Νίκος Παρασκευόπουλος: Απλές παρακολουθήσεις μεταξύ ιδιωτών

Η είδηση για την παρακολούθηση του κινητού του δημοσιογράφου Θ. Κουκάκη δεν ανατάραξε τα λιμνάζοντα ύδατα. Προέκυψε βέβαια ότι το κακόβουλο λογισμικό Predator είχε τη δυνατότητα να καταγράφει πληροφορίες, passwords, φωτογραφίες, «τα πάντα όλα». Το ξέραμε όμως ότι αυτά συμβαίνουν. Ο ίδιος ο καταρτισμένος δημοσιογράφος είχε απευθυνθεί έγκαιρα -αλλά και μάταια- σε εθνικές (στην ΑΔΑΕ) και διεθνείς αρχές και οργανισμούς ζητώντας να προστατευθούν τα δικαιώματά του. Δεν το ξέραμε αυτό, αλλά το μαθαίνουμε και το αποδεχόμαστε αναδρομικά. Και προχωρούμε παρακάτω.

Μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας εξαρχής είχε δει χαλαρά το ζήτημα της προστασίας προσωπικών δεδομένων και του απορρήτου. Κάποιοι σκέφτηκαν «δεν έχω τίποτε να κρύψω», άλλοι «δεν μπορώ να τα βάλω με το σύστημα» κλπ. Ποιος να τους μεμφθεί που συμμετέχουν στο αναπόφευκτο της καθημερινής επικοινωνίας; Η προστασία του απορρήτου, της ιδιωτικής ζωής, αντιμετωπίστηκε σαν δικαίωμα πολυτελείας. Δεν ζούμε άλλωστε στη Βόρεια Ευρώπη, όπου η προσωπική ζωή του καθενός είναι ένα φυλαγμένο στεγανό. Στη Μεσόγειο όλα είναι στο φως, οι πάντες ασχολούνται με τους πάντες, «διατί να το κρύψομεν άλλωστε».

Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος έδωσε – υποτίθεται – βαρύτητα στο θέμα, αναφέρθηκε σε προσβολή ιδιώτη από ιδιώτη, παρέπεμψε στη δικαιοσύνη που πρέπει να παρέμβει και στις αρμόδιες αρχές που «πρέπει να κάνουν αυτό που πρέπει».

Φυσικά η κριτική παρακάτω δεν στοχεύει τόσο τον εκπρόσωπο, αλλά ό,τι αυτός εκπροσωπεί: Την κυβέρνηση και τις δομές της.

Με τη δήλωσή του «ανακαλύφθηκε» το πασίγνωστο, σημαντικό μεν αλλά εντοπισμένο: Μια ατομική προσβολή σε βάρος ιδιώτη. Ας παρακάμψουμε για λίγο το βαρύ ερώτημα, αν και ο δράστης ήταν ιδιώτης. Οφείλουμε να σταθούμε στο γεγονός ότι αφήνεται στο σκοτάδι κάτι διάχυτο, κατανοητό κυρίως από ειδικούς και υποψιασμένους: Ότι με την παρακολούθηση συλλέγονται στοιχεία που αποκαλύπτουν σε «λίγους» ενδιαφερόμενους την ταυτότητα και τη στάση ενός συγκεκριμένου ανθρώπου που επικοινωνεί. Ότι στη συνέχεια, με την κατασκευή του προφίλ του, γίνεται προβλέψιμη η συμπεριφορά του. Τέλος, ότι αυτός μπορεί έτσι να χειραγωγηθεί (να αγοράσει, να ψηφίσει αρεστά, να συμμορφωθεί κλπ). Μην ξεχνάμε, όχι μόνο στην ανθρώπινη κοινωνία αλλά και στη φύση, ό,τι μπορεί να προβλεφθεί μπορεί και να τιθασευτεί.

Ας είμαστε λοιπόν ξεκάθαροι. Οι παρακολουθήσεις πλήττουν ευθέως τη δημοκρατία.

Πρώτο, προκαταλαμβάνουν την ψήφο, τη στάση της οικονομικής πελατείας, γενικά του homo economicus. Υποτίθεται ότι η πληροφορία εκφράζει την αγορά, αλλά κυρίως τη διαμορφώνει. Ο πολίτης αναμετριέται με το στερεότυπό του και καλείται να χάσει. Πολλαπλασιαζόμενες οι παρακολουθήσεις με την δυναμική τους επηρεάζουν το σχηματισμό πολιτικών, οικονομικών και ελεγκτικών αποφάσεων.

Δεύτερο, περιορίζουν την ελεύθερη επικοινωνία και το διάλογο. Με θεσμικούς όρους, πλήττουν την ελευθερία της έκφρασης. Ο πολίτης αποφεύγει να μιλήσει από το τηλέφωνο ή να αλληλογραφήσει ηλεκτρονικά, αυτολογοκρίνεται προληπτικά, μασάει τα λόγια του. Μαζί με την ελευθερία του λόγου εξάλλου τραυματίζεται και η ελευθερία της επιστήμης, που κι αυτή προϋποθέτει την ελεύθερη διαβούλευση.

Χωρίς υπερβολή, οι «απλές παρακολουθήσεις ιδιωτών» υπονομεύουν όχι μόνο τη δημοκρατία αλλά και την κοινωνική συνοχή. Αλλά ας μη βυθιστούμε στην κατάθλιψη. Η πληροφόρηση και η γνώση έχουν και την άλλη όψη, που σταδιακά εξαπλώνεται στους πολλούς: Ο πολίτης που ενημερώνεται βρίσκει τρόπους να αντιστέκεται στη χειραγώγηση. Είναι μακρύς ο δρόμος του, αλλά ο ορίζοντας ανοιχτός.

*Ο Νίκος Παρασκευόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ, πρώην υπουργός Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρώπινων Δικαιωμάτων.

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις