Δημογραφικό: Μια ανοιχτή πληγή για την Ελλάδα

Το δημογραφικό είναι από τα πλέον εκρηκτικά ζητήματα της χώρας με τις προβολές να προμηνύουν τεράστια μείωση του πληθυσμού της Ελλάδας μέχρι το 2050. Η μείωση του πληθυσμού υπολογίζεται «έως και 1,4 εκατ. το 2035 σε σχέση με το 2015 και έως 2,5 εκατ. το 2050», όπως επισημαίνεται χαρακτηριστικά στο πόρισμα της διακομματικής επιτροπής της Βουλής για το Δημογραφικό. Το πόρισμα θα συζητηθεί την Τρίτη το πρωί στην Ολομέλεια της Βουλής με παρεμβάσεις των πολιτικών αρχηγών, ενώ στην Επιτροπή το στήριξαν όλα τα κόμματα εκτός ΚΚΕ και Χρυσής Αυγής.

Το πόρισμα αναφέρει ότι «η δημογραφική πολιτική δεν μπορεί παρά να είναι τμήμα μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης, η οποία θα βρίσκεται σε παράλληλο βηματισμό και σε αντιστοίχιση με την συνολικότερη αναπτυξιακή, οικονομική και κοινωνική πολιτική» και καταλήγει σε προτάσεις για πολιτικές πρωτοβουλίες σε δέκα διαφορετικούς τομείς. Στο πόρισμα περιλαμβάνεται και μία εκτενής επιστημονική έκθεση που συνέταξαν ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Βύρωνας Κοτζαμάνης, η καθηγήτρια της ΑΣΟΕΕ Αναστασία Κωστάκη, ο ερευνητής του ΕΚΚΕ Διονύσης Μπαλούρδος κι η αναπληρώτρια καθηγήτρια του Χαροκόπειο Αλεξάνδρα Τραγάκη.

Η μείωση των γεννήσεων κι ο καθοριστικός ρόλος της κρίσης

Τα συμπεράσματα της έκθεσης δεν είναι ιδιαίτερα αισιόδοξα, καθώς εκτιμάται ότι μέχρι το 2050 δεν είναι δυνατόν να ανατραπεί, παρά μόνο να περιοριστεί το αρνητικό ισοζύγιο γεννήσεων-θανάτων που φτάνει πλέον τις 90.000 γεννήσεις ανά έτος για 120.000 θανάτους ανά έτος. Η μείωση των γεννήσεων ξεκινά στα μέσα της δεκαετίας του ’80, σε σημαντικό βαθμό λόγω των κοινωνικών και πολιτισμικών αλλαγών, ενώ ο πληθυσμός της χώρας άρχισε να μειώνεται από τις αρχές της δεκαετίας του 2000.

Η κρίση του 2010 όμως έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην αρνητική δημογραφική εικόνα της χώρας με ανατροπή του ισοζυγίου γεννήσεων-θανάτων, αλλά και με ανατροπή ενός ακόμα ισοζυγίου, του μεταναστευτικού. Μέχρι την κρίση υπήρξε σημαντική εισροή μεταναστών στην Ελλάδα, το κύμα φυγής όμως των νέων Ελλήνων στο εξωτερικό, αλλά κι αρκετών μόνιμα διαμενόντων μεταναστών μετέτρεψε το μεταναστευτικό ισοζύγιο σε αρνητικό, κι αυτό παρά την εισροή προσφύγων λόγω της προσφυγικής κρίσης.

Επιδόματα σε συνδυασμό με πολιτικές για την εργασία, την ισότητα και την ένταξη μεταναστών και προσφύγων

Το πόρισμα διαπιστώνει σημαντική υστέρηση της χώρας στο ζήτημα της κοινωνικής δαπάνης που κατευθύνεται σε οικογένειες και σε τέκνα, καθώς το συγκεκριμένο ποσοστό επί των κοινωνικών δαπανών είναι υποδιπλάσιο του αντίστοιχου ποσοστού χωρών όπως η Γαλλία κι η Σουηδία που «αντιστέκονται στην δημογραφική συρρίκνωση». Το πόρισμα επισημαίνει «η επιδοματική στήριξη είναι αναγκαία, αλλά δεν επαρκεί από μόνη της» και πρέπει να συνοδεύεται από πολιτικές που συνδέονται με την εργασία, την εξάλειψη των έμφυλων ανισοτήτων και την πρόληψη του κοινωνικού αποκλεισμού προσφύγων και μεταναστών.

Προτάσεις για πολιτικές πρωτοβουλίες σε δέκα τομείς

Αναλυτικά οι προτάσεις για πολιτικές ενίσχυσης της οικογένειας που κάνει το πόρισμα είναι οι εξής:

Α) Πολιτικές Απασχόλησης

Προστασία της εγκυμοσύνης και της μητρότητας στον χώρο της εργασίας με προτάσεις για ενίσχυση των ελεγκτικών μηχανισμών, επέκταση της προστασίας από απόλυση από τους 18 στους 24 μήνες, δυνατότητες αλλαγών στο ωράριο, πλήρη ασφαλιστικά και συνταξιοδοτικά δικαιώματα για τον οικογενειακό φροντιστή/τρια (μητέρα, πατέρας ή άλλο πρόσωπο), μέτρα για την καταπολέμηση των μισθολογικού χάσματος ανδρών και γυναικών, θετικά μέτρα για τους εργαζόμενους γονείς παιδιών με αναπηρία, καθώς κι ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης στοχευμένες σε άνεργες γυναίκες και νέες και νέους εργαζόμενους.

Β) Υποδομές φροντίδας παιδιών

Κάλυψη μεγαλύτερου ποσοστού των βρεφών και των νηπίων από τις υπηρεσίες φύλαξης και προσχολικής αγωγής με στόχο την πλήρη κάλυψη, ποιοτική αναβάθμιση των υφιστάμενων δομών, επέκταση του ωραρίου των παιδικών σταθμών κι ολοήμερα σχολεία σε όλα τις περιφέρειες της χώρας. Επίσης γίνονται προτάσεις για ανάπτυξη υπηρεσιών φροντίδας παιδιών στο σπίτι ή στη γειτονιά και για την εφαρμογή του προγράμματος «νταντά της γειτονιάς» που λειτουργεί σε χώρες της ΕΕ

Γ) Επιδόματα-Μέριμνα-Στεγαστική πολιτική

Ειδικές πολιτικές για τις οικογένειες με χαμηλά εισοδήματα και τις μειονεκτούσες οικογένειες με πλήρη απορρόφηση των παιδιών στους βρεφονηπιακούς και παιδικούς σταθμούς, κλιμακωτή αύξηση των επιδομάτων ανά παιδί, πρόβλεψη το επίδομα παιδιού να είναι ακατάσχετο κι ασυμψήφιστο και τα οικογενειακά επιδόματα να συνδέονται με την παρακολούθηση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, καθώς και θετικά μέτρα για τις μονογονεϊκές οικογένειες και σταδιακή εξομείωση των τρίτεκνων με τους πολύτεκνους.

Επίσης προτείνεται στεγαστική πολιτική ενίσχυσης των νέων ζευγαριών ή των μόνων γονέων με στεγαστική συνδρομή για κάθε οικογένεια για δύο χρόνια από την απόκτηση κάθε νέου παιδιού.

Δ) Φορολογικά και άλλα κίνητρα

Ποικιλία φορολογικών κινήτρων με μείωση φόρων ή αφορολόγητο ανάλογα με το μέγεθος και το εισόδημα των οικογενειών, επιπλέον κίνητρα για τις οικογένειες όπως δωρεάν κάρτες απεριορίστων διαδρομών για τα μέσα μαζικής μεταφοράς κι εκπτώσεις σε εκπαιδευτικές, πολιτιστικές και τουριστικές δραστηριότητες. Επίσης προτείνεται τα βρεφικά είδη πρώτης ανάγκης να υπαχθούν στον χαμηλότερο συντελεστή ΦΠΑ.

Ε) Εκπαιδευτική πολιτική και σεξουαλική αγωγή

Σεξουαλική αγωγή και μαθήματα για την ισότητα των φύλων σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, καθώς κι ενημέρωση των μαθητών για το δημογραφικό ζήτημα. Επίσης ένταξη στο υποχρεωτικό πρόγραμμα της Κυκλοφοριακής Αγωγής κι Οδικής Ασφάλειας

ΣΤ) Πολιτικές υγιούς και ενεργούς γήρανσης

Εξειδικευμένες υπηρεσίες υγείας και πρόληψης για ηλικιωμένους κι υπερήλικες με στόχο η αυτόνομη κι αξιοπρεπής διαβίωση να παραταθεί για όσο το δυνατόν περισσότερο. Μεταξύ άλλων, προτείνεται επέκταση των Κέντρων Ημερήσιας Φροντίδας Ηλικιωμένων και της «Βοήθειας στο Σπίτι», ολοκλήρωση του καθεστώτος αναδοχής ηλικιωμένων και ψηφιακή τους κατάρτιση. Ιδιαίτερα κεφάλαιο των πολιτικών για τους ηλικιωμένους είναι τα μέτρα για την παραμονής τους στην εργασία, όπως προώθηση της μερικής ή της κατ’ οίκον απασχόλησης και προγράμματα εργασιακής κατάρτισης.

Ζ) Μέτρα για την κοινωνική ένταξη μεταναστών/μεταναστριών και θετικές δράσεις για την ανάσχεση κι αντιστροφή του brain drain

Επιτάχυνση των διαδικασιών απόκτησης νόμιμης άδειας παραμονής, οικογενειακής επανένωσης και πολιτογράφησης των μεταναστών, καθώς και μέτρα για την κοινωνική κι εργασιακή ένταξη των προσφύγων και την προστασία των μεταναστών και των προσφύγων από τις διακρίσεις στην εργασία, την εκπαίδευση, τις δημόσιες υπηρεσίες και τον δημόσιο χώρο.

Όσον αφορά στην ανάσχεση κι αντιστροφή του brain drain, προτείνεται η αύξηση των θέσεων απασχόλησης των επιστημόνων και στήριξη των νεοφυών και καινοτόμων επιχειρήσεων με φορολογικά κίνητρα. Επίσης προτείνονται φορολογικά κι ασφαλιστικά κίνητρα για τις προσλήψεις νέων εργαζόμενων κι αντίστοιχα κίνητρα για τους νέους ελεύθερους επαγγελματίες και αυτοαπασχολούμενους.

Η) Υγεία: Υποβοηθούμενη αναπαραγωγή και νεοπλασματικές ασθένειες

Ο συγκεκριμένος τομέας χωρίζεται σε δύο βασικά κεφάλαια άσκησης πολιτικών υγείας:

Την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, όπου προτείνεται μεγαλύτερη κρατική δαπάνη-συμμετοχή για τις εξωσωματικές, ενίσχυση των σχετικών δημόσιων δομών κι εκσυγχρονισμός του νομικού πλαισίου.

Το εθνικό σχέδιο δράσης για τις νεοπλασματικές ασθένειες με πολιτικές πρόληψης κι έγκαιρης διάγνωσης του καρκίνου, όπως και σωστή ενημέρωση για την γονιμότητα των ογκολογικών ασθενών.

Θ) Πολιτικές Οδικής Ασφάλειας

Σημαντικός τομέας, καθώς τα τροχαία δυστυχήματα αποτελούν την πρώτη αιτία θανάτου για τους νέους κάτω των 30 ετών, το μεγαλύτερο ποσοστό των θυμάτων βρίσκεται στις κρίσιμες παραγωγικές ηλικίες 18-55 ετών, ενώ η Ελλάδα έχει έναν από τους μεγαλύτερους δείκτες θνησιμότητας από τροχαία σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Μεταξύ των πολιτικών που προτείνονται είναι η αντιμετώπιση της ελλιπούς κυκλοφοριακής αγωγής και παιδείας οδικής ασφάλειας, αλλά κι η βελτίωση των υποδομών του οδικού δικτύου.

Ι) Πολιτικές Ενημέρωσης κι Ευαισθητοποίησης

Τέλος, προτείνεται σημαντική καμπάνια ενημέρωσης κι ευαισθητοποίησης της κοινωνίας των πολιτών και της κοινής γνώμης για το δημογραφικό, τις επιπτώσεις του και τις πολιτικές αντιμετώπισης του.

Τα θεσμικά μέτρα για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση των πολιτικών για το δημογραφικό

Παράλληλα, όσον αφορά τον σχεδιασμό και την υλοποίηση αυτών των πολιτικών για το δημογραφικό το πόρισμα προτείνει την δημιουργία σχετικού υφυπουργείου ή γενικής γραμματείας ή διυπουργικής επιτροπής στην γενική γραμματεία της κυβέρνησης. Επίσης προτείνεται να συσταθεί γραφείο παρακολούθησης του δημογραφικού στην Βουλή, αλλά και μόνιμης διακομματικής επιτροπής της Βουλής που θα αναλάβει τον συντονισμό με τις χώρες της Νότιας κι Ανατολικής Ευρώπης προκειμένου να αναπτυχθούν κοινές θέσεις για την αντιμετώπιση του δημογραφικού και να ενταχθούν στην ατζέντα των Ευρωπαϊκών θεσμών.