Γλυπτά Παρθενώνα: Η πρόταση Μητσοτάκη, οι αντιδράσεις και οι βρετανικές ειρωνείες

Πολιτική θύελλα έχει προκαλέσει η πρόταση του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη να επιστραφούν στην Αθήνα με δανεισμό το 2021 τα Γλυπτά του Παρθενώνα με αντάλλαγμα σπάνια κειμήλια που βγαίνουν για πρώτη φορά εκτός της χώρας μας. Παρά το γεγονός ότι η κυβέρνηση ξεκαθαρίζει ότι δεν υπάρχει κανένα θέμα κυριότητας, η συγκεκριμένη πρότασή άνοιξε μια συζήτηση που δεν βοηθά στην επιχειρηματολογία της Ελλάδας.

Τον πρώτο “λίθο” έριξε ο ΣΥΡΙΖΑ, ο οποίος από την πρώτη στιγμή επεσήμανε πως το αίτημα αυτό ενδεχομένως να συνεπάγεται την αναγνώριση της ιδιοκτησίας των μαρμάρων από το Βρετανικό Μουσείο, καθώς η ηγεσία του έχει ως αρχή “δανείζουμε σε εκείνους που αναγνωρίζουν την ιδιοκτησία (των αντικειμένων)”. Ο τομεάρχης Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ, Πάνος Σκουρολιάκος, τόνισε ότι δεν μπορεί να γνώριζε για τους όρους περί ιδιοκτησίας ο κ. Μητσοτάκης, αφού το είχε επισημάνει ο διευθυντής του Βρετανικού Μουσείου, Χάρτβιχ Φίσερ, σε συνέντευξή του στα «ΝΕΑ» (26/1/19) και, τότε, είχε δώσει οργισμένη απάντηση η τ. υπουργός Πολιτισμού, Μυρσίνη Ζορμπά.

«Εάν ο πρωθυπουργός ήταν ενήμερος για την προϋπόθεση που θέτει το μουσείο, τότε η πράξη του συνιστά ενέργεια αχαρακτήριστη», αναφέρει ο τομεάρχης Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ, ενώ και η κα. Ζορμπά τονίζει ότι η αναγνώριση της κυριότητά τους από τη χώρα μας, «ακυρώνει την οριστική επιστροφή τους». Μάλιστα, με δήλωσή της, κάνει λόγο για «αλλαγή της εθνικής στρατηγικής για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα», τονίζοντας ότι «στη σπουδή των θεαματικών κινήσεων φαίνεται πως τείνει να θυσιαστεί η μόνιμη επιστροφή των Γλυπτών και η επανένωση του μνημείου».

Γεννηματά: Φιάσκο η πρόταση Μητσοτάκη περί δανεισμού

Θέση στη διαμάχη πήρε την Τρίτη και η πρόεδρος του Κινήματος Αλλαγής Φώφη Γεννηματά, η οποία εξαπέλυσε επίθεση στον πρωθυπουργό με αφορμή τα όσα δήλωσε στον Observer.

«Τα κλεμμένα γλυπτά του Παρθενώνα πρέπει να επιστρέψουν μόνιμα στην Ελλάδα. Αυτό και μόνο αυτό διεκδικούμε. Από την Μελίνα έως σήμερα» τονίζει σε δήλωσή της η πρόεδρος του Κινήματος Αλλαγής Φώφη Γεννηματά. «Ας το αντιληφθεί και ο κ. Μητσοτάκης ιδιαίτερα μετά το φιάσκο της πρότασής του περί δανεισμού» προσθέτει.

Η (πρώτη) απάντηση του ΥΠΠΟΑ

«Ο πρωθυπουργός δήλωσε στον Observer ότι σε καμία περίπτωση η Ελλάδα δεν αποποιείται το πάγιο αίτημά της για την οριστική επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα και επ’ ουδενί τρόπω αναγνωρίζει καμία κυριότητα στη βρετανική πλευρά, θεωρώντας ότι μία ενδεχόμενη αποδοχή της πρότασής του θα αποτελούσε σημαντική χειρονομία καλής θελήσεως, εμπεριέχουσα την ουσιαστική αναγνώριση των Βρετανών για το δίκαιο της απαίτησης» έσπευσε να απαντήσει στις κατηγορίες της Κουμουνδούρου το Υπουργείο Πολιτισμού. Υπογράμμισε μεταξύ άλλων ότι στη συνέντευξή του στον Observer o πρωθυπουργός έθεσε με ορθή διατύπωση το πάγιο αίτημα για την οριστική επιστροφή και ξεκαθάρισε τη θέση του ότι «το Βρετανικό Μουσείο δίνει μια χαμένη μάχη».

«Όταν η γκάφα είναι γιγαντιαία, το υπουργείο Πολιτισμού αντί να αναλάβει τις ευθύνες του προκαλεί με νέες γκάφες, αδιαφορώντας αν διασύρει τη χώρα σε ένα τόσο ευαίσθητο θέμα όπως η επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα με απαράδεκτα δελτία Τύπου στην επίσημη ιστοσελίδα του» ήταν η απάντηση του ΣΥΡΙΖΑ στο ΥΠΠΟΑ.

Αναγνώριση κυριότητας ζητά το Βρετανικό Μουσείο

«Προϋπόθεση για να μπούμε σε οποιαδήποτε συζήτηση περί δανεισμού είναι να αναγνωρίσετε ότι νόμιμος ιδιοκτήτης τους είναι η Βρετανία και όχι η Ελλάδα» δήλωσε στα «Νέα» η εκπρόσωπος του Βρετανικού Μουσείου, Χάνα Μπόλτον, σχολιάζοντας την πρόταση Μητσοτάκη.

«Οι Επίτροποι (Trustees) του Μουσείου θα εξετάσουν οποιοδήποτε αίτημα δανεισμού για οποιοδήποτε τμήμα της συλλογής. Μέχρι στιγμής δεν έχει υπάρξει απευθείας επικοινωνία από τις ελληνικές αρχές σχετικά με την πρόταση που υποβλήθηκε το Σαββατοκύριακο» συνέχισε και επισήμανε ότι «οποιοδήποτε δάνειο της συλλογής είναι θέμα των Επιτρόπων του Μουσείου, ενός αυτοδιοικούμενου οργάνου και όχι της βρετανικής κυβέρνησης», καθιστώντας σαφές ότι «προϋπόθεση για οποιονδήποτε δανεισμό είναι η αποδοχή ότι η ιδιοκτησία των αντικειμένων ανήκει στους Επιτρόπους και στο Μουσείο».

Μενδώνη: Δεν δεχόμαστε βρετανική κυριότητα

Το πρωί της Τρίτης η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη έσπευσε μέσω δηλώσεών της στον ΣΚΑΪ να ξεκαθαρίσει ότι τυχόν δανεισμός των γλυπτών του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο στην Αθήνα δεν θα συνιστά σε καμία περίπτωση αποδοχή βρετανικής κυριότητάς τους.

Η κα. Μενδώνη έκανε λόγο για «απολύτως ψευδές επιχείρημα», τονίζοντας πως την δεκαετία του 1980 η Μελίνα Μερκούρη χαρακτήρισε κλοπή την μεταφορά των μαρμάρων στο Λονδίνο. Αυτή παραμένει πάγια θέση όλων των ελληνικών κυβερνήσεων και δεν αναιρείται από το άνοιγμα του πρωθυπουργού για δανεισμό με αφορμή την συμπλήρωση δύο αιώνων από την Επανάσταση του 1821, είπε.

«Από την στιγμή που έχουμε κλοπή αυτομάτως αυτό δεν δημιουργεί δικαιώματα» κυριότητας, νομής, ή κατοχής, επισήμανε η υπουργός. Διευκρίνισε ότι η πρόταση δανεισμού που θα καταθέσει η Αθήνα θα θέτει σαφές πλαίσιο που θα διασφαλίζει τις ελληνικές διεκδικήσεις.

Σημείωσε μάλιστα πως σε περίπτωση το Βρετανικό Μουσείο δεχτεί την πρόταση του Κυριάκου Μητσοτάκη για δανεισμό των γλυπτών θα καταδείξει ότι η στάση του Λονδίνου «κάμπτεται», ενώ έως σήμερα είναι «απολύτως αρνητικοί».

Το επίσημο αίτημα για δανεισμό συντάσσεται από το υπουργείο Πολιτισμού, αλλά θα κατατεθεί στον χρόνο που κρίνει κατάλληλο ο κ. Μητσοτάκης, προσέθεσε η υπουργός.

Νέα απάντηση ΣΥΡΙΖΑ

Από την πλευρά τους πηγές του ΣΥΡΙΖΑ έλεγαν τα εξής: Οι «πηγές» του Μεγάρου Μαξίμου όσο και να προσπαθούν, δεν μπορούν να καλύψουν τη γκάφα του κ. Μητσοτάκη.

Για να φρεσκάρουμε τη μνήμη τους όμως, τους υπενθυμίζουμε ότι το Υπουργείο Πολιτισμού επί διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ εργάστηκε μεθοδικά με συγκεκριμένες κινήσεις και πρωτοβουλίες για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα και την επανένωση του μνημείου.

Μεταξύ αυτών ήταν διπλωματικές πρωτοβουλίες, παρεμβάσεις στις διακυβερνητικές επιτροπές της UNESCO, πρωτοβουλίες των εθνικών επιτροπών διεκδίκησης των Γλυπτών, διοργάνωση διεθνών συνεδρίων, προσκλήσεις επιστημόνων και εμπειρογνωμόνων.

Παράλληλα, ο κ. Τσίπρας στη συνάντησή του με τη Βρετανίδα πρώην πρωθυπουργό, Τερέζα Μέι, στα τέλη Ιουνίου του 2018, είχε θέσει δημοσίως και με τον πλέον επίσημο τρόπο το ζήτημα της οριστικής επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα. Σε καμία περίπτωση, πάντως, δεν ζήτησε το δανεισμό τους για να δώσει πάτημα στους Βρετανούς να μιλούν για κυριότητα των Γλυπτών.

Το χρονικό της κλοπής

Τα Γλυπτά του Παρθενώνα φιλοτεχνήθηκαν για να στολίσουν την Ακρόπολη των Αθηνών. Από το 1799 έως το 1803 αφαιρούνταν από τον Τόμας Μπρους, κόμη του Έλγιν και πρέσβη στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και μεταφέρθηκαν τελικώς στην Βρετανία το 1806. Ο κόμης του Έλγιν απέκτησε φιρμάνι, δηλαδή επίσημη άδεια, από τον Σουλτάνο για την αποκαθήλωσή τους με σκοπό τη μέτρηση και την αποτύπωσή τους σε γύψινα σχέδια και στη συνέχεια τα αφαίρεσε και τα φυγάδευσε. Τα γλυπτά αποθηκεύτηκαν στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου το 1816 και το 1936 τοποθετήθηκαν στην έκθεση «Duveen» που δημιουργήθηκε για αυτό το σκοπό.

Η συλλογή γλυπτών περιλαμβάνει μερικά από τα γλυπτά των αετωμάτων, των μετοπών, που απεικονίζουν μάχες μεταξύ των Λαπίθων και των Κενταύρων, αλλά και της ζωφόρου του Παρθενώνα που κοσμούσε το ανώτερο τμήμα των τοίχων του σηκού του ναού σε όλο τους το μήκος. Ως εκ τούτου, αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 1/2 από ό,τι απομένει από τον γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα που διασώθηκε: 75 μέτρα από τα αρχικά 160 μέτρα, 15 από τις 92 μετόπες, 17 τμηματικές μορφές από τα αετώματα, όπως επίσης και άλλα τμήματα της αρχιτεκτονικής.

Τα αποκτήματα του Έλγιν περιλαμβάνουν ακόμη αντικείμενα από άλλα κτίρια της Αθηναϊκής Ακρόπολης: το Ερέχθειο, που μεταβλήθηκε σε ερείπιο κατά τον ελληνικό αγώνα της Ανεξαρτησίας (1821-33), τα Προπύλαια και τον Ναό της Αθηνάς Νίκης. Ο λόρδος Έλγιν πήρε περίπου τα μισά από τα γλυπτά του Παρθενώνα και από τα υπόλοιπα δημιουργήθηκαν εκμαγεία σε γύψο. Έκτοτε τα Μάρμαρα του Παρθενώνα αναφέρονται συχνά ως Ελγίνεια.