Δικαίωμα (;) μη εμβολιασμού

Άλλοτε οι σεισμολόγοι,  άλλοτε οι λοιμωξιολόγοι  διαφωνούν δημοσίως κι ο διαχρονικός τηλεοπτικός δημοσιογράφος επαναλαμβάνει «ο κόσμος έχει μπερδευτεί». Η συμφωνία είναι ευχής έργο, αλλά και η διαφωνία είναι προϋπόθεση του διαλόγου και της προόδου της επιστήμης.  Εντωμεταξύ  στον αιώνα της επιτάχυνσης η δουλειά στην οθόνη του υπολογιστή μας καλεί να καταπίνουμε γνώσεις χωρίς χρόνο για αμφισβήτηση.

Πλησιάζοντας στο επίκαιρο: Πρόσφατα (14/6/2021) δημοσιεύθηκε το Πόρισμα της Εθνικής Επιτροπής  Βιοηθικής και Τεχνοηθικής για την υποχρεωτικότητα των εμβολιασμών σε επαγγελματίες της Υγείας. Το θέμα  αφορά τους πάντες, αφού ναι μεν  δεν εργάζεται ο καθένας στην Υγεία, αλλά όλοι  ζητούν  τις υπηρεσίες της. Το Πόρισμα ξεκινά από τη θέση ότι κάθε ανάλογη υποχρεωτικότητα καταρχήν είναι ηθικά και νομικά αμφιλεγόμενη αφού πιέζει την άσκηση των δικαιωμάτων του πολίτη. Σταθμίζοντας διεθνή  δεδομένα (Συμβάσεις, νομολογία)  και έχοντας ακούσει τους αρμόδιους του πεδίου, η Επιτροπή καταλήγει ότι υπό όρους αυτή η υποχρεωτικότητα δικαιολογείται. Τελευταία φράση του Πορίσματος: «Τα ατομικά δικαιώματα και οι υποχρεώσεις κοινωνικής ευθύνης δεν είναι αλληλοαντικρουόμενα, εν αντιθέσει η σύνθεση τους είναι βασικό θεμέλιο κοινωνικής προόδου και ευημερίας».

Θέσεις λοιπόν κοινής αποδοχής μαζί με άλλες αμφισβητούμενες. Δεν αφορούν οι αμφισβητήσεις   εδώ τους επαγγελματίες Υγείας, ούτε την ανάγκη σύνθεσης. Αφορούν την ιδέα ότι δικαιώματα και κοινωνικές υποχρεώσεις δεν αλληλοσυγκρούονται και ότι  η υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού εγείρει ηθικές και νομικές αμφιβολίες. Γενικά, πού καταλήγουμε;

Ο φιλελευθερισμός μετά από αγώνες έχει δεχθεί ότι ο άνθρωπος (πρέπει να) είναι ελεύθερος να κάνει ο,τιδήποτε δεν βλάπτει ή δεν διακινδυνεύει  τρίτους. Έχει καθιερωθεί το λεγόμενο «δικαίωμα στη διαφορά»*: συμπεριφέρομαι οσοδήποτε διαφορετικά θέλω από τους άλλους αρκεί να μην τους προσβάλλω. Αυτό επιτάσσουν  η προστασία της αξιοπρέπειας ή του αυτοπροσδιορισμού (της αυτονομίας, κατά την Επιτροπή) και η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας.  Ο έρωτας μπορεί να βιώνεται ως  άσκηση ελευθερίας, αλλά αν η άλλη πλευρά δεν θέλει, παραμονεύει έγκλημα -ο  βιασμός.

Αλήθεια, η κυκλοφορία ενός ανεμβολίαστου ανθρώπου εν μέσω πανδημίας είναι ακίνδυνη; Δεν έχουν όλοι δεχθεί, ζυγίζοντας τα δεδομένα, ότι ο κίνδυνος μετάδοσης είναι υπαρκτός  όσο η «ανοσία της αγέλης» καθυστερεί; Πρώτιστα  λοιπόν η στάση εκείνου  που καταφρονεί τον κίνδυνο των άλλων και αρνείται τον εμβολιασμό δεν φαίνεται   δικαιωματική, αφού δεν αποτελεί άσκηση δικαιώματος σε  μια  ακίνδυνη συμπεριφορά-διαφορά. Επίσης, δεν είναι  ηθική, όσο τουλάχιστον η ηθική συνδέεται με τη φιλαλληλία. Αυτή η διπλή αρνητική  κρίση  μάλιστα αφορά τον καθένα κι όχι μόνο τους εργαζόμενους στο πεδίο της περίθαλψης.

Φυσικά, από τους κινδύνους μετάδοσης δεν φθάνουμε αυτόματα στη δικαίωση των  οποιωνδήποτε υποχρεωτικών μέτρων (πχ απειλή απόλυσης). Ο εξαναγκασμός του πολίτη, άμεσος ή έμμεσος,  αποτελεί ένα έσχατο μέσο παρέμβασης  του κράτους. Σωστά το Πόρισμα μετρά διάφορους παράγοντες, όπως το μέγεθος και την εγγύτητα του κινδύνου, το είδος του επαγγέλματος, προτάσσοντας  τους ήπιους τρόπους αντιμετώπισης, αποκλείοντας δυσανάλογα μέτρα κλπ.

Πόσο χρήσιμη, λέγεται,  θα είναι μια συζήτηση για τον δικαιωματικό χαρακτήρα του (μη) εμβολιασμού, αν συμπέσουν οι   γνώμες για το ειδικό ζητούμενο (εμβολιασμός υγειονομικών); ‘Όμως οι διαφωνίες για το γενικό δικαίωμα δεν είναι καθόλου ασήμαντες. Δεν είναι απλό να ταυτίζεται ο εγωϊσμός με την αλληλεγγύη, ούτε να επικρατεί ή να αποδίδεται σε άλλους μια τεχνική – διανοουμενίστικη   ιδέα για δικαιώματα, άσχετη με την εμπειρία, τους πόνους και τις ανάγκες των ανθρώπων. Γιαυτό φιλοσοφούμε.

 [*Nicholas N. Kittrie, The Right to be Different, John Hopkins University, 1972, Α. Μάνεσης, Όψεις και αντιμετώπιση του ρατσισμού. Συνταγματική Θεωρία και πράξη, τομ. 2 (2007) 667-8. ] 

*Ο Νίκος Παρασκευόπουλος είναι ομ. καθηγητής ΑΠΘ