Μάθιου Νίμιτς: Μια δουλειά είχε να κάνει και δεν φαντάζεσαι πόσα έπαιρνε

O τίτλος που επέλεξε το BBC, για το αφιέρωμα που έκανε στον Matthew Nimetz, είναι… ό,τι σκέφτεσαι, ό,τι σκεφτόμαστε όλοι, όταν ακούμε το συγκεκριμένο όνομα. Δηλαδή, το πρώτο που μας έρχεται στο μυαλό, μετά το νοσοκομείο -που για την ιστορία, αφορά ακρωνύμιο του Νοσηλευτικό ίδρυμα Μετοχικού Ταμείου Στρατού.

Ο άνθρωπος που έχει επικεντρωθεί σε μια λέξη για 24 χρόνια

Συνήθως, αυτή τη φράση διαδέχεται το “μια δουλειά είχες να κάνεις” και το ΤΟΡ3 με… χαριτωμένες (ή όχι τόσο χαριτωμένες) ατάκες που αφορούν τον ειδικό απεσταλμένο του ΟΗΕ “κλείνει” με το “πού στέλνουμε βιογραφικά;”, για τη δουλειά του. Η πραγματικότητα ωστόσο, είναι λίγο πιο σύνθετη για τον άνθρωπο που ανέλαβε αυτό που για δεκαετίες θα αναφερόταν -παγκοσμίως- ως “Μακεδονικό” και στην Ελλάδα ως “Σκοπιανό”.

Το θέμα υπάρχει από το 1991 “οπότε η Macedonia κήρυξε την ανεξαρτησία της, από τη Γιουγκοσλαβία. Την επόμενη χρονιά, ένα εκατομμύριο Έλληνες -το 1/10 του πληθυσμού- διαδήλωσαν στους δρόμους της Θεσσαλονίκης”, αναφέρει το BBC, “οι διαδηλώσεις είχαν ως συνέπεια να “πέσει” ο πρωθυπουργός και να κλείσει ο αντικαταστάτης του, Ανδρέας Παπανδρέου την πρόσβαση της Macedonia στα ελληνικά λιμάνια, γιατί “ήταν πραγματική απειλή”, όπως είχε πει. Και είχε βάση η δήλωση του. Μέσα στις τρεις τελευταίες γενιές, αυτού του είδους οι απειλές ήταν πραγματικές για τη χώρα. Το αίσθημα του “είμαστε πάντα περιστοιχισμένοι”. Στα Βαλκάνια, κάθε χώρα έχει ιστορία “διαμελισμού” ή πολέμων με τους γείτονες, σε κάποιο σημείο”. Αν έχεις εξοργιστεί με το “Macedonia”, είναι ο τρόπος που ανέφεραν την περιοχή παντού στον πλανήτη, πλην της Ελλάδος, εξ ου και χρησιμοποιήθηκε ο όρος από το BBC.

Έχει γενέθλια στις 17 Ιουνίου

Σε τρεις ημέρες, θα “κλείσει” τα 79. Γεννήθηκε στο Brooklyn, όπου ζούσε η, εβραϊκής καταγωγής, οικογένεια του. Ο γιος του Joseph και της Elsie αποφοίτησε από το Erasmus Hall High School, δημόσιο σχολείο της περιοχής. Πήρε πτυχίο, στη νομική, από το Williams College (1960) και bachelor από το Harvard, το 1965. Διετέλεσε και πρόεδρος της Harvard Law Review, εφημερίδας των φοιτητών, με επίκεντρο τα νομικά θέματα που απασχολούν το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ, την προηγούμενη χρονιά.

Τον επέλεξε ο άνθρωπος που άλλαξε τη Νέα Υόρκη

Βρήκε αμέσως δουλειά, ως δικαστικός υπάλληλος του Marshall Harlan, Δικαστή στο Ανώτατο Δικαστήριο. Έμεινε εκεί μια διετία, έως ότου βρήκε δουλειά στο Λευκό Οίκο, στο επιτελείο του Lyndon B. Johnson -36ου προέδρου των ΗΠΑ. Και εκεί πέρασε δυο χρόνια (από τον Ιούλιου του ’67 έως τον Γενάρη του ’69). Μετά προσελήφθη σε νομική εταιρία της Νέας Υόρκης. Ήταν συνεργάτης έως το 1973. Την επόμενη τετραετία την πέρασε ως συνέταιρος. Έπειτα, έφυγε.

Δεν μπορούσε να αρνηθεί την πρόταση να γίνει ο άμεσος συνεργάτης του νεοεκλεγέντα κυβερνήτη της Νέας Υόρκης, Hugh Carey. Μιας ιστορικής μορφής της πλέον πολυπολιτισμικής πόλης του πλανήτη. Μια στιγμή να εξηγηθούμε: ήταν ο πρώτος Δημοκρατικός κυβερνήτης του “Μεγάλου Μήλου”, έπειτα από 16 χρόνια, εκείνος που χειρίστηκε εξαιρετικά την οικονομική κρίση της Νέας Υόρκης, στα μέσα του ’70 -σε αυτόν χρωστά η περιοχή την ανάπτυξη περιοχών εκτός του Manhattan-, αυτός που δεν άφηνε τους συντηρητικούς νομοθέτες να επαναφέρουν τη θανατική ποινή, που έβγαλε από τα άσυλα τους ψυχικά ασθενείς και τα ΑμεΑ, που μείωσε τους φόρους των πολιτών, αύξησε αυτόν των επιχειρήσεων και έδινε απαλλαγές στους νέους επενδυτές. Όλα αυτά τα έκανε σε συνεργασία με τον -30χρονο τότε- Nimetz, που είχε πάρει επ’ ώμου το λιμάνι και τις υπηρεσίες υγείας.

Οι δέκα -ταυτόχρονες- σημαντικές δουλειές

Toν Γενάρη του 1979 ο Jimmy Carter (Πλανητάρχης από το 1977 έως το 1981) τον πρότεινε για Υφυπουργό Εξωτερικών, για τα θέματα ασφαλείας, επιστήμης και τεχνολογίας. Είχε παραιτηθεί η Lucy Wilson Benson, η πρώτη γυναίκα που πήρε ποτέ αξίωμα στο Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ -στην οποία, ειρήσθω εν παρόδω, είχε δοθεί η ευθύνη του ελέγχου των όπλων και των διεθνών σχέσεων ασφαλείας. Η θέση είχε μείνει κενή, ο Nimetz ήταν ήδη Σύμβουλος στο Υπουργείο -από το 1977-, οπότε το θέμα “κούμπωσε”. Μια στιγμή όμως, να εξηγήσω τι σήμαινε να παρέχει συμβουλές στον Υπουργό Εξωτερικών, Cyrus Vance ή για την ακρίβεια, να δουλεύει για εκείνον.

Είχε την πλήρη ευθύνη του Κυπριακού, των ζητημάτων της Ανατολικής Μεσογείου, συμπεριλαμβανομένης της ελληνοτουρκικής διαμάχης, μέχρι τα συνοριακά ζητήματα μεταξύ Μεξικού και ΗΠΑ.

Ήταν υπεύθυνος και για την εφαρμογή της Τελικής Πράξης του Ελσίνκι. Ας συντονιστούμε στην ίδια συχνότητα: την 1η Αυγούστου 1975, αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων (για την Ελλάδα ήταν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής) από 35 χώρες -εκτός ήταν η Αλβανία- υπέγραψαν στην πρωτεύουσα της Φινλανδίας πολυμερή Συμφωνία ειρηνικής συνύπαρξης. Το θεμελιώδες τμήμα, για τη μακρά ειρηνευτική περίοδο στην Ευρώπη και δη μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ- ήταν αυτό που ανέφερε πως “τα κράτη – μέρη συμφωνούν ότι θα σέβονται αμοιβαία την κυρίαρχη ισότητα μεταξύ τους, και την αρχή της μη επέμβασης στις εσωτερικές υποθέσεις”. Παρεμπιπτόντως, τα κράτη ανέλαβαν και την υποχρέωση σεβασμού για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις πολιτικές ελευθερίες.

Τον Δεκέμβρη 1979 πήρε την προαγωγή που σου είπα (έγινε Υφυπουργός Εξωτερικών στα θέματα ασφαλείας, τεχνολογίας και επιστήμης) και ανέλαβε, μεταξύ άλλων, την εποπτεία των προγραμμάτων ασφαλείας, την έμπνευση -και την εφαρμογή- όπλων, ώστε να μη διαδοθούν τα πυρηνικά όπλα. Ήταν και ο τύπος που χειριζόταν τις δραστηριότητες των ΗΠΑ, σε επίπεδο διεθνούς επικοινωνίας. Φυσικά, ανέλαβε και τον πρώτο λόγο της πολιτικής στις χώρες της ανατολικής Μεσογείου και της Ανατολικής Ευρώπης.

Μόλις ολοκληρώθηκε η κυβέρνηση Carter (1981)επέστρεψε στον ιδιωτικό τομέα. Έγινε συνέταιρος σε άλλη δικηγορική εταιρία της Νέας Υόρκης και αφοσιώθηκε στο διεθνή και επιχειρηματικό νόμο. Όπως περνούσαν τα χρόνια, ανέλαβε το επιχειρηματικό τμήμα και μετά όλη την εταιρία. Κάπως έτσι πέρασαν 19 χρόνια. Δηλαδή, όχι έτσι ακριβώς, αφού παράλληλα έκανε και άλλα πράγματα.

Η συνεργασία με τον Clinton και το Σκοπιανό

Τον Μάρτιο του 1994 τον προσέγγισε ο Bill Clinton για να του ζητήσει να γίνει ο ειδικός απεσταλμένος της κυβέρνησης του, στο Μακεδονικό. Ανέλαβε δηλαδή, να μεσολαβήσει ώστε να βρεθεί μια λύση, με το όνομα. Ήταν αυτός που είχε την έμπνευση να υπογραφεί Εσωτερική Συμφωνία (τον Σεπτέμβρη του 1995), από τις δυο χώρες, στα Ηνωμένα Έθνη. Το 1999 τον όρισαν προσωπικό απεσταλμένο του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, σχετικά με τη διαφωνία για το όνομα.

Και τότε άρχισε το “μια δουλειά είχες να κάνεις” που ήδη έχεις καταλάβει ότι δεν είναι μόνο μία, αφού παράλληλα κάνει άλλα πενήντα πράγματα -πέραν της δουλειάς του στη General Atlantic LLC, εταιρία επενδύσεων κεφαλαίων στην τεχνολογία και το internet, μετέχει και σε πολλά ιδρύματα και ινστιτούτα, που αφορούν και το περιβάλλον.

Ο ρόλος του διαπραγματευτή μεταξύ Ελλάδας και FYROM του αποφέρει 1 δολάριο το χρόνο. Δεν έχει ομάδα, δεν έχει budget.

Οι δεκαετίες έρχονταν και χάνονταν, η διαφωνία ωστόσο παρέμενε, με εκείνον να δηλώνει πάντα βέβαιος πως κάποια στιγμή το θέμα θα λήξει “όπως έληξαν άλλα, για παράδειγμα αυτό της Βορείου Ιρλανδίας και της επανένωσης της Γερμανίας”. Σίγουρα δεν του πήραν τον ίδιο χρόνο προσπαθειών. Ξέρει ότι έχει σκεφτεί το συγκεκριμένο θέμα, ενδεχομένως περισσότερο από τον καθένα. “Συμπεριλαμβανομένων των κατοίκων των χωρών. Θα απογοητεύσω όμως, όποιον πιστέψει πως αυτή είναι η δουλειά από την οποία ζω”. Και κάπως έτσι γκρεμίστηκε -για πάντα το όνειρο.

“Η δουλειά μου δεν είναι να σκέφτομαι όλη μέρα επίθετα που θα μπουν μπροστά από το Μακεδονία. Ξέρω πως κάποιοι άνθρωποι πιστεύουν πως κάθομαι και σκέφτομαι επίθετα, όπως το Νέα ή το Πάνω, για να βάλω πριν το όνομα. Το θέμα όμως, έχει ιστορική σημασία”.

Το BBC ενημέρωσε το κοινό του πως “από το 1994, ο Nimetz προσπαθεί να διαπραγματευτεί το τέλος της -αναμφίβολα- πιο περίεργης διεθνούς διαμάχης του πλανήτη, στην οποία η Ελλάδα ενίσταται ως το όνομα της Macedonia και αρνείται να της επιτρέψει την είσοδο στο ΝΑΤΟ ή την ΕΕ, έως ότου βρεθεί λύση.

Η Ελλάδα λέει πως το όνομα “Μacedonia” υποδηλώνει πως η χώρα έχει εδαφικές φιλοδοξίες επί της Μακεδονίας, της Ελλάδας, μιας επαρχίας στο βόρειο μέρος της χώρας- και να διεκδικήσει την εθνική κληρονομιά της Ελλάδας”. Κάπου εδώ, θα ήθελα να εστιάσω στην προτίμηση του BBC να αναφέρει την Ελλάδα, ως “Greece” και στους Έλληνες ως “Greeks”. Λέξη που προέρχεται από το λατινικό Graecus, δηλαδή του “Γραικός”. Αλλά ας μην ανοίξουμε και αυτό το θέμα.

Το βρετανικό μέσο αποκαλύπτει τι παθαίνει όποιος ταξιδιώτης μπαίνει στο Βόρειο Ελλάδα, από τη FYROM και όποιος κάνει την αντίθετη διαδρομή: ναι, βλέπει και από τις δυο μεριές “καλωσήλθατε στη Μακεδονία”.

“H Macedonia μπήκε στα Ηνωμένα Έθνη, συμφωνώντας να την αποκαλούν The Former Yugoslav Republic of Macedonia” (FYROM), για όλους τους επίσημους σκοπούς. Δεν προτάθηκε ως μόνιμη λύση στο πρόβλημα. Γεγονός που δημιούργησε άλλα θέματα. Όπως “το να χρησιμοποιείς τον όρο σε προτάσεις” λέει ο Nimetz που έδωσε και ένα παράδειγμα: “Ο Ban Ki-moon, πρώην γενικός γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών μια φορά μπερδεύτηκε και είπε σε ομιλία του “Former Yugoslav Republic of Yugoslav”. Εκείνη την ημέρα ήλθε και απαίτησε από εμένα να λύσω το θέμα, γιατί όπως μου είπε, τον τρέλαινε”.

Δεν σκέφτηκε ποτέ να παραιτηθεί από την προσπάθεια

Ο Nimetz ομολογεί πως όσο δύσκολα και αν είναι τα πράγματα στις δυο -και πλέον- δεκαετίες που ασχολείται με το ζήτημα, δεν σκέφτηκε ποτέ να παραιτηθεί. “Δεν είναι ποτέ βαρετό. Σκεφτείτε πως τα επιτελεία των ανθρώπων που διαχειρίζονται το θέμα, αλλάζουν όλη την ώρα.

“Σκεφτείτε το έναν σκηνοθέτη θεάτρου που αναλαμβάνει να “ανεβάσει” τον “Άμλετ”, με διαφορετικές σκηνές και ηθοποιούς. Θα βαριόσασταν ποτέ;”

Θυμίζει πως όταν πρωτοανέλαβε τα πράγματα ήταν πολύ δύσκολα. Στο όριο του να βγουν εκτός ελέγχου. “Τότε πίστευα πως θα καταλήξουμε κάπου, σύντομα. Μίλησα με τα εμπλεκόμενα μέρη και μου είπαν“ο χρόνος είναι με το μέρος μας. Ας συζητήσουμε για κάποια χρόνια, να ηρεμήσουν τα πράγματα, να αλλάξουν οι κυβερνήσεις”. Μόνο που τα πράγματα δεν ήλθαν έτσι ακριβώς”. Μέσα στα χρόνια πολλές ήταν οι προτάσεις (Νέα Μακεδονία, Σλαβο-Μακεδονία, Δημοκρατία των Σκοπίων). Κάποια στιγμή τέθηκε στο τραπέζι το “Πάνω Δημοκρατία της Μακεδονίας” και το “Δημοκρατία της Πάνω Μακεδονίας”. Για την ακρίβεια, αυτά υπήρξαν ΣΤΗΝ ΙΔΙΑ ΠΡΟΤΑΣΗ.

Στις 11 Νοεμβρίου του 2014, πριν τη συνέχιση των συνομιλιών στη Νέα Υόρκη, η ιστοσελίδα Balkan Insight είχε αποκαλύψει την πρόταση που επρόκειτο να κάνει ο Nimetz. Ήταν το “Upper Republic of Macedonia” και η ημερομηνία του σχετικού εγγράφου ήταν η 9η Απριλίου του 2013. Η Ελλάδα είχε ζητήσει να αναφέρεται ένα επίθετο, ακριβώς πριν τη λέξη “Μακεδονία”. Ο Nimetz είχε κρίνει ότι θα έπρεπε να τοποθετηθεί το επίθετο πριν τη λέξη “Δημοκρατία”. Κάτι που ήθελε και η άλλη πλευρά.

Ως γλώσσα ανέφερε την “Macedonian/Makedonski” και έδωσε ως παράδειγμα, το γεγονός ότι τα έγγραφα θα έπρεπε να μεταφραστούν στα αγγλικά, τα γαλλικά, τα ρωσικά και τα Macedonian/Makedonski. Επέμεινε πως επρόκειτο για συμβιβασμό, μεταξύ της επιμονής της FYROM να υπάρχει το “Macedonian” και αυτής της Ελλάδας να μην επιτρέπεται η συγκεκριμένη λέξη. Η χώρα μας είχε πει πως ανέχεται έως το “Makedonski” (στα λατινικά το Macedonian). Σημείωση: εντός των συνόρων της FYROM θα μπορούσε να χρησιμοποιείται το “Δημοκρατία της Μακεδονίας”. Ο Nimetz είχε ξεκαθαρίσει πως δεν ενθάρρυνε την άμεση ή έμμεση αλλαγή του Συντάγματος, των Σκοπίων και απέρριπτε την ιδέα του δημοψηφίσματος. Τη συνέχεια μάλλον την ξέρετε.

Δεν διαπραγματεύομαι εθνικές ταυτότητες

Οι απορρίψεις μαζεύτηκαν πολλές, με τον Nimetz να επιμένει πως “το θέμα θα λυθεί, όταν έλθει το πλήρωμα του χρόνου”. Πέρυσι είχε εκφράσει την αισιοδοξία του πως το τέλος είναι κοντά. Και αυτό είναι να κάνει με την άνοδο του Zoran Zaev, στην κυβέρνηση της FYROM, αλλά και την ανάγκη της χώρας του να μπει στο ΝΑΤΟ και τα Ηνωμένα Έθνη “γεγονός που θα της δώσει διαβεβαιώσεις, νομιμότητα, οικονομικές ευκαιρίες και μια αίσθηση του μόνιμου”.

Ξέρει ότι το να περάσει η όποια πρόταση εγκριθεί από τις κυβερνήσεις, από τη διαδικασία δημοψηφίσματος θα είναι πολύ δύσκολο. Ξέρει όμως, και ότι “δεν διαπραγματευόμαστε την εθνική ταυτότητα. Αν το κάναμε αυτό, δεν θα ήμουν εγώ εδώ”. Ο φαν της παγκοσμιοποίησης, Nimetz πιστεύει πως “υπάρχει φυλετική άποψη για εμάς, ως είδη. Είναι δύσκολο να νιώσεις άνετα, μέσα στην παγκοσμιοποίηση, ακόμα και για ανθρώπους όπως εγώ”.

Σκέφτηκε να παραιτηθεί από τη θέση-αλλά μετά αποφάσισε πως δεν επέτρεπε στον εαυτό του να μην “κλείσει” το θέμα.

Την εποχή που η FYROM αποφάσισε να γεμίσει τη χώρα με αγάλματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και να δώσει το όνομα του στο διεθνή αερολιμένα, η Ελλάδα είχε εξοργιστεί και ο Nimetz έφτασε κοντά στο να υποβάλει παραίτηση. “Είχα πει σε ρεπόρτερ των Σκοπίων “δεν μπορώ να καταλάβω τι κάνετε, γιατί ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν εκπληκτικός στρατιωτικός ηγέτης μεν, αλλά κατέστρεψε τόσα πολλά. Σκότωσε τόσους πολλούς”. Μετά… άνοιξαν οι πύλες της κολάσεως. Και από τις δυο πλευρές. Οι αντιδράσεις ήταν τέτοιες, που παρά λίγο να παραιτηθώ”.

Έπειτα σκέφτηκε πως έχει επενδύσει τόσο χρόνο που δεν δέχεται πια, να “κλείσει” το θέμα, χωρίς εκείνον. Kαι κάπως έτσι φτάσαμε στην Τρίτη 12/6, όταν ήλθε η συμφωνία. Τώρα, μένει να συναντηθούν στις Πρέσπες, για να υπογράψουν τα συμφωνηθέντα.