Το πρόβλημα του νερού στην Ελλάδα, είναι ήδη εδώ – Τι πρέπει να κάνουμε

Στις 22 και 23 του Μάρτη, ο ΟΗΕ έχει θεσμοθετήσει δύο ιδιαίτερα σημαντικές παγκόσμιες ημέρες: την Παγκόσμια Ημέρα για το Νερό και την Παγκόσμια Ημέρα Μετεωρολογίας, αντίστοιχα.

Σκοπός των ημερών αυτών είναι να αποτελέσουν την αφορμή για να προωθηθούν, μέσω της ευαισθητοποίησης και της συντονισμένης δράσης, οι στόχοι του Οργανισμού τόσο γι’ αυτό το μοναδικό αγαθό για τον άνθρωπο, όσο και για το κλίμα μας. Μάλιστα, από το 2015 οι παγκόσμιοι ηγέτες ενέκριναν ομόφωνα την Ατζέντα 2030 για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη, εκείνο το μονοπάτι που φιλοδοξεί να μας οδηγεί σε ένα κόσμο δικαιότερο, ομορφότερο και υγιέστερο – ικανό να διαγράψει μια πορεία ανάπτυξης για το μέλλον που οραματιζόμαστε για τις επόμενες γενιές. Ανάμεσα στους 17 στόχους (SDGs), φυσικά δεν θα μπορούσαν να λείπουν και ειδικότεροι για το νερό (6, 12, 14) και για το κλίμα (13).

Όμως που ακριβώς βρισκόμαστε σήμερα, και πόσο κοντά είμαστε ως χώρα στους στόχους για την διαθεσιμότητα και βιώσιμη διαχείριση του νερού, για την καλή φυσικοχημική κατάσταση των υδάτινων σωμάτων, και γενικότερα για την επιδιωκόμενη ενίσχυση της ανθεκτικότητας και της προσαρμοστικής ικανότητας έναντι των κινδύνων και των φυσικών καταστροφών που συνδέονται και με την κλιματική αλλαγή;

Αποτελούν, λοιπόν, μια ευκαιρία αυτές οι δύο παγκόσμιες ημέρες για να συζητήσουμε την υφιστάμενη κατάσταση και να εξετάσουμε τον τρόπο με τον οποίο πορευόμαστε στο μέλλον, σε μια εποχή όπου η ζήτηση της ανθρωπότητας για νερό μεγαλώνει και ταυτόχρονα οι πιέσεις που δέχονται οι υδατικοί πόροι είναι μεγαλύτερες από ποτέ, λόγω της υπερκατανάλωσης, της ρύπανσης, αλλά και της κλιματικής αλλαγής – ή μάλλον της «κλιματικής κρίσης», καθώς οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής που βιώνουμε όλοι μας είναι εξαιρετικά μεγάλες, τόσο για τις διάφορες κλιματικές μεταβλητές, όσο και για τον άνθρωπο, στην πλειοψηφία τους είναι αρνητικές, και σε κάποιο βαθμό μη αναστρέψιμες – γι’ αυτό και ορθώς μιλάμε για κρίση. Αυτή η κλιματική κρίση έχει σημαντικό αντίκτυπο και στις πηγές πόσιμου νερού σε όλο τον κόσμο, επηρεάζοντας ποικιλοτρόπως την διαθεσιμότητα και την ποιότητα, ενώ δυνητικά απειλεί και τις διάφορες υποδομές. Ας δούμε όμως ένα – ένα τα επιμέρους φαινόμενα.

Οι ξηρασίες και οι πλημμύρες γίνονται πιο συχνές και εντονότερες. Η αύξηση των φαινομένων ξηρασίας γίνεται ιδιαίτερα προβληματική για περιοχές που βασίζονται σε πηγές επιφανειακών υδάτων (όπως ποτάμια και λίμνες) για εξασφάλιση πόσιμου νερού. Κατά τη διάρκεια της ξηρασίας, αυτές οι πηγές μπορεί να εξαντληθούν ή να μολυνθούν, καθιστώντας δύσκολη την πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό. Οι πλημμύρες, που είναι επίσης πιο συχνές και έντονες λόγω της κλιματικής αλλαγής, μπορούν να μολύνουν τις πηγές του πόσιμου νερού μεταφέροντας ρύπους και απορρίμματα π.χ. σε περιοχές με παλαιότερες, ανεπαρκούς σχεδιασμού, εγκαταστάσεις επεξεργασίας νερού, ειδικά όταν βρίσκονται σε ζώνες υψηλού πλημμυρικού κινδύνου, όπου οι πλημμύρες μπορεί να κατακλύσουν αυτά τα συστήματα και τελικά να οδηγήσουν σε μη ασφαλές πόσιμο νερό.

Η Άνοδος της στάθμης της θάλασσας είναι επίσης ένα ζήτημα. Καθώς η στάθμη της θάλασσας αυξάνεται λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη, με τις εκτιμήσεις να δίνουν μια μέση αύξηση της στάθμης κατά 24-30cm έως το 2065 και κατά 40-63cm έως το 2100, η διείσδυση θαλασσινού νερού δύναται να μολύνει πηγές γλυκού νερού, ένα φαινόμενο ιδιαίτερα επικίνδυνο για τους πολυάριθμους παράκτιους υδροφορείς του ελλαδικού χώρου, οι οποίοι συχνά βρίσκονται υπό καθεστώς υπεραντλήσεων, κι έτσι η επίδραση είναι ενισχυμένη.

Τα ακραία καιρικά φαινόμενα εμφανίζουν αύξηση στη συχνότητα και την ένταση. Οι πυρκαγιές, ανεμοστρόβιλοι, τυφώνες κ.λπ. απειλούν άμεσα τις υποδομές νερού, μπορούν να τις βλάψουν ή και να τις καταστρέψουν ολοκληρωτικά, καθιστώντας δύσκολη την πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό. Επιπλέον, οι εμφάνιση ισχυρών βροχοπτώσεων σε περιοχές που έχουν εκδηλωθεί προηγουμένως πυρκαγιές οδηγούν συχνότερα σε πλημμύρες, με τις υποδομές μας να δοκιμάζονται. Αξίζει να σημειωθεί ότι τον περασμένο αιώνα τα δάση άγγιζαν το 40% σε παγκόσμιο επίπεδο, ενώ σήμερα οι δασικές εκτάσεις καταλαμβάνουν μόλις το 17%. Αυτή η αύξηση των καμένων εκτάσεων, σε επίπεδο λεκάνης απορροής οδηγεί σε μεγαλύτερους όγκους απορροής, μεγαλύτερη ποσότητα φερτών υλών, και έμμεσα χάνεται η κατάλληλη εδαφική κάλυψη για την απορρόφηση υγρασίας που σταδιακά, μέσω του μηχανισμού της διήθησης, τροφοδοτεί τους υπόγειους υδροφορείς. Μειωμένη τροφοδοσία στα υπόγεια σημειώνεται και εξαιτίας των σημαντικά περιορισμένων χιονοπτώσεων, κάτι που βιώσαμε και τον φετινό χειμώνα στη χώρα μας.

Οι αλλαγές στη θερμοκρασία των υδάτινων σωμάτων, λόγω την επίδρασης της ακτινοβολίας, μπορούν επίσης να επηρεάσουν την ποιότητα του πόσιμου νερού. Για παράδειγμα, το πιο ζεστό νερό μπορεί να προωθήσει την ανάπτυξη επιβλαβών βακτηρίων και φυκιών, ενώ το πιο κρύο νερό μπορεί να μειώσει την αποτελεσματικότητα των χημικών ουσιών επεξεργασίας νερού.

Καθώς η κάλυψη της αστικής ζήτησης σε νερό βασίζεται κυρίως στην αξιοποίηση των επιφανειακών πόρων μέσα από τη λειτουργία μεγάλων φραγμάτων – ταμιευτήρων νερού, ένα άλλο θέμα αποτελείται η διαθεσιμότητα του πόρου. Με την αύξηση της θερμοκρασίας αυξάνεται και η εξατμισοδιαπνοή, και οι εκτιμήσεις με βάση τα επικαιροποιημένα σενάρια της κλιματικής αλλαγής (RCPs) δείχνουν μια σημαντική μείωση των απορροών στα ελληνικά ποτάμια συστήματα.

Υπάρχει όμως λίγο φως;

Χρειάζεται μια βαθιά μετασχηματιστική αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο διαχειριζόμαστε συνολικά το κοινωνικό, οικονομικό και περιβαλλοντικό οικοσύστημα. Ο μόνος δρόμος είναι να ενστερνιστούμε τις αρχές της αειφορίας, της βιωσιμότητας: κυκλική οικονομία, πράσινη ανάπτυξη με χαμηλό αποτύπωμα άνθρακα από τις διάφορες βιομηχανικές δραστηριότητες, τις μεταφορές κ.λπ., υιοθέτηση νέων τεχνολογιών επαναχρησιμοποίησης προϊόντων και ανακύκλωσης υλικών. Φυσικά, απαιτείται πολλή προσπάθεια και σε προσωπικό επίπεδο: χρειάζεται αλλαγή κουλτούρας – από την γρήγορη μόδα και την υπερκατανάλωση τροφής, μέχρι την σπατάλη νερού.

Το κλειδί, λοιπόν, είναι η αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτιών της κλιματικής αλλαγής, και βεβαίως, «ανάπτυξη στη χώρα στον καιρό της κλιματικής κρίσης» σημαίνει σταθερές, ανθεκτικές υποδομές, οπότε σε πολλές περιπτώσεις επιβάλλεται ενίσχυση και επανασχεδιασμός, σημαίνει αξιόπιστο δίκτυο για την υδροδότηση, και ύπαρξη μετρήσεων, δηλαδή ένα ενιαίο ολοκληρωμένο δίκτυο παρακολούθησης των υδρομετεωρολογικών παραμέτρων, το οποίο θα συμβάλλει άμεσα στην ορθολογική διαχείριση υδατικών πόρων και μελλοντικά στον βελτιωμένο σχεδιασμό των υποδομών.

Τέλος, καθώς στην Ελλάδα το πρόβλημα νερού είναι αγροτικό ζήτημα (το 86% της συνολικής ζήτησης σε νερό εξυπηρετεί τις ανάγκες για την αγροτική παραγωγή), έχει έρθει η ώρα η απαίτηση να γίνει πράξη: μια καλή αγροτική πολιτική, όπου θα τολμήσουμε να πάρουμε αποφάσεις για το ποιες καλλιέργειες προωθούνται και που, με βάση τα υδατικά διαθέσιμα και τα γενικότερα χαρακτηριστικά τής κάθε περιοχής. Επιβάλλεται συνολικά αλλαγή στον τρόπο άρδευσης, με εφαρμογή πιο αποδοτικών νέων τεχνολογιών/ έξυπνων συστημάτων, μιας και τα συμβατικά συστήματα (καταιονισμός κ.λπ.) έδειξαν ότι χάνεται περισσότερη από τη μισή ποσότητα νερού που διοχετεύεται στον αγρό. Και βέβαια, ο έλεγχος των παράνομων γεωτρήσεων πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα για κάθε περιοχή.

Η διαχείριση του νερού στην εποχή της κλιματικής κρίσης είναι πρωτίστως θέμα αλλαγής του μοντέλου διαχείρισης που ακολουθείται από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής. Βεβαίως, η επένδυση σε ανθεκτικές υποδομές νερού και η υιοθέτηση σύγχρονων πρακτικών, τεχνολογιών παρακολούθησης και διαχείρισης, είναι κρίσιμα βήματα για να διασφαλιστεί η ασφαλής πρόσβαση σε πόσιμο νερό, καλής ποιότητας και υψηλής αξιοπιστίας, και να μην ξεχνάμε ότι τα μικρά ατομικά βήματα σε αυτή την πορεία προς ένα πιο αειφόρο αύριο μπορούν να κάνουν τη διαφορά.

*Η Δρ. Ελισσάβετ Φελώνη είναι Διδάσκουσα στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής και Επιστημονικός Συνεργάτης του Εργαστηρίου Κλιματολογίας και Ατμοσφαιρικού Περιβάλλοντος του ΕΚΠΑ.

Ακούστε τον Γιώργο Αλεξάκη να εξηγεί τις νέες διατάξεις που πέρασαν από τη Βουλή για το νερό.

Ακολουθήστε το News 24/7 στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις