Νησίδου: Σημείο τριβής για τη διεθνή κοινότητα η έννοια του “Μείζονος Ισραήλ”

Είναι το Μείζον Ισραήλ το κύκνειο άσμα της Διεθνούς Φιλελεύθερης Τάξης;

Η διεθνής τάξη που αναδύθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, γνωστή ως φιλελεύθερη διεθνής τάξη (Liberal World Order), αποτέλεσε τον ακρογωνιαίο λίθο για την παγκόσμια σταθερότητα. Με ηγεμονεύουσα υπερδύναμη τις Ηνωμένες Πολιτείες, η τάξη αυτή προέβλεπε τη δημιουργία θεσμών και κανόνων που θα υποστήριζαν την ελευθερία, τη δημοκρατία και την οικονομική συνεργασία ανάμεσα στα έθνη.

Ο ΟΗΕ, το ΝΑΤΟ, η Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ήταν μόνο μερικά από τα εργαλεία που ανέπτυξε το δυτικό σύστημα για τη διατήρηση της ειρήνης και την αποτροπή μιας νέας παγκόσμιας σύγκρουσης, η μέχρι τώρα πορεία τον οποίων έχει δημιουργήσει σοβαρές αμφιβολίες για τα κίνητρα και τους σκοπούς των ισχυρών αυτής της τάξης.

Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου, αυτή η φιλελεύθερη τάξη άρχισε να αμφισβητείται, καθώς νέες δυνάμεις, όπως η Κίνα, η Ρωσία, η Ινδία κ.α. διεκδίκησαν έναν ενεργότερο ρόλο στην παγκόσμια σκηνή. Το σύστημα που βασίστηκε στην αμερικανική ηγεμονία, άρχισε να υποχωρεί, καθώς η οικονομική ανισότητα, οι εσωτερικές κρίσεις στις δυτικές δημοκρατίες και οι αποτυχημένες παρεμβάσεις στον παγκόσμιο νότο και την Μ. Ανατολή, έπληξαν την αξιοπιστία του. Η Ρωσία και η Κίνα, με την ενίσχυση των γεωπολιτικών τους επιρροών, αμφισβήτησαν ευθέως την ηγεμονία της Δύσης, προσφέροντας ένα εναλλακτικό μοντέλο διακυβέρνησης, διακρατικής συνεργασίας και κρατικού ελέγχου.

Μέσα σε αυτό το ρευστό γεωπολιτικό πλαίσιο, η έννοια του «Μείζονος Ισραήλ» (Greater Israel) έρχεται στο προσκήνιο. Ο Μπενιαμίν Νετανιάχου, σε πρόσφατες δηλώσεις του στον ΟΗΕ, επανέφερε το ζήτημα της διεύρυνσης των συνόρων του Ισραήλ, βασιζόμενος σε ιστορικές και βιβλικές αναφορές.

Η ιδέα αυτή έχει βαθιές ρίζες στο ισραηλινό πολιτικό φάσμα και περιλαμβάνει την επέκταση των συνόρων του Ισραήλ σε εδάφη που περιλαμβάνουν την Ιουδαία και τη Σαμάρεια, αγνοώντας τις διεθνείς εκκλήσεις για σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα των Παλαιστινίων. Αυτή η προοπτική αντιβαίνει στις αρχές της εδαφικής ακεραιότητας και της ειρηνικής διευθέτησης διαφορών, που είναι θεμελιώδεις για τη φιλελεύθερη διεθνή τάξη.

Το Παλαιστινιακό ζήτημα, που παραμένει κεντρικό στη Μέση Ανατολή, εδώ και δεκαετίες αποτελεί σημείο τριβής για τη διεθνή κοινότητα. Ο Χένρι Κίσινγκερ, στο βιβλίο του World Order, έχει αναφερθεί εκτενώς στις προκλήσεις που δημιουργεί το ζήτημα αυτό για την παγκόσμια σταθερότητα. Οι διαρκείς συγκρούσεις μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων υπονομεύουν κάθε προσπάθεια για την εδραίωση μιας παγκόσμιας τάξης που βασίζεται σε αρχές δικαίου. Παρά ταύτα, οι Ηνωμένες Πολιτείες, συνεχίζουν να παρέχουν αμέριστη στήριξη στο Ισραήλ, ανεξάρτητα από τις ενέργειες του Νετανιάχου, ακόμη και όταν αυτές αμφισβητούν το διεθνές δίκαιο και τις φιλελεύθερες αξίες.

Όμως, η αμείωτη στήριξη των ΗΠΑ προς το Ισραήλ δεν μπορεί να αποκρύψει το γεγονός ότι η παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων μεταβάλλεται. Ο Χένρι Κίσινγκερ έχει τονίσει ότι η σημερινή διεθνής τάξη βρίσκεται σε μια διαδικασία μετάβασης, και πως η ανατροπή της φιλελεύθερης τάξης πραγμάτων είναι αναπόφευκτη. Η άνοδος ενός πολυπολικού συστήματος θα οδηγήσει στην εμφάνιση νέων παραμέτρων και νέων δυνάμεων, που δεν θα βασίζονται αποκλειστικά στις δυτικές αξίες, αλλά σε ένα πολυδιάστατο σύστημα, όπου πολλοί θα διεκδικήσουν μερίδιο στην παγκόσμια διακυβέρνηση.

Ωστόσο, το Ισραήλ δεν αποτελεί την αρχή. Η συριακή κρίση αποτελεί το σημείο καμπής για αυτή τη μετάβαση. Η αποτυχία της Δύσης να δημιουργήσει ένα φιλικά προσκείμενο προς εκείνη καθεστώς στη Συρία, παρότι είχε στη διάθεσή της ισχυρές στρατιωτικές και διπλωματικές δυνάμεις, ήταν μια κρίσιμη στιγμή, ένα σημείο χωρίς επιστροφή, που ανέδειξε τα όρια της αμερικανικής ισχύος. Η Ρωσία και το Ιράν διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στην επιβίωση του καθεστώτος Άσαντ, αποδεικνύοντας ότι η παλιά τάξη πραγμάτων δεν έχει πλέον το μονοπώλιο της ισχύος στη Μέση Ανατολή. Αυτή η ήττα της Δύσης στη Συρία αποτελεί δείγμα υποχώρησης της φιλελεύθερης τάξης.

Αντιστοίχως, η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία αποτελεί ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα της ανατροπής της φιλελεύθερης διεθνούς τάξης. Η απόφαση της Ρωσίας να εισβάλλει σε έναν κυρίαρχο γείτονα, αγνοώντας το διεθνές δίκαιο και τις αρχές της εδαφικής ακεραιότητας, επιβεβαιώνει την επιστροφή του αναθεωρητισμού στην παγκόσμια πολιτική. Η Μόσχα, υπό την ηγεσία του Βλαντιμίρ Πούτιν, επιδιώκει να αναστήσει τη δική της σφαίρα επιρροής. Η πρωτοφανής επιθετική ενέργεια σε ευρωπαϊκό έδαφος είναι ακόμη ένα σημάδι, το οποίο εντείνει τις αμφιβολίες για την ισχύ των ΗΠΑ και των δυτικών φίλων τους.

Αυτή η αναθεωρητική πολιτική της Ρωσίας καθιστά εμφανές ότι ισχυρές δυνάμεις, όπως η Ρωσία και η Κίνα, αντιστέκονται στην ιδέα ενός μονοπολικού κόσμου υπό την ηγεμονία των ΗΠΑ και της Δύσης. Το ίδιο μοντέλο ανατροπής της τάξης το βλέπουμε και στην Μέση Ανατολή, όπου η Ρωσία και το Ιράν συμμετείχαν ενεργά στη διαμόρφωση της έκβασης τους Συριακού Πολέμου, θέτοντας τις βάσεις για μια νέα πολυπολική παγκόσμια τάξη.

Παράλληλα, καθώς οι παγκόσμιες ισορροπίες αλλάζουν, το Ισραήλ επιδιώκει να εδραιώσει την κυριαρχία του στη Μέση Ανατολή, επωφελούμενο από τη στήριξη των ΗΠΑ, αλλά και από τη γενικότερη ρευστότητα της διεθνούς σκηνής. Το «Μείζον Ισραήλ» αντιπροσωπεύει όχι μόνο την πολιτική φιλοδοξία ενός έθνους, αλλά και ένα σύμβολο υποχώρησης της φιλελεύθερης διεθνούς τάξης, η οποία δεν είναι πλέον σε θέση να διατηρήσει την ειρήνη και τη σταθερότητα που υποσχόταν.

Το Ισραήλ δεν αγωνίζεται μόνο για τη δική του κυριαρχία αλλά και για τη διατήρηση του υφιστάμενου διεθνούς καθεστώτος, το οποίο βρίσκεται σε κρίση. Η στήριξη που παρέχει η Αμερική στο Ισραήλ δεν είναι απλώς ζήτημα συμμαχίας ή φιλίας, αλλά σχετίζεται άμεσα με τα ζωτικά της συμφέροντα στην περιοχή και τη διατήρηση των σφαιρών επιρροής της. Σε μια περίοδο που η Αμερική ήδη αντιμετωπίζει την πρόκληση της Ρωσίας στην Ουκρανία, η οποιαδήποτε περαιτέρω απώλεια στρατηγικού ελέγχου θα μπορούσε να επιδεινώσει τη θέση της ως κυρίαρχης δύναμης στο διεθνές σύστημα. Κατά αυτόν τον τρόπο, κάθε ισραηλινή νίκη μπορεί να μην είναι και αμερικανική, καθώς μπορεί να αφορά αμιγώς ισραηλινούς στόχους και οφέλη, αλλά κάθε ισραηλινή ήττα είναι αναγκαστικά και αμερικανική.

Από τον Οκτώβριο του 2024, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν παράσχει σημαντική βοήθεια στο Ισραήλ, τόσο οικονομική όσο και στρατιωτική, καθώς και διπλωματική υποστήριξη. Στο πλαίσιο των νέων πολεμικών συγκρούσεων και της συνεχιζόμενης κρίσης στη Μέση Ανατολή, η αμερικανική κυβέρνηση ενέκρινε συνολικά πακέτα βοήθειας που αγγίζουν τα 17 δισεκατομμύρια δολάρια σε στρατιωτική υποστήριξη.

Πέραν του οικονομικού σκέλους, η βοήθεια περιλαμβάνει σύγχρονα στρατιωτικά συστήματα, όπως πυραύλους και αντιαεροπορικά όπλα, απαραίτητα για την άμυνα του Ισραήλ, ειδικά στον πόλεμο κατά της Χαμάς και άλλων απειλών. Παράλληλα, η διπλωματική υποστήριξη της Αμερικής είναι ιδιαίτερα σημαντική. Οι ΗΠΑ έχουν θέσει αρκετά βέτο σε αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ (όπως για παράδειγμα το βέτο του Φεβρουαρίου 2024 για την κατάπαυση πυρός στη Γάζα) που επιχειρούσαν να καταδικάσουν τις ενέργειες του Ισραήλ, ενισχύοντας περαιτέρω τη θέση του σε διεθνές επίπεδο.
Ο βομβαρδισμός του Ισραήλ από το Ιράν το βράδυ της Τρίτης αποτελεί ένα ακόμη ανησυχητικό σημάδι της ραγδαίας επιδείνωσης της κατάστασης στη Μέση Ανατολή και της γενικότερης αβεβαιότητας που επικρατεί στη διεθνή σκηνή. Η επίθεση αυτή αναδεικνύει τη δυναμική της αντιπαράθεσης μεταξύ των περιφερειακών δυνάμεων και την κλιμάκωση των συγκρούσεων σε μια ήδη εύθραυστη γεωπολιτική ισορροπία.

Ο βομβαρδισμός επιβεβαιώνει το πολυπολικό πλαίσιο ισχύος που διαμορφώνεται στην περιοχή, όπου η άμεση στρατιωτική εμπλοκή του Ιράν, παρά την παρουσία και υποστήριξη των ΗΠΑ προς το Ισραήλ, υπονομεύει περαιτέρω τη φιλελεύθερη διεθνή τάξη και ενισχύει την αίσθηση ότι η επιρροή της Δύσης στην περιοχή βρίσκεται σε ύφεση.

*Η Ηλέκτρα Νησίδου είναι πολιτική επιστήμονας, ΜΑ Διεθνής & Ευρωπαϊκή Διακυβέρνηση & Πολιτική ΕΚΠΑ, επιστημονική συνεργάτιδα Ινστιτούτου ΕΝΑ