Γιάνες Λέναρτσιτς: Η παγκόσμια ανθρωπιστική κρίση είναι χειρότερη από ποτέ

Ο κόσμος μας βρίσκεται ολοένα και περισσότερο σε πόλεμο, και το τίμημα πληρώνουν οι πλέον ευάλωτοι πληθυσμοί.

Την περσινή χρονιά σημειώθηκε ο μεγαλύτερος αριθμός συγκρούσεων από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Αυτή η ανησυχητική τάση έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια και έχει καθιερώσει τις συγκρούσεις ως το κυριότερο αίτιο των ανθρωπιστικών αναγκών σε παγκόσμιο επίπεδο. Επιπλέον, οι συγκρούσεις αυτές είναι όλο και πιο παρατεταμένες και περίπλοκες. Οι τρομερές συνέπειες αυτού του φαινομένου είναι πιο έντονες στη Γάζα, όπου έχουν ήδη σκοτωθεί περισσότερα παιδιά απ’ ό, τι σε όλες τις εμπόλεμες ζώνες από το 2019. Παράλληλα, ο αριθμός των Ουκρανών αμάχων που έχουν σκοτωθεί από την εισβολή πλήρους κλίμακας της Ρωσίας στη χώρα έχει ξεπεράσει τις 10 000. Κι αυτές είναι μόνο δύο από τις πολλές ανθρώπινες τραγωδίες που εκτυλίσσονται επί του παρόντος κυρίως μακριά από την προσοχή του κοινού.

300 εκατομμύρια άνθρωποι χρειάζονται ανθρωπιστική βοήθεια

Πέρα από αυτές τις βίαιες εξελίξεις, η επιδείνωση της κλιματικής κρίσης εξακολουθεί να επιβαρύνει την παγκόσμια ανθρωπιστική κατάσταση και να προκαλεί ακόμη μεγαλύτερη αστάθεια και οδύνη στους ευάλωτους πληθυσμούς. Σήμερα περίπου 300 εκατομμύρια άνθρωποι χρειάζονται ανθρωπιστική βοήθεια. Αν ο αριθμός αυτός ήταν μια χώρα, θα ήταν η τέταρτη μεγαλύτερη παγκοσμίως. Όσο δε αυτός ο αριθμός αυξάνεται, τόσο ξεχνιούνται τα άτομα που έχουν ήδη ανάγκη, καθώς η προσοχή της πολιτικής και των μέσων ενημέρωσης μετατοπίζεται σε πιο πρόσφατες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, ενώ η χρηματοδότηση των προσφύγων Ροχίνγκια στο Μπανγκλαντές ή των κοριτσιών που στερούνται τα ανθρώπινα δικαιώματα στο Αφγανιστάν συρρικνώνεται ή και παραβλέπεται εντελώς.

Από τη Βενεζουέλα έως την Υεμένη, ο αριθμός των ανθρώπων στο φάσμα της πείνας αυξήθηκε κατά περισσότερο από 120 εκατομμύρια μέσα σε τρία μόλις χρόνια, και πλέον ισοδυναμεί με πάνω από το ένα τέταρτο του πληθυσμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εκατομμύρια παιδιά μένουν εκτός εκπαίδευσης, στερούνται βασικά δικαιώματα, όπως η τροφή, ακόμη και στρατολογούνται από ένοπλες ομάδες.

Ελλιπής και ανισοβαρής χρηματοδότηση

Τη στιγμή όμως που η ανθρωπιστική βοήθεια είναι περισσότερο από ποτέ αναγκαία, η παγκόσμια αντίδραση δεν είναι αντίστοιχη των περιστάσεων. Το χάσμα μεταξύ των ανθρωπιστικών αναγκών και της διαθέσιμης χρηματοδότησης είναι σήμερα μεγαλύτερο από ποτέ, ενώ οι εκκλήσεις για στήριξη εξακολουθούν να βασίζονται ως επί το πλείστον σε μια διεθνή ομάδα δωρητών η οποία είναι ανησυχητικά συρρικνωμένη. Πέρυσι, πάνω από το 90 % του συνόλου των παγκόσμιων συνεισφορών προερχόταν από μόλις 20 δωρητές, οι δε τρεις μεγαλύτεροι δωρητές —στους οποίους συγκαταλέγεται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή— παρείχαν σχεδόν το 60 % της παγκοσμίως διαθέσιμης ανθρωπιστικής χρηματοδότησης. Μαζί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τέσσερις ακόμη χώρες που ανήκουν στους 10 μεγαλύτερους δωρητές παγκοσμίως είναι κράτη μέλη της ΕΕ: Γερμανία, Σουηδία, Κάτω Χώρες και Γαλλία. Η Επιτροπή και οι τέσσερις αυτές χώρες συνεισφέρουν από κοινού σχεδόν το 90 % της συνολικής ανθρωπιστικής χρηματοδότησης της Ευρώπης. Επιπλέον, το 2023 η ΕΕ έκανε ένα σημαντικό βήμα για να αυξήσει τη συλλογική της συνεισφορά, θέτοντας ως εθελοντικό στόχο τη διάθεση 0,07 % του ΑΕΕ σε ανθρωπιστική βοήθεια από τα κράτη μέλη. Η Ισπανία μάλιστα κατοχύρωσε στην εθνική της νομοθεσία τον συγκεκριμένο στόχο.

Για αυτές τις λίγες χώρες που επωμίζονται το μεγαλύτερο βάρος, η πεισματικά μικρή βάση δωρητών δεν είναι ούτε βιώσιμη ούτε δίκαιη. Πέραν τούτου, είναι παράλογο να είναι σε μεγάλο βαθμό απούσες από αυτή τη βάση η Ρωσία και η Κίνα, δύο από τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, που αποτελεί το διεθνές όργανο με την πρωταρχική ευθύνη για τη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας. Σε έναν κόσμο όπου οι συγκρούσεις πληθαίνουν, αυτό θα πρέπει να μας ανησυχεί όλες και όλους. Ταυτόχρονα, όλες οι άλλες χώρες που φιλοδοξούν να διαδραματίσουν κεντρικό ρόλο σε παγκόσμιο επίπεδο, ιδίως στο πλαίσιο της G20, πρέπει να εντείνουν τις προσπάθειές τους και να συμβάλουν στην παγκόσμια ανθρωπιστική αντίδραση ανάλογα με το οικονομικό τους εκτόπισμα, επειδή η ανθρωπιστική βοήθεια συνιστά παγκόσμια ευθύνη που πρέπει να επιμερίζεται ισότιμα.

Πολλαπλές προκλήσεις

Παρ’ όλα αυτά, η χρηματοδότηση δεν είναι η μόνη πρόκληση που αντιμετωπίζουμε. Σε ολόκληρο τον κόσμο, οι δράστες πράξεων βίας παραβιάζουν το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο με ολοένα και πιο αναίσχυντο τρόπο. Πέρυσι καταγράφηκαν περισσότερες απώλειες αμάχων από ένοπλες συγκρούσεις απ’ ό, τι σε οποιοδήποτε έτος μετά το 2010. Το μεγαλύτερο πλήγμα υφίστανται συχνότερα οι γυναίκες και τα παιδιά, γεγονός που οφείλεται εν μέρει στην πρόσφατη αύξηση της σεξουαλικής και έμφυλης βίας σε κάθε εμπόλεμη ζώνη. Επιπλέον, όλο και συχνότερα δεν επιτρέπεται η πρόσβαση της ανθρωπιστικής βοήθειας σε αυτές τις ζώνες και το προσωπικό ανθρωπιστικής βοήθειας διατρέχει σοβαρότερο κίνδυνο από ποτέ άλλοτε.

Η ΕΕ είναι ένας από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές της τήρησης του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου στις εμπόλεμες ζώνες. Ωστόσο, παρά τις προσπάθειες αυτές, όλη η διεθνής κοινότητα πρέπει να αναλάβει συντονισμένη και συνεπή δράση για να κάνει τη διαφορά: επειδή ακόμη και οι πόλεμοι έχουν κανόνες και όσοι τους παραβιάζουν πρέπει να λογοδοτούν.

Βέβαια, η ανθρωπιστική βοήθεια δεν αρκεί από μόνη της για να ανακουφίσει αυτόν τον τεράστιο πόνο. Για τη βιώσιμη επίλυση των κρίσεων, η ανθρωπιστική μας στήριξη πρέπει να συνδυάζεται με αναπτυξιακές και ειρηνευτικές προσπάθειες, διότι αυτός είναι ο μόνος τρόπος με τον οποίο μπορούν να βοηθηθούν οι ευάλωτοι πληθυσμοί να απαλλαγούν από τον φαύλο κύκλο της αστάθειας και της εξάρτησης από ανθρωπιστική βοήθεια. Θα πρέπει επίσης να αυξηθούν οι επενδύσεις στην ανάπτυξη ανθεκτικότητας των τοπικών κοινοτήτων, όσο συνεχίζεται η κατάρρευση του κλίματος.

Συνοψίζοντας, η εικόνα του σημερινού μας κόσμου δεν είναι ενθαρρυντική. Τα τελευταία χρόνια, το ανθρωπιστικό μας έργο καθίσταται σταδιακά πιο αναγκαίο και πιο δύσκολο. Ωστόσο, υπάρχει μια προοπτική και, ταυτόχρονα, μια προσδοκία η Ευρώπη να κάνει ακόμη περισσότερα. Παρά τις ποικίλες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι πολίτες της Ευρώπης τα τελευταία χρόνια, η αλληλεγγύη της ΕΕ προς όσους και όσες έχουν ανάγκη παραμένει ακλόνητη. Σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση, περισσότεροι από 9 στους 10 Ευρωπαίους πιστεύουν ότι είναι σημαντικό η ΕΕ να χρηματοδοτεί δραστηριότητες ανθρωπιστικής βοήθειας, ενώ η πλειονότητα των Ευρωπαίων θεωρεί ότι η ανθρωπιστική βοήθεια είναι περισσότερο αποτελεσματική όταν συντονίζεται και παρέχεται από την ΕΕ.

Η πρώτη ευκαιρία να ανταποκριθούμε σε αυτή την έκκληση είναι το φετινό Ευρωπαϊκό Ανθρωπιστικό Φόρουμ, το οποίο συνδιοργανώνεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τη βελγική Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ. Στις 18 και 19 Μαρτίου θα βρεθούν στις Βρυξέλλες περισσότεροι από χίλιοι εκπρόσωποι ολόκληρης της ανθρωπιστικής κοινότητας, των κρατών μελών της ΕΕ και πέραν αυτής, αφενός, για να συμμετάσχουν σε στρατηγικές συζητήσεις με σκοπό να βρεθούν καλύτεροι τρόποι παροχής βοήθειας σε ανθρώπους που έχουν ανάγκη και, αφετέρου, για να δηλώσουν έμπρακτα τη δέσμευσή τους να καλύψουν το χρηματοδοτικό κενό.

Καθώς συνεχίζεται η επιδείνωση των παγκόσμιων ανθρωπιστικών προοπτικών, δεν μπορούμε να αποστρέψουμε το βλέμμα. Ξέρουμε τι πρέπει να κάνουμε. Είναι ώρα για δράση.

*Ο Γιάνες Λέναρτσιτς είναι Επίτροπος Διαχείρισης Κρίσεων, Βελγική Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