Ευάγγελος Βενιζέλος: Εθνική στρατηγική υπό συνθήκες διεθνούς περιδίνησης

Η «Ελλάδα Μετά» είναι το μόνιμο γενικό θέμα των συνεδρίων του Κύκλου Ιδεών από το 2017. Φέτος οργανώνουμε το έκτο συνέδριο με θέμα «Εθνική στρατηγική και διεθνής περιδίνηση». Όταν ξεκινήσαμε, η «Ελλάδα Μετά» ήταν η Ελλάδα μετά την οικονομική κρίση και τα μνημόνια.

Έξι χρόνια αργότερα το «Μετά» σημαίνει μετά τη στρατιωτική εισβολή της Ρωσίας και τον πόλεμο στην Ουκρανία. Προφανώς δεν ξεχνούμε ότι η πανδημία, παρά τη χαλάρωση, επιμένει. Πάνω στο υπόστρωμα δυο συμβολικών πολέμων, ενός οικονομικού και ενός υγειονομικού, ζούμε την εμπειρία ενός πραγματικού πολέμου που μας επηρεάζει άμεσα και βαθιά.

Το πιο κρίσιμο μέτωπο είναι άλλωστε αξιακού χαρακτήρα. Η φιλελεύθερη δημοκρατία συγκρούεται με διάφορες εκδοχές αυταρχισμού και ολοκληρωτισμού. Η Δύση όμως έχει να διαχειριστεί και το εσωτερικό της μέτωπο. Τις αντοχές των κοινωνιών, τις εκλογικές συμπεριφορές των πολιτών. Σε αξιακό επίπεδο η σύγκρουση δεν θα κριθεί μόνο στην Ουκρανία αλλά και στο εσωτερικό των δυτικών δημοκρατιών, κυρίως στο εσωτερικό της αμερικανικής δημοκρατίας, στις ενδιάμεσες εκλογές για το Κογκρέσο και εντέλει στις επόμενες προεδρικές εκλογές.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν μπορεί να κρύψει την πολιτική της αμηχανία, την αδυναμία της να λειτουργήσει ως στρατηγική οντότητα. Καλείται άλλωστε να διαχειριστεί τις ασύμμετρες επιπτώσεις του πολέμου και κυρίως της ενεργειακής κρίσης που θίγει αυτήν λόγω της γεωγραφικής της εγγύτητας με την εστία του πολέμου και της αλόγιστης και μυωπικής εξάρτησής της από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα. Προς το παρόν την πολιτική και στρατηγική συνοχή της ΕΕ τη διασφαλίζει η ηγεμονία των ΗΠΑ και η συνειδητοποίηση του γεγονότος  πως η ευρωπαϊκή ασφάλεια εξακολουθεί να είναι ζήτημα ευρωατλαντικό συναρτημένο απολύτως με την αμερικανική στρατιωτική ισχύ και την ύπαρξη του ΝΑΤΟ. Η απροκάλυπτη πυρηνική απειλή που διατυπώνει ο Β. Πούτιν λειτουργεί ως επιτακτική υπόμνηση αυτής της αλήθειας.

Τώρα που οι μεταψυχροπολεμικές βεβαιότητες κατέρρευσαν και διαμορφώνονται νέοι διεθνείς συσχετισμοί περιφερειακά ζητήματα, όπως οι ελληνοτουρκικές σχέσεις και το κυπριακό, αποκτούν παρακολουθηματικό χαρακτήρα με την έννοια ότι εξαρτώνται από την ευρύτερη εικόνα και από  διακανονισμούς  σε υψηλότερο επίπεδο. Η τουρκική ρητορεία στρέφεται πλέον από κοινού κατά της Ελλάδος και των ΗΠΑ και έχει ως βασικό αντικείμενο την αμερικανική παρουσία στην Ελλάδα, ιδίως στην Αλεξανδρούπολη, επειδή την ερμηνεύει ως προσπάθεια μείωσης της στρατηγικής αξίας της Τουρκίας για τη Δύση.

Σε οικονομικό επίπεδο οι εξελίξεις είναι εξίσου ανατρεπτικές. Η μακρά περίοδος ποσοτικής χαλάρωσης και χαμηλών ή ακόμη και αρνητικών επιτοκίων έχει ήδη δώσει τη θέση της στην άνοδο των επιτοκίων, την αύξηση του κόστους του χρήματος, την εκτίναξη των αποδόσεων και των spreads των κρατικών ομολόγων της Ελλάδας και πολλών άλλων μελών της ευρωζώνης, ακόμη  και του  Ηνωμένου  Βασιλείου.  Η δημοσιονομική επίγνωση υπό συνθήκες ενεργειακής κρίσης και πληθωρισμού είναι δύσκολη, όπως δύσκολη είναι κάθε επιλογή με πολιτικό κόστος χάριν του μεσοπρόθεσμου εθνικού συμφέροντος.

Ο κίνδυνος να υπάρξει πρόβλημα ενεργειακού εφοδιασμού, η εκτίναξη του ενεργειακού κόστους, η ανάγκη για ταχύρρυθμη απεξάρτηση από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα δεν συγκροτούν ένα παροδικό πρόβλημα αλλά μια νέα εποχή που θα έχει διάρκεια.

Η κλιματική κρίση εξακολουθεί βέβαια να εξελίσσεται και πολλά από τα μέτρα εκ των ενόντων  αντιμετώπισης της ενεργειακής κρίσης την επιδεινώνουν.

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον διεθνούς περιδίνησης, η Ελλάδα εμφανίζει κάποια θετικά στοιχεία. Ο υψηλός πληθωρισμός συνυπάρχει φέτος με υψηλό ρυθμό ανάπτυξης του ΑΕΠ και αυτό έχει ευεργετική επίδραση στο κλάσμα δημόσιο χρέος προς ΑΕΠ. Η επίδοση του ελληνικού τουρισμού ήταν εντυπωσιακή. Οι διαθέσιμοι ευρωπαϊκοί πόροι από το Ταμείο Ανάκαμψης, το ΕΣΠΑ και την ΚΑΠ είναι μια σημαντική ευκαιρία για την ελληνική οικονομία. Αρκετές εμβληματικές επενδύσεις προχωρούν.

Τίποτα όμως από αυτά δεν μετατρέπει την Ελλάδα σε ασφαλή όαση.  Δεν αρκεί η σαφής θέση της χώρας ως κράτους μέλους της ΕΕ και του ΝΑΤΟ και η εταιρική σχέση με τις ΗΠΑ. Απαιτείται μια ολοκληρωμένη εθνική στρατηγική για την αντιμετώπιση μιας πρωτοφανούς και πολυδιάστατης  διεθνούς περιδίνησης.

Δεν αρκεί ούτε  η αντιμετώπιση του πολιτικού προβλήματος της χώρας, δηλαδή η απάντηση στο ερώτημα  γύρω από τη φυσιογνωμία της επόμενης κυβέρνησης. Η κομματική  πόλωση δεν ακυρώνει την εθνική ανάγκη για ουσιαστικές κοινωνικές και πολιτικές  συναινέσεις που μπορεί να στηρίξουν μια στέρεη εθνική στρατηγική που υπερβαίνει τη συγκυρία.

Αυτό είναι το ουσιαστικό αντικείμενο του συνεδρίου του Κύκλου Ιδεών που διεξάγεται στις 3 και 4 Οκτωβρίου στις αίθουσες του ξενοδοχείου Κάραβελ. Εκατό περίπου ομιλητές και συντονιστές  από τον χώρο της επιστήμης, της πραγματικής οικονομίας, του τραπεζικού και χρηματοοικονομικού συστήματος, της ελληνικής και ευρωπαϊκής διοίκησης, της διπλωματίας και της «μεταπολιτικής» θα συζητήσουν σε βάθος χωρίς κομματικές προκαταλήψεις ή σκοπιμότητες προσπαθώντας να διατυπώσουν υπεύθυνες προτάσεις εφαρμοσμένης πολιτικής που θα τεθούν στη διάθεση της κοινωνίας και των δημοκρατικών της επιλογών που δεν κρίνονται μόνο εκλογικά και συγκυριακά αλλά και ιστορικά.

*Ο Ευάγγελος Βενιζέλος είναι πρώην αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και υπουργός Εξωτερικών, πρώην υπουργός Οικονομικών. Καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου στο ΑΠΘ. Ιδρυτής του Κύκλου Ιδεών.