Νίκος Παρασκευόπουλος: Ενεργειακή φτώχεια και κοινωνική αντοχή

«Ο καπιταλισμός τρέφεται από τος κρίσεις του»! Φράση – κοινός τόπος σε αναλύσεις και σε συζητήσεις της αγοράς και όχι μόνο, θα ακουστεί οπωσδήποτε και ενώπιον της ενεργειακής φτώχειας που έρχεται με το χειμώνα. Δεν πρόκειται για κούφιο αφορισμό, αλλά για διάγνωση που πολλές φορές κατά τα τελευταία χρόνια επιβεβαιώθηκε.

Η οικονομική κρίση που ξεκίνησε με το επεισόδιο της κολοσσιαίας επενδυτικής Tράπεζας Lehman Brothers κατά το 2008 και σηματοδοτήθηκε στη χώρα μας από την τρόϊκα και τα μνημόνια αύξησε τις ανισότητες και μαζί τους τα κέρδη των ολιγοπωλίων.

Η πανδημία, εξάλλου, τόνωσε τις μεγάλες φαρμακευτικές επιχειρήσεις και τα σούπερ μάρκετ που έγκαιρα οργανώθηκαν με διανεμητικά δίκτυα. Επίσης οδήγησε στην παραπέρα ανάπτυξη της ψηφιακής οικονομίας και της αγοράς εξοπλισμού για εξ αποστάσεως εργασία, εκπαίδευση και έρευνα.

Ισχύουν αυτά. Εννοείται όμως, χωρίς να λέγεται με την ίδια άνεση, ότι η κοινωνία δεν τρέφεται με κρίσεις αλλά με ψωμί και δεν θερμαίνεται με πληθωρισμούς αλλά με πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Με δυο λόγια: για την δημοκρατία η κρίση δεν αποτελεί ευκαιρία, αλλά πρόβλημα και πηγή δυστυχίας. Και μόνη οδός για να βρεθούν λύσεις είναι αυτή που απομακρύνει από τις δομές της αγοραίας ολιγαρχικής εκμετάλλευσης και που οδηγεί στην κοινωνική αλληλεγγύη.

Στην περίοδο της πανδημίας θυμηθήκαμε το κράτος πρόνοιας και τα δημόσια νοσοκομεία πού σήκωσαν το κύριο βάρος της περίθαλψης. Χώρες με κυβερνήσεις λιγότερο ολιγαρχικές από τη δική μας έκαναν βήματα για επανακρατικοποιήσεις οργανισμών κοινής ωφέλειας, ενώ και η Ευρωπαϊκή Ένωση ψήφισε το Ταμείο Ανάκαμψης. Ήταν κάποιες κατά κυριολεξία υγιείς άνωθεν αντιδράσεις.

Ενώπιον της ενεργειακής φτώχειας όμως δεν θα δοκιμαστούν μόνο οι κρατικές υπηρεσίες, αλλά και τα δόγματα της αγοράς. Το στοίχημα της βιώσιμης οικονομίας θα πρέπει να λυθεί και κοινωνικά, με συναινέσεις. Μια κοινωνία γαλουχημένη με τα συνθήματα του ελεύθερου ανταγωνισμού δεν είναι καθόλου εύκολο να περάσει απευθείας στις πειθαρχίες της αλληλεγγύης και του σεβασμού του γήϊνου περιβάλλοντος..

Για παράδειγμα, η μείωση της κατανάλωσης του ηλεκτρικού ρεύματος είναι αμφίβολο αν μπορεί να εξασφαλιστεί με αυτόματες περικοπές και αστυνόμευση. Τα οικονομικά αντικίνητρα της κατανάλωσης ωστόσο θα πλήξουν άνισα τους φτωχούς. Μια στάση εντωμεταξύ «πληρώνω και ξοδεύω» των εχόντων, αφενός θα εξασθενήσει την αποτελεσματικότητα της πολιτικής για εξοικονόμηση, αφετέρου θα κλονίσει την κοινωνική συνοχή. Κάτι ανάλογο θα ισχύσει αν ή όπου θα υιοθετηθούν μέτρα περιορισμού του ωραρίου των καταστημάτων: Αν οι «έξυπνοι» μιας αγοράς (το smart είναι το αγαπημένο της επίθετο – αξία) θα καταστρατηγούν τα μέτρα, ο ανταγωνισμός θα γενικεύσει τις παραβάσεις – και πάει λέγοντας. Κι αυτά, χωρίς να υπολογίσουμε τις όποιες συστημικές παραβιάσεις των «λευκών κολλάρων».

Η βιωσιμότητα των λύσεων προϋποθέτει πολιτικές και κοινωνικές μεταβολές: Κυβέρνηση ικανή να προκαλεί το στοιχειώδη σεβασμό του πολίτη – η απλή αναλογική μπορεί να συμβάλλει στην ανάδειξή της – και ΜΜΕ ανεξάρτητα που να παρέχουν πειστική πληροφόρηση. Αλλιώς θα κρυώνουμε παρακολουθώντας τα ακραία καιρικά φαινόμενα να πολλαπλασιάζονται.

* Ο Νίκος Παρασκευόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ, πρώην υπουργός Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρώπινων Δικαιωμάτων.