Ν. Παπαναστασίου: Χρειάζονται και τα social media αλλά και η προσωπική επαφή με τον ψηφοφόρο

Είναι σαφές ότι την τελευταία 15ετία τα social media έφεραν μία μεγάλη επανάσταση στον τρόπο με τον οποίο οι πολιτικοί και τα κόμματα απευθύνονται στους ψηφοφόρους τους. Ωστόσο, παρά τις μεγάλες αλλαγές, ο παραδοσιακός τρόπος απεύθυνσης, η προσωπική επαφή με τον ψηφοφόρο όχι μόνο δεν έχει “πεθάνει” αλλά θεωρείται ακόμη απαραίτητος. Οπως απαραίτητη θεωρείται και η πολιτική ουσία γιατί χωρίς αυτήν η πολιτική επικοινωνία παραμένει κενό γράμμα. Ο Νίκος Παπαναστασίου, Καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας και Ιστορίας των Μέσων Ενημέρωσης του ΕΚΠΑ, προσεγγίζει ολιστικά το ζήτημα.

Διαπιστώνουμε εμπειρικά οι περισσότεροι, ότι οι πλατφόρμες των social media, και ιδιαίτερα οι σχετικά καινούργιες, παίζουν πια σπουδαίο ρόλο στις εκλογικές καμπάνιες. Είναι ακριβές αυτό ή τις έχουμε υπερεκτιμήσει;

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν πλέον κομβικό ρόλο στην πολιτική επικοινωνία. Η αξιοποίηση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από το επιτελείο του Μπαράκ Ομπάμα κατά την καμπάνια του για τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές του 2008, δεν άφησε ανεπηρέαστη ούτε την Ελλάδα, όπου εδώ και 15 πλέον χρόνια, ακολουθείται, έστω με τις αναγκαίες προσαρμογές στην ελληνική πραγματικότητα, το αμερικανικό μοντέλο πολιτικής επικοινωνίας.

Αυτό που παρατηρείται σε πολλές χώρες της Δύσης εδώ και χρόνια, αποτελεί στην ουσία μία προσπάθεια αξιοποίησης στρατηγικών και πρακτικών πολιτικής επικοινωνίας από τις ΗΠΑ, προκειμένου οι εκλογικές καμπάνιες να μπορούν να κινητοποιήσουν τους ψηφοφόρους, με αδιαμεσολάβητο τρόπο. Άλλωστε τα τελευταία χρόνια η έλλειψη εμπιστοσύνης στο πολιτικό σύστημα έχει εντείνει τον πολιτικό ανταγωνισμό και έχει οδηγήσει σε διαρκείς πολιτικές εκστρατείες, με αποτέλεσμα τα κόμματα να είναι πλέον αναγκασμένα να λάβουν υπόψη τους το γεγονός ότι οι κοινωνίες στην εποχή μας διαμεσολαβούνται πλήρως από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Ειδικά αν μιλήσουμε για τις πρόσφατες γερμανικές εκλογές, διαπιστώσαμε ότι η άνοδος του Die Linke οφείλεται (και) στην έντονη παρουσία του κόμματος στο TikTok. Τι ιδιαίτερο είχε αυτή η καμπάνια;

Το κόμμα της Αριστεράς, Die Linke, ήταν πράγματι η έκπληξη των πρόσφατων γερμανικών εκλογών, καθώς με βάση τις πρόσφατες δημοσκοπήσεις όλοι οι ειδικοί προεξοφλούσαν ότι θα λάβει ένα ποσοστό γύρω στο 3%, μένοντας εκτός Ομοσπονδιακής Βουλής. Η εκλογική επιτυχία του κόμματος οφείλεται μεταξύ άλλων στην ισχυρή αντίδραση της 36χρονης ηγέτιδας του κόμματος, Χάιντι Ράιχινεκ (Heidi Reichinnek) απέναντι στην αυστηροποίηση της γερμανικής μεταναστευτικής πολιτικής (το «σχέδιο των 5 σημείων») που υποστηρίχθηκε στη Βουλή από τους Χριστιανοδημοκράτες και το ακροδεξιό AfD, σπάζοντας ένα κοινοβουλευτικό ταμπού δεκαετιών.

