Νίκος Παρασκευόπουλος: Το αιώνιο ζήτημα του δημόσιου πανεπιστημίου

Στον τίτλο ο όρος «αιώνιο» χωρίς εισαγωγικά, αποτελεί κυριολεξία. Αρκετοί πιστεύουν ότι οι διαμάχες για δημόσια ή ιδιωτική παιδεία αποτελούν φαινόμενο της εποχής, ενώ αυτές έχουν προϊστορία.

Από την μεταπολιτευτική περίοδο και ύστερα οι εγχώριες συζητήσεις και οι διαφωνίες εστιάζονται στο άρθρο 16 του Συντάγματος, που ορίζει «Η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου με πλήρη αυτοδιοίκηση». Η διάταξη αυτή περισώθηκε από τις συνταγματικές Αναθεωρήσεις των ετών 2001, 2008, 2019. Στην τελευταία Αναθεώρηση Δεν ξεπεράστηκε χωρίς πολιτική πίεση το θέμα, κάθε άλλο: Ο σημερινός Πρωθυπουργός από το βήμα της Βουλής είχε τότε απευθυνθεί στην κοινοβουλευτική πλειοψηφία προσφέροντας «αντιπαροχή»: Ας ενταχθούν τα άρθρα 16 και 24 (προστασία φυσικού, πολιτιστικού, πολεοδομικού περιβάλλοντος) του Συντάγματος στα Αναθεωρήσιμα, και κατά τα λοιπά ας προστεθούν οποιαδήποτε!

Σήμερα ο δημόσιος χαρακτήρας της ανώτατης εκπαίδευσης στη χώρα μας απειλείται και πάλι: Είτε με συνταγματική αναθεώρηση που θα τον εξαλείψει, όταν επιτρέψει ο χρόνος, είτε με παράκαμψη, μέσω του άρθρου 28 Συντ. το οποίο αφορά (και) τις διεθνείς συμβάσεις. Οι συζητήσεις αναβιώνουν, οι αναγνώστες έχουν διαβάσει πάμπολλες αναλύσεις. Περιορίζομαι λοιπόν παρακάτω σε μια εξήγηση του χαρακτηρισμού «αιώνιο ζήτημα», παραθέτοντας ένα κείμενο αρχαίας φιλοσοφίας και μνημονεύοντας από την άλλη μια εξέλιξη τελείως σύγχρονη.

Στην αρχαία Ελλάδα, ο Αριστοτέλης, εραστής της γνώσης και θεμελιωτής της επιστημολογίας, εμφορούμενος από τις αντιλήψεις της δημοκρατικής πόλης είχε επιλέξει τα Πολιτικά, το έργο του που ασχολείται με την ορθή διακυβέρνηση της χώρας, προκειμένου να μιλήσει για την εκπαίδευση. Για τον ίδιο λόγο, επειδή δηλαδή η παιδεία είναι αναγκαίο να απευθύνεται σε όλους, να υπηρετεί το ίδιο «τέλος» (δηλ. σκοπό) με την πόλη – κράτος και να είναι συνεκτική για την κοινωνία, θεωρούσε ο Σταγειρίτης πως η παιδεία πρέπει να υπάγεται σε δημόσια επιμέλεια και εποπτεία, και όχι να τη διεξάγει όπως ο καθένας νομίζει [«…κοινήν και μη κατ΄ ιδίαν», βλ. στα Πολιτικά, Βιβλίο Θ1, 1337α 11 – 32, ιδίως 21-27.]

Το άλμα μας τώρα στα σύγχρονα: Έχουμε πια περάσει στην εποχή όπου η γνώση, εκτός από πρόοδο και οφέλη, φέρνει επίσης το χρήμα και την εξουσία. Η γνώση όμως ταυτόχρονα γεννά και παγκόσμιους κινδύνους: Η ραδιενέργεια, η ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή, η υπερέξυπνη τεχνητή νοημοσύνη, ο λεγόμενος κατασκοπευτικός καπιταλισμός, τα θανάσιμα αυτόματα οπλικά συστήματα (LAWS!), όλα αυτά χρειάστηκαν τεχνογνωσία. Τα πανεπιστήμια βέβαια συνεχίζουν να αποτελούν εστίες παραγωγής και καλλιέργειας γνώσεων κρίσιμων για το δημόσιο συμφέρον και την για επιβίωση της ανθρωπότητας. Μπορούν επομένως κάπως να τιθασεύσουν τους κινδύνους, αποβλέποντας στο κοινό όφελος και στο δημόσιο συμφέρον. Θα αφεθεί η λειτουργία τους στις ανταγωνιστικές ιδιωτικές επιχειρήσεις, που οριοθετούνται από τα συμφέροντα των χορηγών τους;

Υπάρχει εντωμεταξύ μια θετική εμπειρία: Καθώς φαίνεται, η ανάπτυξη της ραδιενέργειας, που πριν λίγες δεκαετίες αποτελούσε την πρώτη μεγάλη παγκόσμια ανησυχία, έχει διαφυλαχθεί ως πεδίο κρατικών εξουσιών, με αποτέλεσμα η εξάπλωσή της κάπως να δαμάζεται. Αντίθετα στο πεδίο του φυσικού περιβάλλοντος της γης και στην ανάπτυξη της ψηφιακής τεχνολογίας οι ιδιωτικές επιχειρήσεις με την τεχνογνωσία τους φαίνονται να οδηγούν σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις.

Η αγωνία ενώπιον του παγκόσμιου χαρακτήρα του προβλήματος της ανώτατης παιδείας δεν οδηγεί βέβαια στο άλλο άκρο, να μην υπάρχουν καθόλου κολλέγια ή ιδιωτικά ερευνητικά κέντρα: Η επιστήμη, η έρευνα και η διδασκαλία είναι ελεύθερες. Αυτό που χρειάζεται είναι στο Πανεπιστήμιο να έχουν πρόσβαση οι πολλοί πολίτες χωρίς οικονομικές διακρίσεις και να διασφαλίζεται με δημόσια ευθύνη η εκπλήρωση των στόχων. Το Σύνταγμά μας συνεχίζει ευτυχώς να εγγυάται μέσω του άρθρου 16 τη λειτουργία τους. Τα πανεπιστήμιά μας χρειάζονται όμως προσωπικό, βιβλιοθήκες και εξοπλισμό, αξιοπρεπή δημόσια κι όχι καθοριστικά και κυρίαρχα ιδιωτική επιχορήγηση της έρευνας. Η πολιτική της υπονόμευσής τους, με μεθοδεύσεις συρρίκνωσης του αριθμού των εισαγόμενων φοιτητών, του διδακτικού προσωπικού και των υποδομών, ας αποτελέσει κακή παρένθεση.

Ο Νίκος Παρασκευόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ και πρώην υπουργός Δικαιοσύνης.

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις