Α. Παπανδρέου στο News 24/7: Η αιολική και ηλιακή ενέργεια δεν είναι πια μία πολιτική φούσκα

Στο οικονομικό φόρουμ των Δελφών θα βρίσκεται την Παρασκευή ο καθηγητής του τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών Ανδρέας Παπανδρέου, όπου θα αναλύσει το αν και πώς ο περιορισμός της κλιματικής αλλαγής μπορεί να συνδυαστεί με την οικονομική ανάπτυξη.

Μερικά 24ωρα πριν την παρουσία του εκεί, μίλησε στο News 24/7 για το τι ορίζουμε ως “βιώσιμη ανάπτυξη”, πώς αυτή μπορεί να αποτελέσει τροχοπέδη για την κλιματική αλλαγή και να ωθήσει την οικονομική ανάπτυξη  αλλά και για τις ενέργειες που θα πρέπει να κάνει η Ελλάδα προκειμένου να ανταπεξέλθει στις μεγάλες αυτές προκλήσεις.

-Ο κεντρικός άξονας της ομιλίας σας στο προσεχές Οικονομικό Forum των Δελφών θα είναι το αν ο περιορισμός της κλιματικής αλλαγής μπορεί να συνδυαστεί με οικονομική ανάπτυξη. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι κάπου εκεί εδράζεται και η έννοια της “βιώσιμης ανάπτυξης”;

Η “Βιώσιμη ανάπτυξη” ως έννοια έχει μεγάλη προϊστορία και εξελίσσεται, ενώ αποτελείται από δύο βασικές συνιστώσες. Η πρώτη είναι η ισορροπημένη ανάπτυξη. Αυτό σημαίνει την κάλυψη των ευρύτερων στόχων ευημερίας, οι οποίοι αφορούν στην οικονομική ανάπτυξη, το περιβάλλον και την κοινωνία. Εδώ κάποιοι θέτουν και ως τέταρτο πυλώνα την διακυβέρνηση, η οποία αφορά σε ζητήματα δημοκρατίας, θεσμών, δικαιωμάτων. Η δεύτερη συνιστώσα της “βιώσιμης ανάπτυξης” είναι η ανάπτυξη που δεν γίνεται εις βάρος του μέλλοντος: Να απολαμβάνουμε ό,τι περισσότερο μπορούμε από πλευράς ποιότητας ζωής, οικονομικής μεγέθυνσης, περιβαλλοντικής ποιότητας, έλλειψη ανισότητας, χωρίς αυτό, όμως, να γίνεται εις βάρος των επόμενων γενεών.

-Σε αυτό το πλαίσιο τίθεται και το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής. Η Ελλάδα πως αντιμετωπίζει τους σχετικούς στόχους;

Η Ελλάδα κατά καιρούς δίνει, σε επικοινωνιακό επίπεδο, έμφαση σε θέματα βιώσιμης ανάπτυξης, όμως το μεγαλύτερο μέρος των όποιων επιτυχιών έχουμε στο επίπεδο αυτό, προκύπτει κυρίως επειδή επιβάλλεται από τις νομοθεσίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δεν θα έλεγα ότι υπάρχει μία ευρύτερη στρατηγική που έχει αναπτύξει η Ελλάδα σε θέματα βιώσιμης ανάπτυξης. Κατά καιρούς κάποιες κυβερνήσεις έχουν δείξει μεγαλύτερη ευαισθησία και έχουν κάνει κάποιες προσπάθειες. 

Σίγουρα και η κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου έδειξε μια ευαισθησία στα θέματα της κλιματικής αλλαγής. Ανέλαβε προωθημένες πολιτικές στα ζητήματα των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και ενίσχυσε κάποιες που ήδη είχαν ξεκινήσει όσον αφορά στην φωνή της χώρας στα διάφορα παγκόσμια fora. Βέβαια, υπήρξε η συγκυρία της οικονομικής κρίσης, με αποτέλεσμα τόσο η Ελλάδα όσο και άλλες χώρες που αντιμετώπισαν την κρίση, ενώ είχαν λάβει προωθημένες πολιτικές επιδότησης ΑΠΕ, είτε να μειώσουν την υποστήριξη σε αυτές είτε να μείνουν στάσιμες.

Η αναδίπλωση αυτή απορρέει όχι μόνο από την κρίση αλλά και από λάθη στον σχεδιασμό. Είναι ένα πράγμα να θέτεις τους σωστούς στόχους και να έχεις σωστή αντίληψη ως προς το τι πρέπει να γίνει για να στρέψεις την οικονομία σε πιο φιλικές μορφές ενέργειας και άλλο το κατά πόσο το πετυχαίνεις από πλευράς σχεδιασμού των απαραίτητων πολιτικών.  Γενικά, το θέμα της διαχείρισης και επίτευξης των στόχων της βιώσιμης ανάπτυξης είναι αρκετά σύνθετο και γι’ αυτό δεν αρκεί να μείνει κανείς στην ιδέα της ισορροπημένης ανάπτυξης αλλά θα πρέπει να εξετάσει πώς μέσα από τη σύνδεση με την ακαδημαϊκή κοινότητα, πειραματισμούς και προγράμματα τα οποία αντιμετωπίζονται με διάθεση μάθησης μπορεί σιγά σιγά αυτή να προωθηθεί.

-Φαίνεται να υπάρχει αυτή η διάθεση σε πολιτικό επίπεδο;

Σε αυτή τη φάση, μέσω του ελληνικού σκέλους του Δικτύου Λύσεων για την Βιώσιμη Ανάπτυξη των Ηνωμένων Εθνών, έχουμε κάποιες επαφές με την κυβέρνηση. Ο αν. Υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας κ. Φάμελος έχει δείξει μία πολύ θετική διάθεση απέναντι στην προσπάθεια. Ξέρω ότι υπάρχει ενδιαφέρον από την κυβέρνηση και ότι έχουν προωθήσει την κυκλική οικονομία, η οποία βασίζεται στην ιδέα της βιώσιμης ανάπτυξης. Επομένως, σε επίπεδο ρητορικής,υπάρχει κάποια θετική στάση απέναντι σε αυτό. Δεν έχω την αίσθηση ότι έχουν ασχοληθεί ιδιαίτερα με θέματα κλιματικής αλλαγής, δεν ξέρω, όμως, αυτό αν είναι θέμα προτεραιοτήτων. Γενικότερα στη Μεσόγειο οι χώρες έχουν αφήσει τα ζητήματα κλιματικής αλλαγής να κρίνονται στα διεθνή fora, χωρίς να έχουν ιδιαίτερη φωνή θετική ή αρνητική.

-Οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας μπορούν να αποτελέσουν κινητήριο δύναμη για τις χώρες της Μεσογείου;

Οι ΑΠΕ θα έπρεπε να ήταν ένα καθοριστικό εφαλτήριο για τις μεσογειακές χώρες, καθώς, κυρίως στο θέμα της ηλιακής ενέργειας, υπάρχουν αρκετές μελέτες που έχουν δείξει ότι θα μπορούσε πολύ εύκολα η Μεσόγειος να αποτελέσει ενεργειακό κόμβο για την υπόλοιπη Ευρώπη, εφόσον υπάρχει διασύνδεση  του δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας. Σε επίπεδο πολιτικής, θα μπορούσε να πει κανείς ότι, αντί να δίνουμε τόση έμφαση στην δικτύωση φυσικού αερίου ή πετρελαιοειδών, θα έπρεπε να δώσουμε στην διασύνδεση της ηλεκτρικής ενέργειας. 

Η επέκταση του δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας, εκτός του γεγονότος ότι λύνει εν μέρει το πρόβλημα της μη σταθερότητας της ηλιακής και αιολικής ενέργειας, καθώς όταν σε μία περιοχή έχεις περισσότερη ηλιακή ενέργεια από αυτή που χρειάζεσαι, μπορείς να την εξάγεις και όταν μια άλλη περιοχή έχει περισσότερη, να την φέρεις πίσω, θα μπορούσε παράλληλα να είναι μια πολύ σημαντική εξαγωγή της Ελλάδας και των μεσογειακών χωρών.

-Είναι απτή, όμως, η προοπτική οι ΑΠΕ να αποτελέσουν μοχλό για την οικονομική ανάπτυξη των χωρών αυτών;

Σαφώς πιστεύω ότι είναι. Σε αυτή τη φάση θα πρέπει το επενδυτικό ενδιαφέρον να στραφεί σε αυτό το επίπεδο. Τα σχέδια για ευρύτερη διασύνδεση του δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας, ώστε να είμαστε εξαγωγείς αιολικής και ηλιακής ενέργειας, δεν είναι ανέφικτα. Υπάρχει στα χαρτιά εδώ και χρόνια αυτή η στρατηγική από την Ευρωπαϊκή Ένωση, οπότε υπάρχει ένα πεδίο ανάπτυξης, όπως γίνεται σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Το θέμα είναι να στραφεί αυτό το ενδιαφέρον περισσότερο προς την Μεσόγειο ώστε να συμπεριληφθεί η Ελλάδα και άλλες χώρες σε αυτό το ευρωπαϊκό δίκτυο. Γενικότερα, στο ζήτημα των ΑΠΕ τα τελευταία δέκα χρόνια έχει υπάρξει μία απίστευτη αύξηση σε επενδύσεις, ενώ γίνονται και πολύ πιο οικονομικές.

Πλέον, σε πάρα πολλές περιπτώσεις, η ηλιακή και αιολική ενέργεια δεν χρειάζονται καν επιδότηση, είναι ανταγωνιστικές σε  σχέση με τις τιμές που έχει αυτή τη στιγμή το πετρέλαιο και οι οποίες δεν είναι και πάρα πολύ υψηλές, σε ιστορικό επίπεδο. Άρα, η παλιά υπόθεση ότι η αιολική και ηλιακή ενέργεια, είναι μία πολιτική φούσκα που κάποιοι παρουσιάζουν ως μία μορφή πράσινης ανάπτυξης και ένα όνειρο που δεν μπορεί να έχει εφαρμογή δεν ισχύει, καθώς τώρα βλέπουμε να εξαπλώνονται εντυπωσιακά.

Κλασικό παράδειγμα η Tesla και το τι κάνει στην Καλιφόρνια και τι έκανε πρόσφατα στην Αυστραλία, όπου έφτιαξε σε ελάχιστο χρονικό διάστημα ένα εργοστάσιο- “μπαταρία” για να μπορεί να καλύψει ενεργειακά μία πόλη. Άρα υπάρχει και πειραματισμός και πτώση των τιμών. Η αγορά γίνεται πολύ πιο ανταγωνιστική και το ζήτημα της εξέλιξης και της ανταγωνιστικότητας σε θέματα ΑΠΕ αναδεικνύεται ως προτεραιότητα.  Επομένως, πλέον η λογική είναι ότι δε το κάνω μόνο για τη φιλικότητά του στο περιβάλλον αλλά και για να είμαι σε θέση να μπορώ να ανταγωνιστώ οικονομικά και να έχω ένα σημαντικό οικονομικό πλεονέκτημα. Τώρα μπορεί κάποιος να πει ότι αν δεν κινηθεί προς τα εκεί μπορεί να μείνει πίσω από τις εξελίξεις.  Είδαμε ότι υπήρξε πολύ μεγάλη κρίση τα τελευταία χρόνια.

Πριν από δέκα χρόνια στις δέκα μεγαλύτερες εταιρείες ανά τον κόσμο, οι επτά ήταν πετρελαιοειδών, τώρα είναι οι τρεις.  Οπότε γίνεται μια μετάβαση, την οποία κανείς δεν μπορεί να προβλέψει. Υπάρχουν οι αισιόδοξοι που θεωρούν ότι αυτή η μετάβαση σε ενεργειακό σύστημα χαμηλού άνθρακα θα μας εντυπωσιάσει με την ταχύτητά της και άλλοι που θεωρούν ότι όσο ελπίζουμε σε αυτού του είδους τη μεγάλη μετάβαση θα βρεθούμε προ αρνητικής έκπληξης και θα καταλήξουμε να ενισχύσουμε το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής. Η αλήθεια είναι ότι τέτοιου είδους προβλέψεις είναι πολύ δύσκολο να κάνουμε γιατί μιλάμε πλέον, κατά κάποιο τρόπο, για πρόβλεψη τεχνολογικών επαναστάσεων που πάντα πέφτει κανείς έξω σε αυτού του είδους τις αναλύσεις.

-Είναι τελικά εφικτό να υπάρξει οικονομική ανάπτυξη σε συνδυασμό με τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής σε ό,τι αφορά στην Ελλάδα;

Ήδη υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις, επομένως θεωρώ ότι η προσπάθεια να προωθήσουμε Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας είναι εφικτή. Ακόμη και  αν ιστορικά έχουμε αποτύχει σε κάποιο βαθμό στον σχεδιασμό, δεν σημαίνει ότι πρέπει να εγκαταλείψουμε την προσπάθεια αλλά να σκεφτούμε καλύτερους μηχανισμούς σχεδιασμού. Είτε για τον τρόπο που θα γίνουν οι αδειοδοτήσεις, είτε για τον μηχανισμό στήριξης, είτε για την έμφαση στην δικτύωση ηλεκτρισμού με άλλες χώρες. Είναι σημαντικές επενδυτικές επιλογές που πρέπει να γίνουν. Αυτό όσον  αφορά την κλιματική αλλαγή γιατί αυτή κυρίως σχετίζεται με τον χώρο της ενέργειας, ενώ όταν μιλάμε για βιώσιμη ανάπτυξη μιλάμε για ευρύτερα περιβαλλοντικά ζητήματα που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη. Η φύση είναι από τους πιο σημαντικούς πόρους για την Ελλάδα, ας πούμε για τον τομέα του τουρισμού.

Το να προστατευθεί απέναντι στην κλιματική αλλαγή, μπορεί να της παρέχει μία προστασία σε σχέση με τις θερμοκρασίες που πιθανόν να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στον τουρισμό στο μέλλον. Το να σκεφτεί πώς θα  αναπτύξει καλύτερη οικολογική αγροτική παραγωγή που θα είναι ελκυστική στους τουρίστες, ο οικοτουρισμός, η προστασία της θάλασσας, η προστασία του δομημένου χώρου, όλα αυτά τα ζητήματα συνδέονται με μία ανάπτυξη ιδίως αν η Ελλάδα βλέπει ως μοχλό την παρουσία τουριστών τόσο στις πόλεις όσο και στην ύπαιθρο. Όλα αυτά μπορούν συνδυάσουν την οικονομική ευημερία με τους ευρύτερους στόχους της βιώσιμης ανάπτυξης.

Ένα καλό παράδειγμα είναι αυτό της Τήλου, την οποία κατάφεραν να καταστήσουν αυτόνομη ενεργειακά και αποτελεί ένα υπόδειγμα, που έχει βραβευθεί από την ΕΕ και θα μπορούσε να επεκταθεί και να είναι κομμάτι εξαγωγής. Θα πρέπει να δούμε τι κάνει ο Elon Musk. Δίνει παραδείγματα πειραματισμού τα οποία πετυχαίνουν και αποτελούν βάση μιας πολύ μεγάλης επιχειρηματικής επέκτασης. Σε αυτή την λογική πρέπει να στραφούμε κι εμείς, να βρίσκουμε τα καλά παραδείγματα που μπορούν να παρέχουν τέτοιου είδους επιτυχίες σε επίπεδο βιώσιμης ανάπτυξης.

-Με βάση τα χαρακτηριστικά και την γεωγραφία της Ελλάδας θα μπορούσαμε να πούμε ότι η στροφή στις ΑΠΕ προκύπτει και ως αναγκαιότητα;

Ναι, η Μεσόγειος είναι από τις περιοχές που θα πληγούν ιδιαίτερα από την κλιματική αλλαγή, άρα η αντιμετώπισή της είναι σημαντική. Η Ελλάδα, όπως και πολλές μεσογειακές χώρες, μπορεί να μην έχουν τόσο σημαντικό ρόλο να παίξουν, καθώς δεν αποτελούν τόσο μεγάλο μέρος της παγκόσμιας οικονομίας που αν μειώσουν τις δικές τους εκπομπές θα λυθεί το πρόβλημα, αλλά μπορούν να έχουν φωνή στα διεθνή fora ως προς τα ζητήματα αυτά και μπορούν να αναλάβουν και πολιτικές προσαρμογής, ώστε να προστατευθούν από κινδύνους που μπορεί να προέλθουν είτε από την αύξηση της στάθμης της θάλασσας είτε από ακραία καιρικά φαινόμενα, είτε από προβλεπόμενες μεταβολές στα μικροκλίματα διαφόρων περιοχών.  Πρέπει δηλαδή να προσπαθήσει να παίξει πιο σημαντικό ρόλο στα διεθνή fora για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, και αυτό σημαίνει ότι δεν φτάνει να έχεις τη φωνή, αλλά πρέπει να αποδεικνύεις ότι τη στηρίζεις με τις δικές σου πολιτικές, ανεξάρτητα από το αν αυτά που μπορεί να κάνει η Ελλάδα για το αέριο του θερμοκηπίου είναι μια σταγόνα στον ωκεανό.

Σίγουρα, όμως, το πρότυπο βιώσιμης ανάπτυξης για μια χώρα σαν την Ελλάδα που η φύση είναι από τα κυρίαρχα στοιχεία έχει μεγάλη βαρύτητα. Στο ερώτημα που θέτουμε στο Οικονομικό Forum των Δελφών, εάν η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και η οικονομική ανάπτυξη συμβαδίζουν, το θέμα είναι ότι, κατ’αρχήν, από μια άποψη, αν δεν αντιμετωπιστεί η κλιματική αλλαγή, θα έχει βαριές επιπτώσεις στην οικονομική μεγέθυνση. Μπορεί να μην τις έχει άμεσα, δηλαδή μπορεί να έχουμε υψηλούς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης τώρα, αλλά να βρεθούμε σε πολύ σκληρές καταστάσεις, λόγω οικολογικών καταστροφών. Άρα, το να πει κανείς ότι δεν αντιμετωπίζω την κλιματική αλλαγή και απλώς κερδίζω πιθανόν βραχυχρόνια στενή οικονομική ευημερία πιθανόν να έχει βαριές επιπτώσεις για τις επόμενες γενιές.

Από την άλλη, υπάρχει η αισιόδοξη οπτική, η οποία είναι αβέβαιη αλλά είναι μία από τις προοπτικές, ότι μέσα από κατευθυνόμενες επενδύσεις προς μία οικονομία χαμηλού άνθρακα μπορούμε  να πετύχουμε σημαντικά τόσο οικονομικά όσο και ευρύτερα οφέλη βιώσιμης ανάπτυξης περιβάλλοντος και κοινωνικών συνθηκών. Δεν είμαι σίγουρος ότι, ακόμη και αν αποδειχτεί ότι θα έχουμε κάποια απώλεια σε στενά οικονομικούς όρους, σε κάποιους ρυθμούς του ΑΕΠ -που είναι μία πολύ στενή έννοια-, αν από την άλλη έχουμε οφέλη σε θέματα ισότητας, υγείας, περιβάλλοντος,  είναι κάτι το οποίο πρέπει να μας προβληματίσει. Για μένα, η έμφαση στην βιώσιμη ανάπτυξη είναι ότι αντιλαμβανόμαστε ότι η ευημερία είναι ένας σύνθετος στόχος που έχει πολλές διαστάσεις, που αν μιλάμε για οικονομική μεγέθυνση του ΑΕΠ, χάνει πολλές από αυτές τις διαστάσεις.

Η Ελλάδα είχε πολύ υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης πριν από την κρίση, αλλά αυτή η ανάπτυξη ήταν σαθρή άρα αν έχουμε ένα παράδειγμα κακής βιώσιμης ανάπτυξης, το έχουμε από τα χρόνια που μας οδήγησαν στην κρίση.  Η επιτυχία των στόχων της βιώσιμης ανάπτυξης είναι ότι ορίζουν τι είναι αυτό που θέλουμε, καθορίζουν μία σειρά από ζητήματα που αφορούν την κοινωνική ευημερία και προσπαθούμε με έναν ισορροπημένο τρόπο να τα πετύχουμε αυτά και η καθαρά οικονομική ανάπτυξη που θα έχουμε με την έννοια του ΑΕΠ θα απορρέει από την επίτευξη των στόχων. Αλλά, αν μετρήσουμε την ευημερία θα έχει αυξηθεί. Η οικονομική ανάπτυξη έρχεται ως επιστέγασμα.

Για το πλήρες πρόγραμμα και τους ομιλητές, καθώς και για πληροφορίες σχετικά με την συμμετοχή στο Delphi Economic Forum επισκεφθείτε την ιστοσελίδα www.delphiforum.gr ή τη σελίδα στο FB https://www.facebook.com/delphiforum.