Νίκος Παρασκευόπουλος: Προστατευμένοι – απροστάτευτοι μάρτυρες

Οι «γνωστοί – άγνωστοι», οι «περιστρεφόμενες πόρτες της φυλακής» και άλλα πολλά ανάλογα κλισέ είναι εισαγόμενα από μια συγκεκριμένη αγγλοαμερικανική κουλτούρα (Known – unknowns, revolving doors). Μήπως άραγε μπορούμε να εξαγάγουμε κι εμείς κάτι παρόμοιο, σκεφθήκαμε, αποβλέποντας στο θεσμό των προστατευόμενων μαρτύρων;

Ας διηγηθούμε το αφήγημα από την αρχή.

Ο φιλελεύθερος κόσμος έφθασε ως τον 20ό αιώνα έχοντας κατοχυρώσει βασικές αρχές για την ποινική δικαιοσύνη. Ανάμεσα σε αυτές, ότι κανείς δεν καταδικάζεται χωρίς δίκη και αποδείξεις, αλλά και ότι οι καταθέσεις των μαρτύρων δεν επιτρέπεται να αποσπώνται με βασανιστήρια και με κακομεταχειρίσεις τους.

Από την άλλη όμως χρειαζόμαστε την ασφάλεια και την απόδειξη. Πώς να σπεύσουν να γίνουν μάρτυρες, ώστε να καταπολεμηθεί το βαρύ έγκλημα, άνθρωποι που καταθέτοντας θα κινδυνεύσουν από απώλεια της δουλειάς τους ως και από βία;

Έτσι η διεθνής κοινότητα έφθασε την εφεύρεση και στη θέσπιση σύγχρονων αποδεικτικών εργαλείων που μπορούν να εισφέρουν στοιχεία στις δίκες χωρίς πιέσεις και διακινδυνεύσεις: Μάρτυρες με απόκρυψη ταυτότητας, νόμιμες παρακολουθήσεις, εξετάσεις DNA, ελεγχόμενες παραδόσεις κλπ.

Στην Ελλάδα ο θεσμός των προστατευόμενων μαρτύρων έγινε ευρύτερα γνωστός με τις ερευνητικές – ανακριτικές διαδικασίες στην υπόθεση Novartis. Όσοι τόλμησαν να εμφανιστούν στην προκαταρκτική διαδικασία διερεύνησης αντιμετώπισαν απειλές, ύβρεις, καταγγελίες από ισχυρούς πολιτικούς παράγοντες, προβαλλόμενες αφειδώς από τον φιλοκυβερνητικό Τύπο.

Εκτός από το παγκόσμιο «κράτος ασφάλειας», τη σημασία του συγκεκριμένου θεσμού έχουν κατανοήσει ο ΟΗΕ (Σύμβαση κατά του διεθνικού οργανωμένου εγκλήματος που την κυρώσαμε το 2010), η Ομάδα (task force, FATF) Χρηματοοικονομικής Δράσης του ΟΟΣΑ, η Ομάδα Κρατών κατά της διαφθοράς του Συμβουλίου της Ευρώπης (GRECO) και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Παρήγαγαν εργαλεία για την κατοχύρωση και θωράκιση του θεσμού καθώς και για τη σύνδεσή του με εγγυήσεις δικαιωμάτων.

Ειδικά η Ευρωπαϊκή Ένωση, στον απόηχο της ελληνικής περιπέτειας του θεσμού, εξέδωσε την σχετική Οδηγία (ΕΕ) 2019/1937 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, που τέθηκε σε ισχύ 16/12/ 2019. Τα κράτη – μέλη είχαν προθεσμία δύο ετών για την ενσωμάτωση της Οδηγίας στο εθνικό τους δίκαιο. Παρά τις επείγουσες όμως ανάγκες δικαιοσύνης και ασφάλειας και παρά τις αυστηρές προειδοποιήσεις της Αντιπροέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η χώρα μας καθυστέρησε ανεπίτρεπτα. Ακόμη στη διαβούλευση βρίσκεται και σήμερα (τελευταία μέρα) η Οδηγία χωρίς να έχει εισαχθεί στη Βουλή.

Αλήθεια, γιατί τόση αδιαφορία για τη δικαιοσύνη και την ασφάλεια; Εικάζω δυο λόγους.

Πρώτος: Ενώ ήταν νωπή ακόμη η σφοδρή επιχείρηση καταπολέμησης και απαξίωσης του θεσμού ενώπιον της υπόθεσης της Novartis, η κυβέρνηση δεν θα άντεχε επικοινωνιακά την προώθηση ενός εργαλείου που δείχνει πόσο σημαντική είναι διεθνώς η συγκεκριμένη προστασία. Θα αυτοδιαψευδόταν.

Δεύτερος: Στα δημόσια ταμεία εκκρεμούν προς διαχείριση τεράστια κονδύλια, οπότε πάσα προσφορά καθυστέρησης ελέγχου και αποδείξεων βρίσκει «πρόθυμους»

Με αυτήν την προϊστορία «εξασφάλισης» μαρτύρων, λογικό οι προστατευμένοι να αισθάνονται στη χώρα μας απροστάτευτοι.

* Ο Νίκος Παρασκευόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ, πρώην υπουργός Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρώπινων Δικαιωμάτων.

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις