Κρατικοποιήσεις το 2020; Μια επιλογή που απορρίπτει η ΝΔ, αλλά εφάρμοσε στα 70’s ο ιδρυτής της

“Κρατικοποιήσεις” ή “εθνικοποιήσεις”. Λέξεις που μέχρι τώρα χαρακτήριζαν το παρελθόν της νεώτερης πολιτικής ιστορίας της χώρας, επανέρχονται – έστω δειλά – στο “λεξιλόγιο” της οικονομικής κρίσης που προκαλεί η νόσος του Covid 19. Τόσο στην Ελλάδα όσο και παγκόσμια. Πρωτόγνωρες συνθήκες, εξαναγκάζουν κυβερνήσεις και υπερεθνικούς οργανισμούς να σκεφτούν αντισυμβατικά. Οδηγούν στην εγκατάλειψη δογμάτων που κυριάρχησαν για 10ετίες, όπως το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Αναδεικνύονται όμως και συνθήκες ιστορικής ειρωνείας. Όπως αυτή που θέλει την σημερινή κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας να αποδοκιμάζει τις κρατικοποιήσεις ως μία επιλογή αντιμετώπισης της κρίσης. Παρά το γεγονός ότι συνδέονται με τις απαρχές της ύπαρξής της. Δηλαδή την οικονομική πολιτική του ιδρυτή της και πρώτου πρωθυπουργού της Ελλάδας στην μεταπολίτευση, Κωνσταντίνου Καραμανλή.

Η οικονομική πολιτική του Κωνσταντίνου Καραμανλή

Οι κυβερνήσεις του Κωνσταντίνου Καραμανλή, από το 1974 έως το 1980 άφησαν μια τεράστια σε όγκο παρακαταθήκη κρατικοποιήσεων η παρεμβάσεων του δημόσιου τομέα στην αγορά. Ούτε μία, ούτε δύο, αλλά 119 κρατικοποιήσεις πιστώνονται στο ενεργητικό τους. Είτε αυτές προέκυψαν από αδιαμεσολάβητες κυβερνητικές πρωτοβουλίες, είτε ο κύριος μέτοχος ήταν τράπεζες που ελέγχονταν από το δημόσιο, είτε διατηρήθηκαν από το παρελθόν σε καθεστώς δημόσιου ελέγχου. Εκτός από την εμβληματική μεταφορά στο δημόσιο της Ολυμπιακής Αεροπορίας το 1975 συγκαταλέγονται ανάμεσά τους επιχειρήσεις του δευτερογενούς τομέα (βιομηχανία) που αργότερα αποκλήθηκαν “στρατηγικής σημασίας”. ‘Ηταν πρωτοπόρες τόσο για τις παραγωγικές τους δυνατότητες όσο και για την ενσωμάτωση των τεχνολογικών καινοτομιών της εποχής. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν η Ελληνική Αεροπορική Βιομηχανία (ΕΑΒ), τα διυλιστήρια του Ασπρόπυργου και τα Ναυπηγεία Ελευσίνας και Νεωρίου. Η πλέον εντυπωσιακή κρατικοποίηση  ήταν αυτή του Ομίλου της Εμπορικής Τράπεζας, ή Ομίλου Ανδρεάδη, που έφερε τον κρατικό έλεγχο σε ένα μεγάλο τμήμα του χρηματοπιστωτικού τομέα όπως και σε σειρά βιομηχανικών επιχειρήσεων και εταιριών του τριτογενούς τομέα (υπηρεσίες). Επί πρωθυπουργίας του Κωνσταντίνου Καραμανλή σε καθεστώς δημόσιου ελέγχου βρέθηκε το σύνολο του κλάδου των μεταφορών (Σιδηρόδρομοι σε όλη την χώρα, λεωφορεία σε Αθήνα Θεσσαλονίκη). Επίσης δεκάδες εταιρίες παραγωγής προϊόντων που σχετίζονταν με τον αγροτοδιατροφικό τομέα (γαλακτοβιομηχανίες, εταιρίες διάθεσης προϊόντων σε αγορές, Ελληνική Βιομηχανία Ζάχαρης, βιομηχανίες λιπασμάτων).

“Σοσιαλμανία”

Η οικονομική πολιτική του Κωνσταντίνου Καραμανλή, που στηρίχθηκε στον κρατικό παρεμβατισμό, αποτελεί τμήμα της νεώτερης ιστορίας της χώρας. Έχει αποτελέσει αντικείμενο ερευνών και διδακτορικών διατριβών. Μάλιστα στα αξιοσημείωτα πολιτικά στοιχεία της εποχής είναι πώς έφερε τον ιδρυτή της Νέας Δημοκρατίας σε ρήξη με τον Σύνδεσμο Ελληνικών Βιομηχανιών, επί χρόνια. Από αυτή την σύγκρουση άλλωστε προκύπτει και ο χαρακτηρισμός “σοσιαλμανία” που αποδόθηκε στην πολιτική που ακολούθησε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής. Η τότε  κυβέρνηση εγκαλούσε το βιομηχανικό κεφάλαιο της εποχής για απροθυμία να πραγματοποιήσεις παραγωγικές επενδύσεις ενώ ο υπουργός Συντονισμού (θέση τότε αντίστοιχη του σημερινού υπουργού Οικονομικών) Παναγής Παπαληγούρας μιλούσε για τους “νοσταλγούς μιας απηρχαιωμένης και ασυδότου ελευθέρας οικονομίας να παρεμβάλουν προσχήματα στην πορεία του ελληνικού λαού προς την οικονομική και κοινωνική πρόοδο”.

Το σχετικό κλίμα άλλωστε καταμαρτυρούν και οι πρωτοσέλιδοι τίτλοι των εφημερίδων της εποχής.

Για τις αιτίες που οδήγησαν τον Κωνσταντίνο Καραμανλή σε αυτές τις πολιτικές επιλογές έχουν καταγραφεί αρκετές ερμηνείες. Μεταξύ αυτών αναφέρονται και οι ευρύτερες γεωπολιτικές ισορροπίες μια και βρισκόμαστε στο απόγειο του Ψυχρού Πολέμου. Το μοντέλο του υπαρκτού σοσιαλισμού -23 χρόνια πριν την κατάρρευσή του – διέθετε ακόμη την αίγλη ώστε να επηρεάζει τις πολιτικές ισορροπίες και την οικονομική σκέψη του δυτικού κόσμου.

Το πλέον ενδιαφέρον στοιχείο όμως είναι πώς πρόκειται για παρεμβάσεις που επιλέχθηκαν ως αντίβαρο στην “διπλή” παγκόσμια οικονομική κρίση του 1973-74 και του 1979 που είχαν στο επίκεντρό τους την πετρελαϊκή παραγωγή. Τα παραπάνω τεκμηρίωνονται και από το άρθρο του πρώην υπουργού Οικονομίας στην κυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή (2004-2009) Γιώργου Αλογοσκούφη, που είχε δημοσιεύσει το News 24/7. Ο πρώην υπουργός απέδωσε την οικονομική πολιτική του Κώσταντίνου Καραμανλή στην “κοινωνική πίεση για αναδιανομή του εισοδήματος και του πλούτου” και στην “επικράτηση αντιλήψεων που συνέτειναν στην επέκταση της κρατικής οικονομικής δραστηριότητας” αναφερόμενος εμμέσως και στο ανερχόμενο “ρεύμα” του ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου. Περιγράφοντας όμως τα οικονομικά δεδομένα της περιόδου ο Γιώργος Αλογοσκούφης τονίζει για τον Κωσταντίνο Καραμανλή πως “η κυριότερη συμβολή των κυβερνήσεων του ήταν η σταθεροποίηση και ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας, μετά την πρώτη πετρελαϊκή κρίση, τις υπερβολές των κυβερνήσεων της δικτατορίας και την πρωτόγνωρη ύφεση του 1974”. Επίσης σημειώνει ότι “η δεύτερη πετρελαϊκή κρίση που ξέσπασε το 1979 οδήγησε την ελληνική οικονομία σε ένα νέο επεισόδιο στασιμοπληθωρισμού. Ο ρυθμός ανάπτυξης μειώθηκε από 7,2% το 1978, στο 3,3% το 1979, στο 0,7% το 1980”. Μάλιστα στο ίδιο άρθρο διαφαίνεται πως οι επιλογές της κυβέρνησης του Κωνσταντίνου Καραμανλή δεν ήταν συγκυριακές αφού ανάλογη αντίδραση είχε στις πρωθυπουργικές θητείες του μετά το 1955 όπου σημειώνεται ότι πραγματοποιήθηκαν σε “μία περίοδο κατά την οποία ελληνική οικονομία δοκιμάζεται από μία ατελέσφορη οικονομική πολιτική που την έχει οδηγήσει στην μεγαλύτερη και πιο επώδυνη ύφεση που έχει υπάρξει σε περίοδο ειρήνης”. Κεντρικό στοιχείο της οικονομικής πολιτικής και τότε ήταν η ενίσχυση του κρατικού τομέα, παράλληλα με την αρχή των ισοσκελισμένων προϋπολογισμών, τις παραγωγικές επενδύσεις και την ενίσχυση της ιδιωτικής κατανάλωσης.