Επιπλέον η Ράιχινεκ έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στο TikTok, καταφέρνοντας να πενταπλασιάσει από τις αρχές του χρόνου τους followers της (περίπου 600.000 πλέον) για να προβάλλει κυρίως κοινωνικά ζητήματα (όπως την αύξηση των ενοικίων και το ζήτημα της ακρίβειας), κερδίζοντας έτσι ένα μεγάλο ποσοστό της νεανικής ψήφου. Λαμβάνοντας δε υπόψη ότι σχεδόν ένας στους δύο ψηφοφόρος που ψήφισε την προηγούμενη Κυριακή για πρώτη φορά στις γερμανικές εθνικές εκλογές ψήφισε είτε το Die Linke, είτε το AfD (ενώ το 2021 είχε ψηφίσει το FDP και τους Πρασίνους), αρκετοί αναλυτές έσπευσαν να σημειώσουν ότι δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι τα κόμματα που κατέγραψαν το 2025 τις καλύτερες εκλογικές επιδόσεις μεταξύ των νέων, είχαν τα τελευταία χρόνια ισχυρή παρουσία στο TikTok, όπου η επικεφαλής του AfD, Άλις Βάιντελ (Alice Weidel), είναι η Γερμανίδα πολιτικός με τους περισσότερους followers (σχεδόν 1 εκατ.).

Ωστόσο η αύξηση των εκλογικών ποσοστών, της Αριστεράς και του AfD, δεν οφείλεται μόνο στην έμφαση που έδωσαν στο TikTok, αλλά και στο γεγονός ότι κατάφεραν να προσαρμόσουν σε μεγάλο βαθμό την προεκλογική τους εκστρατεία στους νέους.

Σε μια πιο συνολική θεώρηση, τι πρέπει να περιλαμβάνει κατά τη γνώμη σας μία πολιτική καμπάνια στα social media για να αποδώσει καρπούς; Τι είναι αυτό που μετρά περισσότερο;

Πολιτικοί και κόμματα προσπαθούν να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες που έχει δημιουργήσει η κυριαρχία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στο πεδίο της πολιτικής επικοινωνίας, αξιοποιώντας δικαιολογημένα σχετικούς συμβούλους και άλλους επαγγελματίες, οι οποίοι αναλαμβάνουν πλέον κεντρικό ρόλο όχι μόνο στη χάραξη της προεκλογικής στρατηγικής αλλά και στην απολύτως αναγκαία αξιοποίηση των σχετικών πλατφορμών.

Επειδή, ωστόσο, ο πολιτικός σχεδιασμός παίζει πολύ βασικό ρόλο, δεν πρέπει να ξεχνάμε αυτό που επισημαίνουν πολλοί ειδικοί: ότι η επικοινωνία δεν πρέπει και δεν μπορεί να υποκαθιστά την πολιτική. Για να είναι επομένως επιτυχημένη μια προεκλογική εκστρατεία, δεν επαρκούν οι δεξιότητες στο πεδίο της πολιτικής επικοινωνίας αλλά είναι απαραίτητη η προβολή ενός αφηγήματος που να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες του εκλογικού ακροατηρίου, προσφέροντας στους ψηφοφόρους μια θετική προοπτική.

Πόσο “δουλεύουν” τα ελληνικά κόμματα και οι Έλληνες πολιτικοί με τα social media; Μήπως παρατηρείτε κάποια φοβικότητα ακόμα στη χρήση τους;

Στη σημερινή εποχή, οι πολιτικοί όλων των ιδεολογικών αποχρώσεων καλούνται στο πλαίσιο μιας διαρκούς πολιτικής εκστρατείας και να προσελκύσουν ψηφοφόρους που έχουν ακόμα και ετερόκλητα πολιτικά χαρακτηριστικά, με αποτέλεσμα να καταγράφεται τελευταία ο θρίαμβος της λογικής των μέσων σε βάρος της λογικής της πολιτικής. Πλέον τα κόμματα περνάνε σε δεύτερη μοίρα, ενώ η κοινή γνώμη εστιάζει το ενδιαφέρον της στα πολιτικά πρόσωπα.

Αυτή η λεγόμενη «προσωποποίηση της πολιτικής» (personalization of politics) μπορεί να περιγραφεί ως η διαδικασία κατά την οποία οι πολιτικοί γίνονται ο κύριος άξονας ερμηνείας και αξιολόγησης της πολιτικής. Στο πλαίσιο αυτό οι βασικοί πρωταγωνιστές της ελληνικής πολιτικής ζωής των τελευταίων ετών έχουν ξεπεράσει τη φοβικότητα απέναντι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παλιότερων εποχών, καθώς αντιλαμβάνονται ότι το διαφορετικό πλέον μιντιακό περιβάλλον έχει αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο γίνεται αντιληπτή η πολιτική, διεξάγεται η πολιτική αντιπαράθεση και ενημερώνεται το κοινό.

Είναι δε ενδιαφέρον ότι στις εθνικές εκλογές του 2019, ο Κ. Μητσοτάκης και ο Αλέξης Τσίπρας αξιοποίησαν ιδιαίτερα τους προσωπικούς τους λογαριασμούς στο Instagram για να δημιουργήσουν μια αίσθηση οικειότητας και να προβληθούν ως άνθρωποι με τους οποίους θα μπορούσε κανείς να ταυτιστεί. Ανάλογη ήταν η προσέγγιση που κυριάρχησε στις εθνικές εκλογές του 2023, με πρωταγωνιστή αυτή τη φορά το TikΤok. Ειδικά τα βιντεάκια του Κυριάκου Μητσοτάκη, τα οποία είχαν συχνά και χιουμοριστικό περιεχόμενο του επέτρεψαν να επικοινωνήσει με ένα κοινό το οποίο δεν παρακολουθεί τηλεόραση.

Οι πλατφόρμες των social είναι πια ο μοναδικός τρόπος να απευθυνθούν οι πολιτικοί και τα κόμματα τους νέους ανθρώπους; Έχουν “πεθάνει” οι παραδοσιακοί τρόποι προσέγγισης ή χρειάζεται ένας ιδανικός συνδυασμός;

Η πολιτική επικοινωνία είναι μια δυναμική διαδικασία. Αυτό σημαίνει ότι οι πολιτικοί φορείς οφείλουν να λάβουν υπόψη τους τις τεχνολογίες επικοινωνίας προκειμένου να επικοινωνήσουν με το εκλογικό ακροατήριο και να προβάλλουν τα μηνύματά τους.

Καθώς μάλιστα εδώ και χρόνια ο βαθμός κομματικής/παραταξιακής ταύτισης είναι χαμηλός και η εμπιστοσύνη στο πολιτικό σύστημα ελάχιστη, οι πολιτικοί οφείλουν να υιοθετήσουν μια σύγχρονη επικοινωνιακή στρατηγική. Για αυτό τόσο τα κόμματα όσο και οι πολιτικοί προσπάθησαν να βρουν εναλλακτικούς και πιο αποτελεσματικούς τρόπους επικοινωνίας με τους ψηφοφόρους.

Ωστόσο παρά το γεγονός ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έδωσαν τη δυνατότητα αδιαμεσολάβητης επικοινωνίας με τους ψηφοφόρους, το παράδειγμα από τις πρόσφατες γερμανικές εκλογές με την τεράστια κινητοποίηση πόρτα-πόρτα των μελών του die Linke που χτύπησαν πάνω από 550.000 κουδούνια, αποδείχτηκε πολύ αποτελεσματική στρατηγική, φέρνοντας ξανά στο προσκήνιο την προσωπική επαφή με τον ψηφοφόρο και το σφίξιμο του χεριού.