονται κάτω από φύλλα και κορμούς δέντρων για να προστατευθούν από το κρύο.

Επίσης, πολλά έντομα έχουν κύκλους ζωής που τους επιτρέπουν να επιβιώσουν τον χειμώνα ως αυγά, νύμφες ή κουκούλια, ενώ οι ενήλικες πεθαίνουν πριν από τον χειμώνα.

Πάμε να τα δούμε αναλυτικότερα παρακάτω.

Πώς επιβιώνουν τα κουνούπια

Τα κουνούπια μπορούν να επιβιώσουν τον χειμώνα, αλλά η επιβίωσή τους εξαρτάται από το είδος και τις συνθήκες του περιβάλλοντος. Έχουν αναπτύξει διάφορους μηχανισμούς για να αντιμετωπίζουν το κρύο:

Διαχείμαση (Dormancy)

Ενήλικα κουνούπια: Κάποια είδη, όπως το Culex pipiens (γνωστό και ως το κοινό κουνούπι), επιβιώνουν τον χειμώνα σε κατάσταση διαχείμασης. Κρύβονται σε προστατευμένους χώρους, όπως υπόγεια, σπηλιές ή ρωγμές, και μειώνουν τη δραστηριότητά τους έως ότου ζεστάνει ο καιρός.

Αυγά και νύμφες

Πολλά κουνούπια επιβιώνουν ως αυγά ή νύμφες κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Αυτά είναι ανθεκτικά στο κρύο και παραμένουν σε αναστολή ανάπτυξης μέχρι να αυξηθεί η θερμοκρασία την άνοιξη. Με την πρώτη βροχή και τις ζεστές μέρες, εκκολάπτονται και συνεχίζουν τον κύκλο ζωής τους.

Ειδικοί μηχανισμοί αντοχής

Ορισμένα είδη κουνούπια έχουν αναπτύξει ειδικούς μηχανισμούς για να αντέχουν σε χαμηλές θερμοκρασίες, όπως τη συσσώρευση κρυοπροστατευτικών ουσιών στο σώμα τους (π.χ. γλυκερόλη), που μειώνουν την πιθανότητα να παγώσουν τα κύτταρά τους.

Τροπικά κουνούπια

Τα κουνούπια που ζουν σε τροπικά κλίματα (π.χ. Aedes aegypti, που μεταδίδει δάγκειο πυρετό και άλλες ασθένειες) δυσκολεύονται περισσότερο να επιβιώσουν σε ψυχρές περιοχές. Ωστόσο, με την κλιματική αλλαγή και την αύξηση της θερμοκρασίας σε πολλές περιοχές, βλέπουμε αυτά τα κουνούπια να εμφανίζονται σε νέες τοποθεσίες.

Αν και τα περισσότερα κουνούπια μειώνουν τη δραστηριότητά τους τον χειμώνα, δεν εξαφανίζονται πλήρως. Την άνοιξη, με την αύξηση της θερμοκρασίας, ο πληθυσμός τους ανακάμπτει γρήγορα. Αν ζείτε σε περιοχή με ήπιο χειμώνα, μπορεί να τα δείτε ακόμα και κατά τη διάρκεια των ψυχρών μηνών.

Τα κουνούπια στην Ελλάδα

Τα κουνούπια επιβιώνουν και στην Ελλάδα τον χειμώνα, αλλά η επιβίωσή τους εξαρτάται από τις κλιματικές συνθήκες και το είδος τους. Η Ελλάδα, με το σχετικά ήπιο κλίμα της στις περισσότερες περιοχές, προσφέρει συνθήκες που επιτρέπουν σε ορισμένα κουνούπια να επιβιώνουν ακόμα και τους χειμερινούς μήνες.

Είδη όπως το Culex pipiens (το κοινό κουνούπι που υπάρχει παντού στην Ελλάδα) συχνά βρίσκουν καταφύγιο σε υγρούς και ζεστούς χώρους, όπως υπόγεια, σπηλιές ή κτίρια, όπου περνούν τον χειμώνα σε κατάσταση αδράνειας.

Παραμένουν ανενεργά έως ότου αυξηθούν οι θερμοκρασίες.

Αυγά και νύμφες:

Πολλά κουνούπια γεννούν αυγά σε στάσιμα νερά (λίμνες, βάλτους, δεξαμενές) πριν από τον χειμώνα. Τα αυγά αυτά είναι ανθεκτικά στο κρύο και εκκολάπτονται την άνοιξη όταν ζεστάνει ο καιρός.

Προστατευμένα περιβάλλοντα:

Στις πιο ζεστές περιοχές της Ελλάδας, όπως η Κρήτη, τα Δωδεκάνησα ή τα παράλια, ο χειμώνας είναι ήπιος, και τα κουνούπια μπορεί να είναι ενεργά καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, αν οι θερμοκρασίες δεν πέσουν κάτω από τους 10°C.

Εξάπλωση τροπικών κουνουπιών:

Είδη όπως το Aedes albopictus (το κουνούπι τίγρης) έχουν καταγραφεί σε πολλές περιοχές της Ελλάδας. Παρόλο που είναι πιο ευαίσθητα στο κρύο, καταφέρνουν να επιβιώσουν τον χειμώνα, κυρίως σε αυγά, και είναι ενεργά στις ζεστές περιόδους.

Τι σημαίνει αυτό για τον χειμώνα στην Ελλάδα:

Στις περισσότερες περιοχές της χώρας, η δραστηριότητα των κουνουπιών μειώνεται σημαντικά τον χειμώνα, αλλά δεν εξαφανίζονται εντελώς.

Σε πιο ζεστές περιοχές ή κλειστούς χώρους, μπορεί να συναντήσετε κουνούπια ακόμα και μέσα στον χειμώνα.

Με την κλιματική αλλαγή και τις πιο ήπιες χειμερινές θερμοκρασίες, η επιβίωση των κουνουπιών γίνεται ευκολότερη, επεκτείνοντας και την περίοδο δραστηριότητάς τους.

Εάν θέλετε να περιορίσετε τα κουνούπια τον χειμώνα, καλό είναι να απομακρύνετε στάσιμα νερά από τον κήπο ή το μπαλκόνι σας, όπου μπορεί να υπάρχουν αυγά που περιμένουν να εκκολαφθούν την άνοιξη.

Τι γίνεται με τα μυρμήγκια

Τα μυρμήγκια επηρεάζονται από το κρύο, αλλά έχουν αναπτύξει στρατηγικές για να επιβιώνουν κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Καθώς είναι ψυχρόαιμα πλάσματα, η δραστηριότητά τους μειώνεται όταν πέφτει η θερμοκρασία, και συχνά εισέρχονται σε κατάσταση “διαχείμασης”.

Πώς επηρεάζονται τα μυρμήγκια από το κρύο:

Μείωση δραστηριότητας:

Τα μυρμήγκια μειώνουν τον μεταβολισμό τους και γίνονται λιγότερο δραστήρια καθώς πέφτει η θερμοκρασία. Αυτό τα βοηθά να εξοικονομήσουν ενέργεια.

Καταφύγιο σε φωλιές:

Τα μυρμήγκια συχνά παραμένουν στις υπόγειες φωλιές τους, όπου η θερμοκρασία είναι πιο σταθερή και προστατευμένα από το κρύο. Μπορεί να βρίσκονται βαθιά στο έδαφος ή κάτω από πέτρες, δέντρα και άλλα φυσικά υλικά.

Διαχείμαση (Dormancy):

Πολλά μυρμήγκια εισέρχονται σε μια κατάσταση διαχείμασης, όπου η δραστηριότητά τους μειώνεται σχεδόν στο μηδέν. Σε αυτήν τη φάση, παραμένουν συγκεντρωμένα στη φωλιά τους μαζί με τη βασίλισσα, ζώντας από τα αποθέματα τροφής που έχουν συγκεντρώσει κατά τους θερμότερους μήνες.

Συλλογή τροφής πριν από τον χειμώνα:

Τα μυρμήγκια εργάζονται εντατικά το καλοκαίρι και το φθινόπωρο για να συγκεντρώσουν τροφή που θα καταναλώσουν κατά τη διάρκεια του χειμώνα.

Θερμότερα κλίματα ή εισβολή σε σπίτια:

Σε περιοχές με πιο ήπιο κλίμα ή κατά τη διάρκεια ήπιων χειμώνων, τα μυρμήγκια μπορεί να παραμείνουν ενεργά. Σε πιο ψυχρές περιοχές, μπορεί να εισβάλουν σε σπίτια για να βρουν ζεστασιά και τροφή.

Τι συμβαίνει την άνοιξη;

Όταν οι θερμοκρασίες ανεβαίνουν, τα μυρμήγκια επανέρχονται από τη διαχείμαση και ξεκινούν πάλι να συλλέγουν τροφή και να επεκτείνουν τη φωλιά τους.

Το κρύο επηρεάζει τα μυρμήγκια, αλλά οι φυσικές τους προσαρμογές τα βοηθούν να επιβιώνουν τους χειμερινούς μήνες. Αν δείτε μυρμήγκια μέσα στον χειμώνα, πιθανότατα αυτά έχουν βρει καταφύγιο σε θερμότερους χώρους, όπως το σπίτι σας.

Τι γίνεται με τις αράχνες

Οι αράχνες μπορούν να επιβιώσουν τον χειμώνα, αλλά το πώς το κάνουν εξαρτάται από το είδος.

Υπάρχουν δύο κύριοι τρόποι:

Υπερχειμάζοντας σε κρυψώνες: Πολλά είδη αραχνών βρίσκουν προστατευμένα μέρη, όπως ρωγμές σε τοίχους, υπόγεια, σοφίτες ή κάτω από πέτρες και φύλλα. Σε αυτά τα μέρη μένουν αδρανείς ή μειώνουν τον μεταβολισμό τους για να εξοικονομήσουν ενέργεια.

Ανθεκτικότητα στο κρύο: Κάποιες αράχνες έχουν την ικανότητα να παράγουν μια ειδική χημική ουσία που δρα σαν “αντιψυκτικό” και εμποδίζει τη δημιουργία κρυστάλλων πάγου στο σώμα τους. Έτσι, μπορούν να αντέξουν χαμηλές θερμοκρασίες, ακόμη και κάτω από το μηδέν.

Πολλά είδη ολοκληρώνουν τον κύκλο ζωής τους πριν τον χειμώνα, αφήνοντας αυγά που θα εκκολαφθούν την άνοιξη, διασφαλίζοντας έτσι τη συνέχιση του είδους.

Τι ισχύει για τις μύγες

Οι μύγες, όπως και οι αράχνες, έχουν τρόπους να επιβιώσουν τον χειμώνα, αν και πολλές πεθαίνουν όταν πέσουν οι θερμοκρασίες. Τα περισσότερα είδη μύγας επιβιώνουν μέσω της επόμενης γενιάς, αλλά υπάρχουν στρατηγικές που χρησιμοποιούν:

Αναπαραγωγή μέσω αυγών, προνυμφών ή κουκουλιών

Πολλές μύγες αφήνουν αυγά ή προνύμφες πριν τον χειμώνα. Αυτά βρίσκονται σε προστατευμένα μέρη, όπως μέσα σε χώμα, κάτω από φύλλα ή ακόμη και μέσα σε οργανικά υλικά (π.χ. κομπόστ). Τα αυγά και οι προνύμφες παραμένουν ανενεργά και εκκολάπτονται την άνοιξη, όταν οι συνθήκες είναι ευνοϊκές.

Διαχείμαση ενηλίκων

Ορισμένα είδη μύγας (π.χ. μύγες του σπιτιού) μπορούν να βρουν καταφύγιο σε ζεστά μέρη, όπως σπίτια, αποθήκες ή άλλους προστατευμένους χώρους. Σε αυτές τις συνθήκες, μειώνουν τον μεταβολισμό τους και παραμένουν ανενεργές έως ότου οι θερμοκρασίες αυξηθούν.

Φυσική ανθεκτικότητα

Ορισμένα είδη, όπως οι κηφήνες (blowflies), έχουν αναπτύξει φυσικές αντοχές στο κρύο, χάρη σε χημικές ουσίες που προστατεύουν τα κύτταρά τους από την κατάψυξη.

Ζεστά περιβάλλοντα

Σε περιοχές με ήπιο κλίμα ή μέσα σε θερμαινόμενους χώρους, οι μύγες μπορούν να παραμείνουν ενεργές όλο τον χρόνο.

Έτσι, παρόλο που οι χειμώνες περιορίζουν την παρουσία τους, οι μύγες πάντα βρίσκουν τρόπους να επιστρέψουν την άνοιξη.

Σφήκες και μέλισσες

Οι σφήκες και οι μέλισσες έχουν διαφορετικές στρατηγικές επιβίωσης τον χειμώνα, ανάλογα με το είδος τους και τον κοινωνικό τους ρόλο. Ας δούμε τι συμβαίνει:

Σφήκες (Vespidae)

Ετήσιος Κύκλος Ζωής:

Οι περισσότερες κοινωνικές σφήκες (όπως οι σφήκες της κοινής φωλιάς) έχουν ετήσιο κύκλο ζωής. Η βασίλισσα είναι η μόνη που επιβιώνει τον χειμώνα.

Οι εργάτριες και τα αρσενικά πεθαίνουν όταν πέσουν οι θερμοκρασίες, καθώς η φωλιά εγκαταλείπεται.

Διαχείμαση Βασίλισσας:

Οι νέες βασίλισσες βρίσκουν προστατευμένα μέρη (π.χ. κάτω από φλοιούς δέντρων, σε σχισμές ή ακόμα και σε σπίτια) για να διαχειμάσουν.

Την άνοιξη, δημιουργούν νέες φωλιές και ξεκινά ένας νέος κύκλος.

Σφήκες Ερημίτες:

Ορισμένα είδη μοναχικών σφηκών διαχειμάζουν ως προνύμφες μέσα σε κουκούλια και εκκολάπτονται την άνοιξη.

Μέλισσες (Apidae)

Οι μέλισσες έχουν διαφορετική προσέγγιση, καθώς είναι πιο οργανωμένες και εξαρτώνται από την κοινωνική τους δομή.

Μέλισσες του Μελιού (Apis mellifera):

Ολόκληρη η κυψέλη επιβιώνει τον χειμώνα.

Οι μέλισσες μαζεύονται σε ένα “σμήνος” μέσα στην κυψέλη και χρησιμοποιούν τη θερμότητα του σώματός τους για να διατηρήσουν τη θερμοκρασία μεταξύ 20-30°C.

Τρέφονται από τα αποθέματα μελιού που έχουν συλλέξει κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.

Θερμογένεση:

Οι μέλισσες κουνούν τους μυς των φτερών τους χωρίς να πετούν, παράγοντας έτσι θερμότητα.

Οι εργάτριες εναλλάσσονται μεταξύ του εσωτερικού και του εξωτερικού του σμήνους για να ζεσταθούν.

Άλλα Είδη:

Μοναχικές μέλισσες (όπως οι μέλισσες ξυλουργοί) διαχειμάζουν ως ενήλικες σε κρυψώνες ή ως προνύμφες μέσα σε φωλιές.

Κύριες Διαφορές

Σφήκες: Μόνο η βασίλισσα επιβιώνει, ενώ η υπόλοιπη φωλιά πεθαίνει.

Μέλισσες: Η κοινωνική δομή της κυψέλης διατηρείται ακέραιη, με ολόκληρη την αποικία να συνεργάζεται για την επιβίωση.

Και οι δύο είναι προσαρμοσμένες για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις του χειμώνα, με τη μέλισσα να βασίζεται περισσότερο στη συνεργασία και τη σφήκα σε ατομική επιβίωση της βασίλισσας.

Αξίζει τέλος να σημειωθεί πως υπάρχουν έντομα που μπορούν να επιβιώσουν σε περιβάλλοντα με πάγο ή σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες. Αυτά τα έντομα έχουν εξελιχθεί ώστε να αντέχουν στις ακραίες συνθήκες.

Ορισμένα παραδείγματα περιλαμβάνουν:

Belgica antarctica: Είναι ένα μικροσκοπικό έντομο, γνωστό και ως “η μύγα της Ανταρκτικής,” το οποίο είναι το μοναδικό έντομο που ζει μόνιμα στην Ανταρκτική. Έχει αναπτύξει μηχανισμούς για να αντέχει την κατάψυξη, όπως η παραγωγή κρυοπροστατευτικών πρωτεϊνών.

Grylloblattidae (Ice Crawlers): Αυτή η οικογένεια εντόμων ζει σε ψυχρά περιβάλλοντα, συχνά κοντά σε παγετώνες ή σε παγωμένα εδάφη. Είναι δραστήρια κυρίως τη νύχτα ή σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες.

Snow fleas (Hypogastrura): Ανήκουν στην κατηγορία των κολλεμβόλων (Collembola) και μπορούν να επιβιώσουν σε χιονισμένα περιβάλλοντα. Παράγουν αντιψυκτικές πρωτεΐνες που τους επιτρέπουν να παραμένουν δραστήρια σε χαμηλές θερμοκρασίες.