Κρατικοποιήσεις το 2020;

Σήμερα, 40 χρόνια αργότερα από τότε που ο ιδρυτής της Νέας Δημοκρατίας έπαψε να είναι πρωθυπουργός, η κυβέρνηση της Ν.Δ βρίσκεται αντιμέτωπη με μία οικονομική κρίση αγνώστου εύρους και παγκόσμιας εμβέλειας.

Η ηγεσία της, υπό τον Κυριάκο Μητσοτάκη, έχει καταγραφεί στο συλλογικό πολιτικό συνειδητό ως πολέμιος του κρατισμού. Άλλωστε και ο πατέρας του πρωθυπουργού, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, την περίοδο 1990 – 1993 συχνά ασκούσε κριτική στις κρατικοποιήσεις που προηγήθηκαν της διακυβέρνησής του. Εστιάζοντας όμως συνήθως στις αντίστοιχες πρακτικές του ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου. Η προσέγγιση της κυβέρνησης του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, βασίζονταν στην θεωρία των περίφημων “κρυφών ελλειμμάτων” που παρήγαγε ο διογκωμένος δημόσιος τομέας. Με βασικό θιασώτη αυτών των απόψεων τον τότε υπουργό Οικονομικών Στέφανο Μάνο.

Η σημερινή κυβέρνηση, σε αυτή την φάση τουλάχιστον, απορρίπτει την προοπτική κρατικοποιήσεων τομέων της οικονομίας. Αν και ο Κυριάκος Μητσοτάκης φαίνεται να είναι πολύ πιο διαλλακτικός όσον αφορά την θετική επίπτωση των κρατικών παρεμβάσεων. Όπως άλλωστε δήλωσε προ ημερών σε ομιλία του μέσω τηλεδιάσκεψης σε στελέχη της Young Presidents’ Organization, απευθυνόμενος σε επιχειρηματικά στελέχη από 100 χώρες “είμαι φιλελεύθερος πολιτικός, δεν είμαι νεοφιλελεύθερος. Δεν πιστεύω ότι οι αγορές έχουν πάντα τη λύση. Πιστεύω ότι το κράτος έχει ρόλο να παίξει, ειδικά σε περιόδους κρίσης”. Ήταν η ίδια συνέντευξη όπου δήλωσε κατα περίπτωση “κοντά” στις προσεγγίσεις του Τζών Μέυναρντ Κέινς, του βρετανού οικονομολόγου που θεμελίωσε την προσέγγιση της ανόδου των δημοσίων δαπανών σε περιόδους κρίσεων, κάτι  που του απέδωσε την ιδιότητα του “θεωρητικού των κρίσεων”. Όπως δήλωσε ο Κυριάκος Μητσοτάκης “ασφαλώς έρχονται καιροί που η κυβέρνηση πρέπει να προβεί σε δαπάνες για την έξοδο από μία βαθιά ύφεση. Αυτοί είναι καιροί που ευνοούν μία πιο κεϊνσιανή προσέγγιση. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν εξακολουθώ να πιστεύω ότι η ατμομηχανή της ανάπτυξης είναι, σταθερά, η ιδιωτική οικονομία”.

Στην τρέχουσα επικαιρότητα, τα τεράστια οικονομικά προβλήματα της αεροπορικής εταιρίας Aegean, επανέφεραν σενάρια περί κρατικοποιήσεων της εταιρίας που είναι η μεγαλύτερη εγχώρια επιχείρηση στον κλάδο των αεροπορικών μεταφορών. Όμως ο αρμόδιος υπουργός Μεταφορών, Κωσταντίνος Αχιλλέα Καραμανλής, ξεκαθάρισε, σε τηλεοπτικές δηλώσεις του, πως παρά την αβεβαιότητα για το μέλλον της εταιρίας “δεν τίθεται ζήτημα κρατικοποίησης της Aegean”. Αποσαφηνίζοντας έτσι ότι δεν πρόκειται να ακολουθήσει το παράδειγμα του προγόνου με τον οποίο μοιράζεται το ίδιο ονοματεπώνυμο.

Μια συζήτηση που θα συνεχιστεί

Παρόλα αυτά, το θέμα των κρατικοποιήσεων υφίσταται στον δημόσιο πολιτικό διάλογο για την οικονομική κρίση. Τέθηκε ευθέως στις 6 Απριλίου από τον αρχηγό της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης, Αλέξη Τσίπρα, κατά την διάρκεια της παρουσίασης της οικονομικής πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ “Μένουμε Όρθιοι”. Ο Αλέξης Τσίπρας είπε ότι “το ελληνικό δημόσιο θα πρέπει να είναι έτοιμο να πράξει ότι χρειαστεί για την διάσωση στρατηγικής σημασίας μεγάλων επιχειρήσεων που ενδεχόμενα να κινδυνεύσουν κατά τη διάρκεια της κρίσης. Είναι νομίζω προφανές ότι η χώρα δεν πρέπει να επιτρέψει ούτε κατάρρευση αλλά ούτε και επιθετικές εξαγορές μεγάλων στρατηγικής σημασίας επιχειρήσεων. Σε αυτή την λογική πρέπει να κινητοποιήσει κάθε διαθέσιμο εργαλείο επενδύσεων στο μετοχικό κεφάλαιο εταιριών, συμπεριλαμβανομένης και της εθνικοποίησης εφόσον κριθεί απαραίτητο. Σε κάθε περίπτωση οι όροι πρέπει να είναι σαφείς :Το Δημόσιο θα πρέπει να αποκτά μερίδιο σε αυτές τις εταιρίες αντίστοιχο της παρέμβασής του.Το Δημόσιο δεν μπορεί σήμερα να αρκεστεί στη θέση του παρατηρητή, του σχολιαστή και του απλού εγγυητή της αυθόρμητης κίνησης της αγοράς και της οικονομίας”.

Η οικονομική κρίση που σχετίζεται με τον Covid 19 παραμένει απρόβλεπτη. Το πρόσφατο παρελθόν δείχνει ότι ακόμη και στην χώρα – σύμβολο της ελεύθερης αγοράς, τις ΗΠΑ, είχαμε φαινόμενα κρατικοποιήσεων σε συνθήκες κρίσης. Όπως π.χ η γεωπολιτική κρίση που ακολούθησε το χτύπημα στους δίδυμους πύργους, το 2001. Μόνο το μέλλον θα δείξει αν τελικά οι κρατικοποιήσεις θα παραμείνουν “έξω από το μενού” των επιλογών των κυβερνήσεων για την αντιμετώπιση των οικονομικών επιπτώσεων. Ανάμεσα σε αυτές και της Ελλάδας.