Τέμπη: Η επικοινωνία πάνω στην τραγωδία

Η τραγωδία στα Τέμπη μπορεί να αποτελέσει (και ψυχανεμίζομαι ότι θα αποτελέσει) επιστημονικά στο μέλλον ένα πεδίο ανάλυσης των επικοινωνιακών πρακτικών που χρησιμοποιούνται από την ελληνική κυβέρνηση προκειμένου να διαχειριστεί την πολιτική ζημιά που έχει υποστεί λίγο καιρό πριν τις βουλευτικές εκλογές.

Πρόκειται για επικοινωνιακές πρακτικές, το περίγραμμα των οποίων ήδη φρόντισαν να αποκαλύψουν στο κοινό από τηλοψίας διάφοροι δημοσιολογούντες, την επόμενη κιόλας ημέρα της τραγωδίας, περιγράφοντας -χωρίς αιδώ- τις «πιθανότητες που έχει η κυβέρνηση να αντισταθμίσει το πολιτικό κόστος». Περιγραφές κι αναλύσεις που προκάλεσαν άμεσα τη μήνιν των χρηστών των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Δικαίως φυσικά.

Ως γνωστόν, η τηλεόραση επηρεάζει και διαμορφώνει τη γνώμη που θα σχηματίσουν οι θεατές της για τα γεγονότα. Ο Νόαμ Τσόμσκι μας έχει πει εδώ και χρόνια για την πρωταρχική λειτουργία των ΜΜΕ που είναι η ενεργοποίηση της λαϊκής υποστήριξης για τα ειδικά συμφέροντα που κυριαρχούν σε κυβέρνηση και ιδιωτικό τομέα και ο Ντένις ΜακΚουέϊλ μας έμαθε πως τα Μέσα θεωρούνται αποτελεσματικοί μηχανισμοί εξουσίας ακριβώς γιατί ασκούν επιρροή ποικιλοτρόπως.

Στην Ελλάδα, όπως δείχνουν οι έρευνες, όλο και λιγότεροι πολίτες επιλέγουν να περάσουν τον χρόνο τους μπροστά σε μία τηλεοπτική οθόνη και, σε περίπτωση που το κάνουν, είναι στην πλειονότητά τους γυναίκες άνω των 55 ετών (Yearbook 2021-2022, Nielsen).

Στον αντίποδα, έχουμε εδώ και μερικά χρόνια τα social media. Κύριο χαρακτηριστικό των social είναι η αλληλεπίδραση με τις ειδήσεις, αλλά και ο άμεσος κι αλογόκριτος σχολιασμός που μπορούν να κάνουν οι χρήστες στις απόψεις που δημοσιεύουν όσοι κατέχουν θέσεις εξουσίας στην πολιτική, στη διοίκηση, στα ΜΜΕ κτλ. Μάλιστα, αυτή η επικοινωνιακή μεσολάβηση μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή (CMC) κατέχει το κλειδί για την ενίσχυση των δημοκρατικών πτυχών της πολιτικής διαδικασίας και για τη δημιουργία νέων ευκαιριών για συμμετοχή των πολιτών στη δημόσια σφαίρα, όπως διατείνονται πολλοί ερευνητές.

Στις αρχές του 2023, στη χώρα μας, υπήρχαν 6,55 εκατομμύρια πολίτες ηλικίας 18 ετών και άνω που χρησιμοποιούσαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ποσοστό που αντιστοιχεί στο 76,1% του συνολικού πληθυσμού (Digital 2023, Greece) , με το facebook να κατέχει τα σκήπτρα και το Instagram να ακολουθεί αρκετά πιο πίσω.

Το 1967 ο Καναδός φιλόσοφος Χέρμπερτ Μάρσαλ ΜακΛούαν θα διατυπώσει τη φράση «το μέσο είναι το μήνυμα» εννοώντας ότι κάθε μέσο επικοινωνίας (πχ τηλεόραση ή, αν κάνουμε αναγωγή στο σήμερα, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης) χρησιμοποιείται ανάλογα με το περιεχόμενο του μηνύματος που θέλεις να διαδώσεις.

Την Τετάρτη 1 Μαρτίου 2023 ο Έλληνας πρωθυπουργός εμφανίστηκε στην τηλεόραση κατηφής, αξύριστος και με casual ενδυμασία. Στο διάγγελμά του προς τους τηλεθεατές, διάρκειας 2 λεπτών και 10 δευτερολέπτων, απευθύνθηκε σε πρώτο ενικό πρόσωπο, με απόλυτους όρους storytelling, λέγοντας «μόλις επέστρεψα», «συνάντησα συγγενείς των θυμάτων», «ευχαριστώ από καρδιάς τις γυναίκες και τους άνδρες», «με ρώτησαν «γιατί» κτλ. και κατέληξε δίνοντας την είδηση (με δημοσιογραφικούς όρους): «όλα δείχνουν πως το δράμα οφείλεται, δυστυχώς, κυρίως σε τραγικό ανθρώπινο λάθος».

Είπε δηλαδή ότι το δυστύχημα στα Τέμπη οφείλεται στον σταθμάρχη και το ατομικό του λάθος.

Την Κυριακή 5 Μαρτίου 2023 ο Έλληνας πρωθυπουργός εμφανίστηκε με μήνυμα στο facebook και το Instagram. Στην ανάρτησή του προς τους χρήστες, έκτασης 567 λέξεων, οι κειμενογράφοι έγραψαν πάλι σε πρώτο ενικό πρόσωπο (και με απόλυτους όρους storytelling) τις φράσεις όπως «θα ήθελα να γράψω», «να βάλω σε σειρά τις σκέψεις μου», «ξεκινώ με τα αυτονόητα» και έδωσαν την είδηση (με δημοσιογραφικούς όρους): «Ως πρωθυπουργός, οφείλω σε όλους, αλλά πάνω από όλα στους συγγενείς των θυμάτων, μία μεγάλη ΣΥΓΓΝΩΜΗ. Τόσο προσωπική, όσο και στο όνομα όλων όσοι κυβέρνησαν τη χώρα εδώ και χρόνια. Γιατί, πράγματι, στην Ελλάδα του 2023, δεν γίνεται δυο τρένα να κινούνται αντίθετα στην ίδια γραμμή και να μην το έχει αντιληφθεί κανείς».

Είπε, δηλαδή, στους χρήστες των social πως το δυστύχημα οφείλεται διαχρονικά στις κυβερνήσεις, αφαιρώντας από το κάδρο των ευθυνών την ατομική ευθύνη του σταθμάρχη για την οποία είχε κάνει λόγο στους τηλεθεατές πέντε ημέρες νωρίτερα.

Τι διαπιστώνουμε εδώ;

Οι επικοινωνιολόγοι του Μεγάρου Μαξίμου γνωρίζουν πολύ καλά και σε ποιους απευθύνονται και τι θα τους πουν.

Τι θα πουν στους μεσήλικες και άνω που βλέπουν τηλεόραση και τι θα πουν στους νεότερους που χρησιμοποιούν τα social. Στους μεσήλικες θα πουν συναισθηματικές αοριστίες του τύπου «θα μείνουμε ενωμένοι και σε αυτή την τραγωδία» και στους χρήστες θα μιλήσουν με βάση συνθήματα που είχαν ήδη κάνει τον γύρο του διαδικτύου, όπως το «ήταν η κακιά η (χ)ώρα», το οποίο χρησιμοποιήσαν οι πρωθυπουργικοί κειμενογράφοι για να γράψουν στα social «προσωπικά είμαι στην πολιτική για να αλλάξω αυτή την «κακιά τη χώρα».

Οι επικοινωνιολόγοι του Μαξίμου κάνουν «επικοινωνία» και «διαχείριση κρίσης». Πάνω στα πτώματα 57 -μέχρι στιγμής- ανθρώπων.

Η πολιτική επικοινωνία του Μαξίμου δεν αποβλέπει στην εξήγηση των ευθυνών που έχουν οι πολιτικοί δρώντες ή στην εξήγηση της έλλειψης αποφάσεων τους, αλλά στοχεύει στον συναισθηματισμό των πολιτών οι οποίοι εάν είναι τηλεθεατές, θεωρούνται απλά θεατές του γεγονότος, εάν είναι χρήστες των social, θεωρούνται πιο ενεργό κοινό.

Η πολιτική επικοινωνία του Μαξίμου δεν προτείνει επιχειρήματα. Τουναντίον, μιλά για διάχυση ευθυνών, επικαλείται ιστορίες, δίνει σκηνοθετικές εντολές και πουλάει ανέξοδη συγκίνηση. Η τέχνη της επικοινωνίας και της αφήγησης βρίσκεται στην υπηρεσία χειραγώγησης των πολιτών, τηλεθεατών τε και χρηστών. Η κοινωνία γίνεται πεδίο πολιτικών επικοινωνιακών εφαρμογών. Μετά από μία τραγωδία.

Η Ζηνοβία Σαπουνά είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας του βιβλίου «Το twitter σε ρόλο πέμπτης εξουσίας-ΜΚΔ vs ΜΜΕ», που κυκλοφορεί στα βιβλιοπωλεία από τις εκδόσεις «Νησίδες»

Ακολουθήστε το News 24/7 στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις