Οδυσσέας Κωνσταντινάκος: Τι είναι και τι μπορεί η βιομηχανική πολιτική

Σχεδόν όλες και όλοι συμφωνούν στο κλισέ, πλέον, ότι ο κόσμος έχει αλλάξει τόσο πολύ, που οι (νέο-)φιλελεύθερες οικονομικές συνταγές δεν επαρκούν για να αντιμετωπίσουμε τις μεγάλες προκλήσεις των καιρών μας: την κλιματική κρίση, τον τεχνολογικό ανταγωνισμό με την Κίνα και τις ΗΠΑ, τις απειλές από τη Ρωσία. Βασική θεματική που τέμνει αυτούς τους προβληματισμούς διεθνώς, είναι η βιομηχανική πολιτική. Δυστυχώς στη χώρα μας αυτή η συζήτηση δεν έχει ανοίξει και οι πολιτικές δυνάμεις στην πλειονότητα τους δεν αναφέρονται καν στην ανάγκη χάραξης βιομηχανικής πολιτικής.

Τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια η Ελλάδα αποτέλεσε εργαστήριο δοκιμής οικονομικών πολιτικών και πεδίο μάχης για δύο στρατόπεδα σκέψης. Σε γενικές γραμμές, εκείνοι που θεώρησαν ότι αρκούν διαθρωτικές μεταρρυθμίσεις και λιτότητα για να αλλάξει προς το καλύτερο η οικονομία. Από την άλλη πλευρά, εκείνοι που έλεγαν ότι σε συνδυασμό με μεταρρυθμίσεις χρειάζονται μεγάλες δημόσιες επενδύσεις και τόνωση της ζήτησης για να βγούμε από την κρίση. Για λόγους αμιγώς πολιτικούς επικράτησε η πρώτη συνταγή. Το αφήγημα ήταν ότι μια ανταγωνιστική ελληνική οικονομία θα προσελκύσει ιδιωτικές επενδύσεις που θα δημιουργήσουν θέσεις εργασίας και υψηλότερους μισθούς. Μακροπρόθεσμος στόχος ήταν η αλλαγή παραγωγικού μοντέλου και ακολουθήσαμε αυτό το αφήγημα στην ακραία μορφή του: ιδιωτικοποιήσαμε στρατηγικές δημόσιες περιουσίες/υπηρεσίες, μειώσαμε δημόσιες επενδύσεις και μισθούς, κάναμε την αγορά εργασίας πιο ευέλικτη. Και περιμέναμε να εκπληρωθεί η προφητεία.

Ο στόχος δεν έχει επιτευχθεί, η Ελλάδα έχει το δεύτερο χαμηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ στην Ευρωζώνη. Λανθασμένα επικεντρώθηκε ο δημόσιος διάλογος και τα πακέτα διάσωσης στους «αδικαιολόγητα υψηλούς» μισθούς, καθώς δεν αρκεί να είσαι φθηνός για να είσαι ανταγωνιστικός. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να παρεισφρήσεις σε αλυσίδες υψηλής προστιθέμενης αξίας και να αναπτύξεις δυναμικούς τομείς παραγωγής. Δεν γίνεται δηλαδή μέσα σε λίγα χρόνια να φτιάξεις αυτοκινητοβιομηχανία αντίστοιχη της Γερμανίας ούτε να αποκτήσεις έρευνα και καινοτομία σαν της Ολλανδίας. Η πιο δύσκολη διαπίστωση ωστόσο είναι ότι οι δυνάμεις της αγοράς λειτουργούν βραχυπρόθεσμα και διοχετεύουν κεφάλαια σε τομείς που αποφέρουν κέρδος σύντομα – στη χώρα μας, real estate και τουρισμός. Σπανίζουν οι μακρόπνοες επενδύσεις, αυτές τις κάνει συνήθως το κράτος που επιτελεί στόχους κοινής ωφέλειας πέραν του κέρδους.

Ποιο είναι το επίδικο λοιπόν, και τι είναι επιτέλους η βιομηχανική πολιτική; Αν η αγορά έχει αποτύχει, αν το παραγωγικό μοντέλο της χώρας δεν έχει αλλάξει ακόμα, τότε επείγει να σχεδιάσουμε το μέλλον μας. Η βιομηχανική πολιτική είναι ξεχασμένη τέχνη που μεσουράνησε στο παρελθόν και έχει επιστρέψει στην εργαλειοθήκη των αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων οικονομιών. Βιομηχανική πολιτική ονομάζουμε τον συνδυασμό κυβερνητικών πολιτικών που στοχεύουν ρητά στον μετασχηματισμό της δομής της οικονομικής δραστηριότητας προς την επίτευξη ενός δημόσιου στόχου. Η πολυπόθητη αλλαγή παραγωγικού μοντέλου μπορεί να γίνει μονάχα αν το κράτος συντεταγμένα και στρατηγικά επιλέξει τομείς της οικονομίας για να επενδύσει δημόσιους πόρους. Δεν υπάρχει χρυσή συνταγή, κάθε χώρα είναι ξεχωριστή και η Ελλάδα έχει περιορισμούς και δυνατότητες. Στο policy brief για το Eteron αναλύω την επιστροφή της βιομηχανικής πολιτικής διεθνώς, διακρίνω δύο σενάρια για το μέλλον της ελληνικής οικονομίας και τέσσερα βήματα μέσα από τα οποία η χώρα θα αποκτήσει πράσινη βιομηχανική πολιτική.

Καταλήγω στο συμπέρασμα ότι μόνο ένα αναπτυξιακό κράτος μπορεί να δημιουργήσει τους όρους μιας δίκαιης πράσινης μετάβασης και ήπιας ανάπτυξης που δεν εξαντλείται στον υπερ-κορεσμένο τομέα του τουρισμού. Δεν πρόκειται για πρωτοτυπία και δεν είναι κάτι απλό, αλλά σε κάθε περίπτωση, έχουμε ήδη αργήσει.

*Ο Οδυσσέας Κωνσταντινάκος είναι υποψήφιος Διδάκτορας Πολιτικής Οικονομίας στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο