Θέλουμε όντως ένα νέο “Σχέδιο Μάρσαλ”;

“Χρειαζόμαστε ένα σχέδιο Μάρσαλ για την Ευρώπη”. Την φράση αυτή χρησιμοποίησε στις 5 Απριλίου η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάϊεν, αναφερόμενη στην οικονομική κρίση λόγω του Covid 19. Έκτοτε ο ιστορικός αυτός παραλληλισμός, συνοδεύει το χρηματοδοτικό πακέτο των 750 δισ. που αποφάσισε να προτείνει στους ευρωπαίους ηγέτες η Κομισιόν στις 27 Μαΐου. Η σύγκριση με το πακέτο – μαμούθ των 13 δισεκατομμυρίων δολαρίων (για τα δεδομένα της εποχής)  που διαμοιράστηκε σε 18 χώρες από το 1948 έως και το 1951 και συνδέθηκε με τον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ στρατηγό Τζόρτζ Μάρσαλ, ίσως είναι λογική για τις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης. Ιδίως αν υιοθετήσει κανείς την άποψη ότι συνέβαλλε σημαντικά στην βιομηχανική και οικονομική τους ανασυγκρότηση. Όσον αφορά την Ελλάδα όμως τα πράγματα είναι διαφορετικά. Το σχέδιο Μάρσαλ συνδέθηκε πολύ περισσότερο με τις εμφυλιοπολεμικές συνθήκες που επικρατούσαν στην χώρα και λιγότερο με την οικονομική της αναδιάταξη.

1. Ο ιός… του κομμουνισμού

Το ταμείο των 750 δισ. που προτείνεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποτελεί αρχικά μια επιβεβαίωση ότι η Ευρώπη μπορεί να βοηθήσει τον εαυτό της. Κάτι που δεν ίσχυε το 1948 για ευνόητους λόγους. Επίσης το σχέδιο της Κομισιόν έχει ως αντικειμενικό σκοπό την αντιμετώπιση της νόσου του Κορονοϊού. Το “Σχέδιο Μάρσαλ” είχε μία εντελώς διαφορετική στόχευση: Να αντιμετωπίσει τη … “νόσο του Κομμουνισμού”. Οι Ηνωμένες Πολιτείες του προέδρου Χάρρυ Τρούμαν, αποφάσισαν να γίνουν ο χρηματοδότης ενός τέτοιου προγράμματος με το σκεπτικό ότι αν η μεταπολεμική Ευρώπη δεν είχε ισχυρούς ρυθμούς ανάπτυξης σταδιακά θα “υπέκυπτε στην γοητεία” του ανατολικού μπλόκ. Ας μην ξεχνάμε ότι από τα ερείπια που 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, ανέκυπτε με κοινωνικές -οικονομικές οδύνες ο νέος διπολικός κόσμος. Το ψυχροπολεμικό μοντέλο μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ, που κυριάρχησε τα επόμενα 35 χρόνια.

Επίσης οι ΗΠΑ με το σχέδιο Μάρσαλ εδραίωναν με σαφήνεια την παγκόσμια επιρροή τους στην γηραιά ήπειρο, αφού θα ήταν αφελής μια ανάγνωση σύμφωνα με την οποία μία οικονομική βοήθεια τέτοιου εύρους θα πραγματώνονταν χωρίς τις αντίστοιχες εξαρτήσεις. Παράλληλα οι εκτιμήσεις των οικονομολόγων συμπίπτουν στο ότι η κίνηση αυτή διασφάλισε μία σημαντική αγορά εξαγωγών για τις Ηνωμένες Πολιτείες.

2. Διχαστική διανομή

Η οικονομική βοήθεια του Σχεδίου Μάρσαλ στην Ελλάδα, ήρθε όπως είναι γνωστό την περίοδο του εμφυλίου. Σε αντίθεση με τη φύση της βοήθειας που δόθηκε στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, στην Ελλάδα δόθηκε προτεραιότητα στην στρατιωτική, άρα και πολιτική, σταθεροποίηση ενός δυτικόφιλου καθεστώτος. Για τον λόγο αυτό το σημαντικότερο μέρος του προσανατολίστηκε στις στρατιωτικές δαπάνες. Σύμφωνα με στοιχεία που παρατίθενται σε δημοσίευση του ΕΛΙΑΜΕΠ “η κατανομή της βοηθείας ορίστηκε σε 149 εκατομμύρια δολάρια για στρατιωτικές δαπάνες, 146,5 εκατομμύρια δολάρια για οικονομική ενίσχυση και έργα ανασυγκρότησης και 4,5 εκατομμύρια δολάρια για έξοδα διαχείρισης. Ωστόσο, πριν παρέλθει το έτος, (σ.σ 1948) εξαιτίας των αναγκών του Ελληνικού Στρατού για την αντιμετώπιση των συνεπειών του εμφυλίου πολέμου, διατέθηκαν και δαπανήθηκαν 14 εκατομμύρια δολάρια από το τμήμα της οικονομικής ανασυγκρότησης για τις στρατιωτικές ανάγκες, αναβιβάζοντας έτσι το ποσό των στρατιωτικών δαπανών σε 172 εκατομμύρια δολάρια”.

3. Αμερικάνική… τρόϊκα και διαφθορά

Σε αντίθεση με τις ευρωπαϊκές ενισχύσεις που – σύμφωνα τουλάχιστον με την κυβέρνηση- δεν θα συνοδευθούν από ειδική επιτροπή της Κομισιόν το Σχέδιο Μάρσαλ είχε τη δική του τρόϊκά. Ήταν ο οργανισμός Αμερικανικής Αποστολής Βοηθείας στην Ελλάδα (AMAG) τον οποίο διεύθυνε ο Ντουάϊτ Γκρίνσγουλντ. Είχε χαρακτήρα αυστηρής επιτήρησης και η παρουσία της στην Ελλάδα θεωρήθηκε επιβεβλημένη, μετά την απογοήτευση των ΗΠΑ για την αποτελεσματικότητα της διαχείρισης των αμερικανικών κονδυλίων που είχαν εισρεύσει στην Ελλάδα τα προηγούμενα χρόνια. Μάλιστα αν πιστέψουμε όσα αναφέρει στο βιβλίο του “Ιστορία του Νεοελληνικού Κράτους”, ο “αιρετικός”  δημοσιογράφος και συγγραφέας, Βασίλης Ραφαηλίδης η αμερικανική πλευρά δεν είχε σε καμία εκτίμηση της ελληνικές κυβερνήσεις εκείνης της περιόδου σε ζητήματα διαφάνειας και χρηστής διαχείρισης. Όπως μας λέει ο Ραφαηλίδης “η ετοιμολογία της λέξςι «αμάκα» (την κάνω αμάκα, την έκανε αμάκα κ.λ.π) προέρχεται απότ ο AMAG. Την κάνω αμάκα λοιπόν σημαίνει τρώω τα χρήματα της αμερικανικής βοήθειας”. Προσθέτει μάλιστα αναφορικά με τον ρόλο του Γκρίνσγουολντ πως είναι “τέως κυβερνήτης της Νεμπράσκα και έμπιστος του αμερικανού Προέδρου Τρούμαν που διάλεξε να στείλει στην Ελλάδα έναν πολύ μεγάλο στέλεχος του κόμματός του μπας και περισωθεί κάτι από την αμάκα της AMAG”.

4. Έλαβε και η Τουρκία

Μια σχετικά άγνωστη πτυχή του Σχεδίου Μάρσαλ, ήταν το ότι παρότι συνολικά απευθύνονταν στην Ευρώπη, στις χώρες που βοηθήθηκαν περιλαμβάνονταν και η Τουρκία. Η γειτονική χώρα έλαβε το διόλου ευκαταφρόνητο ποσό των 137 εκατομμυρίων δολαρίων μέσα σε μία τριετία. Προφανώς η γεωπολιτική οπτική των Ηνωμένων Πολιτειών, ενοποιούσε τα συμφέροντα της στην ευρύτερη περιοχή με τρόπο που συμπεριλάμβαναν και την Τουρκία. Στοιχείο που δεν διακρίνεται στο σχέδιο της Κομισιόν, αν και είναι γνωστό πώς με την τακτική της σήμερα η Άγκυρα στοχεύει στην λήψη κονδυλίων από τον κοινοτικό προϋπολογισμό για τα ζητήματα που αφορούν το προσφυγικό.

Ερωτήματα

Σήμερα 73 χρόνια μετά την εφαρμογή του Σχεδίου Μάρσαλ, η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται αντιμέτωπη με μια από τις μεγαλύτερες υφέσεις των νεώτερων χρόνων. Στην Ελλάδα, η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτικών δυνάμεων εκδηλώνει την αισιοδοξία της για την επικείμενη οικονομική βοήθεια από την Ευρώπη, που -σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της κυβέρνησης- θα φτάσει τα 32 δισ. ευρώ. Είναι κοινή πεποίθηση ότι εκτός από την ανάσχεση των οικονομικών επιπτώσεων της πανδημίας, το οικονομικό αυτό “πακέτο” μπορεί να συμβάλλει και στην αναδιάρθρωση της ελληνικής οικονομίας. Έτσι ώστε να την καταστήσει λιγότερο ευάλωτη στους – συχνούς όπως δείχνουν τα πράγματα- κλυδωνισμούς της παγκοσμιοποίησης.

Ίσως είναι ακόμη νωρίς, όμως για την ώρα η ελληνική κοινωνία, δεν έχει πληροφορηθεί ούτε τον συνολικό κυβερνητικό σχεδιασμό, ούτε την αντίστοιχη θέση των κομμάτων της αντιπολίτευσης. Γνωρίζει πολλά περισσότερα για τις διαφωνίες, τις αλληλοκατηγορίες και την καχυποψία μεταξύ των πολιτικών σχηματισμών, από τις συγκλίσεις τους σε βασικούς άξονες. Παρά το γεγονός ότι άπαντες αναγνωρίζουν πως οι διαδικασίες οικονομικής αναδιάταξης ξεπερνούν τα χρονικά όρια μιας κυβερνητικής θητείας, ίσως και δύο. Αυτή η εικόνα διατηρεί το ερώτημα του “πόσο καλύτερη τύχη θα έχει αυτή η οικονομική βοήθεια”, από εκείνη του Σχεδίου Μάρσαλ.