Τουρκικές προκλήσεις: Πόσο πρέπει να ανησυχούμε για ένα θερμό επεισόδιο;

Το τελευταίο διάστημα η Άγκυρα έχει προβεί σε μπαράζ εξαιρετικά προκλητικών δηλώσεων και ενεργειών, τόσο σε πολιτικό και διπλωματικό επίπεδο, όσο και στο πεδίο με συνεχείς παραβιάσεις, υπερπτήσεις, παράνομες Navtex και πολλές άλλες ενέργειες. Δεν είναι τυχαίο ότι οι σχέσεις μας με τη γείτονα χώρα έρχονται πρώτες στις δημοσκοπήσεις ανάμεσα στα θέματα που απασχολούν ιδιαιτέρως τους Έλληνες πολίτες. Συνεπώς τα ερωτήματα που τίθενται είναι:

Που στοχεύει η Τουρκία; Πόσο θα πρέπει να ανησυχούμε για ένα θερμό επεισόδιο;  Ποια θα πρέπει να είναι η απάντηση της Ελλάδας στις συνεχιζόμενες προκλήσεις;

Ανέκαθεν η γείτονα ήθελε να έχει πρόσβαση στο Αιγαίο, γιατί πολύ απλά εξυπηρετεί τις επεκτατικές της βλέψεις που απορρέουν από την πολιτική νέο-οθωμανικού αναθεωρητισμού όχι μόνο της κυβέρνησης Ερντογάν, αλλά ενός μεγάλου μέρους του τουρκικού πολιτικού κόσμου, τόσο για λόγους γεωστρατηγικούς, οικονομικούς και ενεργειακούς, καθώς και για λόγους γοήτρου εσωτερικής πολιτικής.

Να επισημάνουμε ότι στο παρόν άρθρο το αντικείμενο σχολιασμού της Τουρκίας είναι η κυβέρνηση της, ο πολιτικός της κόσμος και ο στρατός της, παρά ο λαός της, του οποίου συμμεριζόμαστε τη δεινή κατάσταση στην οποία βρίσκεται, μαστιζόμενος από φτώχεια και ανέχεια, με ελλιπέστατη πρόσβαση σε αντικειμενική και καθολική ενημέρωση και εκπαίδευση, με την επικαιρότητα να βρίθει περιπτώσεων καταστρατήγησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ελευθερίας του τύπου. Με δεδομένα αυτά και με την προπαγάνδα της Τουρκικής κυβέρνησης να βρίσκεται στο ζενίθ και για λόγους εσωτερικής πολιτικής για την αντιμετώπιση της ολοένα πληττόμενης εικόνας της, εύλογα γίνεται αντιληπτό και δεν μπορούμε να αγνοήσουμε ότι είναι φυσικό επόμενο ένα μεγάλο μέρος του τουρκικού λαού να έχει αρχίσει να γίνεται πιο δεκτικός στην αποδοχή μιας νέο-οθωμανικής στάσης και ιδιαίτερα από ανθρώπους που ζουν σε περιοχές της Τουρκίας που είναι ακόμα πιο μακριά από την Ευρώπη και την επιρροή της, όπως πχ βαθύτερα στην ενδοχώρα. Δεν είναι τυχαίο μάλιστα ότι πολλοί Τούρκοι έφυγαν ή προσπαθούν να φύγουν από τη χώρα, αναζητώντας καλύτερο βιοτικό και οικονομικό επίπεδο.

Η Τουρκία για να εξυπηρετήσει τους σκοπούς της είναι πλέον γνωστό ότι χρησιμοποιεί  ως πάγιες τακτικές της την παρερμηνεία κατά το δοκούν διεθνών συνθηκών, τις προβοκάτσιες, την δημιουργία ψευδών ειδήσεων, τον εκφοβισμό με την απειλή πολέμου (casus belli) ακόμα και έναντι συμμαχικής χώρας του ΝΑΤΟ, καθώς και απόπειρες γκριζαρίσματος ζωνών με «ανατολίτικα παζάρια» και πλήθος παράνομων και παράλογων διεκδικήσεων, προσπαθώντας να δημιουργήσει τετελεσμένα και να σύρει τον όποιο αντίπαλο βάλει στο στόχαστρο της σε διαπραγματεύσεις υπό διαστρεβλωμένη βάση, με μαξιμαλιστικές απαιτήσεις υπό τη λογική του «ζητάω 100 περισσότερα απ’ όσα μου αναλογούν και αν επιτύχω λιγότερα πάλι κέρδος είναι».

Σημαντικό είναι επίσης να αξιολογήσουμε το τρέχον Διεθνές σκηνικό. Τόσο η Ε.Ε. όσο και το Ν.Α.Τ.Ο., είναι προφανές ότι δεν επιθυμούν την απομόνωση της Τουρκίας, καθώς υπάρχει πλήθος συμφερόντων. Ας μην ξεχνάμε ότι η Τουρκία είναι μία εκ των σημαντικότερων πελατών σε εξοπλιστικά όπως πχ της Ισπανίας και της Γερμανίας, ενώ θυμίζουμε ότι στη δεύτερη ζουν περίπου τρία εκατομμύρια Τούρκοι, που μάλιστα έχουν δημιουργήσει ένα ισχυρότατο λόμπι. Περαιτέρω η Τουρκία εξακολουθεί να είναι σημαντικός παράγοντας για την διαχείριση των μεταναστευτικών ροών εξ ανατολάς με την ίδια να το γνωρίζει πολύ καλά και το εκμεταλλεύεται στο έπακρο, εργαλειοποιώντας ουκ ολίγες φορές την δυστυχία και τον πόνο μεταναστών χρησιμοποιώντας τους ως μοχλό πίεσης για τις διεκδικήσεις της. Όντας χώρα με φθηνή παραγωγή και εργατικά χέρια, με τις εμπορικές σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας να  ξεπερνούν σε ετήσια βάση τα 150 δισ. Ευρώ και με ευρωπαϊκές τράπεζες, κυρίως από την Ισπανία και την Ιταλία, να είναι εκτεθειμένες με δάνεια προς την Τουρκία ύψους άνω των 100 δισ. Ευρώ, είναι μερικοί μόνο λόγοι που εξηγούν την απροθυμία επιβολής απόλυτα δικαιολογημένων κυρώσεων στην Τουρκία. 

Από την άλλη μεριά του Ατλαντικού, ο όγκος συναλλαγών ΗΠΑ-Τουρκίας σχεδόν διπλασιάστηκε από 10,8 δισ. δολάρια το 2009 σε 20,7 δισ. το 2019 , ενώ η Η.Π.Α.  τα έτη 2014-2018 ήταν ο μεγαλύτερος εξαγωγέας όπλων στην Τουρκία.  Περαιτέρω τόσο η Ε.Ε. όσο και το Ν.Α.Τ.Ο. ιδιαίτερα και μετά τις τελευταίες εξελίξεις με τον πόλεμο στη Ρωσία το τελευταίο που θέλουν είναι μια Τουρκία να στρέφεται αποκλειστικά προς ανατολάς, τόσο για λόγους γεωστρατηγικούς όσο και ενεργειακούς, καθώς ο πόλεμος Ρωσίας – Ουκρανίας κατέστησε την Τουρκία βασικό κόμβο μετακομιδής φυσικού αερίου, προσφάτως και σιτηρών, ενώ οφείλουμε να συνυπολογίσουμε ότι η διακοπή σχέσεων με μια χώρα είναι επικίνδυνη διπλωματική τακτική.

Το τελευταίο διάστημα διαφαίνεται μια μικρή αλλαγή στην αντίληψη του ρόλου της Τουρκίας, καθώς υπάρχουν χώρες τόσο εντός όσο και εκτός Ε.Ε.,  που αντιλαμβάνονται πια ότι η προκλητική και απρόβλεπτη συμπεριφορά της Τουρκίας, οι επεκτατικές τις βλέψεις, η στάση της ως επιτήδειος εταίρος στο Ρωσοκουκρανικό, η εσωτερική πολιτική που ακολουθεί παραβιάζοντας ανθρώπινα δικαιώματα, χειραγωγώντας και υιοθετώντας συμπεριφορές που δεν συνάδουν με την φιλοσοφία της Δύσης, την καθιστούν εταίρο αμφιβόλου αξιοπιστίας.

 Σίγουρα σε αυτή τη φάση ένα θερμό επεισόδιο δε θα ήταν προς το συμφέρον της Τουρκίας, καθώς έχει ήδη πάρα πολλά μέτωπα ανοικτά. Η οικονομική δυσπραγία που μαστίζει τη χώρα, οι ανοικτές εσωτερικές της πολιτικές διαμάχες, με τον Ερντογάν να βάλλεται από τους αντιπάλους του τόσο για την εξωτερική όσο και για την εσωτερική του πολιτική σε πλήθος θεμάτων, το ανοικτό μέτωπο στη Συρία και το πάγωμα της αγοράς των F-35 λόγω της αγοράς των S-400 από τη Ρωσία είναι μόνο μερικοί από τους λόγους. Αίσθηση προκαλεί η ελαφρώς αλλαγμένη στάση κάποιων ευρωπαίων εταιρών που συνήθως στήριζαν την Τουρκία, όπως η Γερμανία, στους οποίους έχει γίνει πλέον αντιληπτό ότι η διαδικασία ένταξης ήταν ένα πρόσχημα , καθώς απώτεροι στόχοι της Τουρκίας ήταν να εξυπηρετηθούν πρωτίστως τα εμπορικά, οικονομικά και γεωστρατηγικά της συμφέροντα χωρίς απαραίτητα εναρμόνιση με τις αξίες, το πλαίσιο και τη φιλοσοφία της Ε.Ε. Περαιτέρω ένα θερμό επεισόδιο με την Ελλάδα, σε αυτή τη φάση και με τις τρέχουσες λοιπές γεωστρατηγικές εξελίξεις δεν είναι προς το συμφέρον φυσικά ούτε του Ν.Α.Τ.Ο. αλλά ούτε και της Ε.Ε., χωρίς βέβαια να μπορεί να αποκλειστεί ένα ατύχημα. Η εύρεση σημαντικού κοιτάσματος φυσικού αερίου στην Α.Ο.Ζ της Κύπρου αποτελεί γεγονός που απαιτεί επαυξημένη επαγρύπνηση και συνεργασία με την Κυπριακή Δημοκρατία γιατί ίσως εκεί η Τουρκία θεωρήσει ότι έχει μεγαλύτερα περιθώρια για να στήσει ένα σκηνικό έντασης.

Τώρα είναι η ώρα που η ελληνική διπλωματία και σύσσωμος ο ελληνικός πολιτικός κόσμος πρέπει να καταβάλλει τα μέγιστα για να εκμεταλλευτεί αυτό το παράθυρο που έχει ανοίξει για την διαμόρφωση μιας ορθολογικής και δίκαιης στάσης της Δύσης απέναντι στον αναθεωρητικό χαρακτήρα της Τουρκίας. Οι αποκρίσεις μας πρέπει να είναι ταχείες και ακριβείς, καθώς ο χρόνος που περνάει αν δεν τον εκμεταλλευτούμε σωστά, δύναται να αποτελέσει πλεονέκτημα για την Τουρκία, η οποία έχει ως βασική στρατηγική την δημιουργία εντυπώσεων, την διατήρηση τους σε βάθος χρόνου, την εγκαθίδρυσή τους και την χρήση τους έπειτα ως επιχειρημάτων αμφισβήτησης για την αξίωση των παράνομων διεκδικήσεών της.  Είναι συνεπώς απαραίτητη μια εθνική, ενιαία και ολοκληρωμένη στρατηγική, η οποία θα πρέπει να είναι αποδεκτή από το σύνολο του πολιτικού κόσμου, με δεδομένο ότι μοιραία οι εκλογές αργά ή γρήγορα θα είναι προ των πυλών και το δεδομένο της απλής αναλογικής δυσκολεύει το ενδεχόμενο για αυτοδύναμη και ισχυρή κυβέρνηση, ενώ ίσως μας οδηγήσει σε μία μακρά περίοδο ακυβερνησίας. 

Ο Αϊνστάιν είχε πει ότι «είναι παράνοια να κάνεις ακριβώς τα ίδια πράγματα και να περιμένεις διαφορετικά αποτελέσματα». Είναι απαραίτητη λοιπόν η δημιουργία μιας λίστας σαφών διεκδικήσεων της Ελλάδας, πέρα και έξω από τη λογική του κατευνασμού και της αμυντικής στάσης, ίσως και με μαξιμαλιστικό χαρακτήρα με τεκμηριωμένα επιχειρήματα, ούτως ώστε να υπάρχει ισορροπία στην διελκυστίνδα των επίσης μαξιμαλιστικών αξιώσεων της Τουρκίας. Θα πρέπει επίσης να γίνει ξεκάθαρο το αίτημα μας για την άρση του casus belli προς την Τουρκία, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα και στο  Ν.Α.Τ.Ο ότι αυτή η στάση διακινδυνεύει την ευημερία και την αξιοπιστία της συμμαχίας. Ας μην ξεχνάμε ότι η άρση του έχει ήδη συμπεριληφθεί μεταξύ των βασικών κριτηρίων για την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ, στο πλαίσιο της υποχρέωσής της για πλήρη σεβασμό του Διεθνούς Δικαίου και της καλής γειτονίας που αποτελεί θεμέλια αρχή πάνω στην οποία έχει οικοδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η ολοκλήρωση του εξοπλιστικού εκσυγχρονισμού της Ελλάδας, μετά από πλήθος ετών χωρίς καμία αγορά λόγω οικονομικής κρίσης,  δυστυχώς στοιχίζει ακριβά στους Έλληνες πολίτες, είναι όμως απαραίτητη. Θα πρέπει όμως να γίνεται με πολύ στοχευμένα και μελετημένα προγράμματα που αφενός θα εκμεταλλεύονται στο έπακρο το διαθέσιμο προϋπολογισμό, ενώ από την άλλη θα ισχυροποιούν τις συμμαχίες μας και παράλληλα θα ανοίγουν δρόμους για  περαιτέρω συνεργασίες και σε άλλους τομείς ενισχύοντας έτσι τους δεσμούς μας με τις χώρες αυτές. Ιδιαίτερη βάση θα πρέπει να δοθεί και στην ανάπτυξη της ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας και μέσω των συνεργασιών αυτών αλλά και ανεξάρτητα.

Θα πρέπει να ασκηθούν πιέσεις στην Ε.Ε., τόσο για την επιβολή κυρώσεων, όσο και για να συμβάλλει μαζί και με το Ν.Α.Τ.Ο. στην αξίωση από την Τουρκία να προβεί άμεσα στη υπογραφή του Δικαίου της θάλασσας, πόσο μάλλον όταν ήδη γίνονται συζητήσεις για τον εκσυγχρονισμό της τελωνειακής ένωσης. Δεν είναι δυνατόν η Ε.Ε. αλλά και το Ν.Α.Τ.Ο. να συνεργάζονται με μια χώρα που δεν έχει υπογράψει τις πλέον στοιχειώδεις συμβάσεις του Διεθνούς Δικαίου και σε συνδυασμό μάλιστα με την απρόβλεπτη συμπεριφορά της Τουρκίας και τη στάση της ως επιτήδειος εταίρος, αποτελεί πια επιτακτική ανάγκη.  Στην ίδια λογική θα πρέπει να αξιοποιηθεί ο ρόλος της Ε.Ε. με ένα σχήμα όχι τιμωρίας της Τουρκίας, αλλά ουσιαστικά εναρμόνισής της με το στοιχειώδες πλαίσιο αρχών για την συνεργασία με την Ε.Ε., εκμεταλλευόμενοι ειδικά τώρα την ανάγκη της για οικονομική ανάκαμψη.

Φυσικά η συνέχιση της ανάδειξης των παράνομων χαρτών και λοιπών παράνομων ενεργειών της Τουρκίας σε όλα τα φόρα (παραβιάσεις, υπερπτήσεις, εργαλειοποίηση του μεταναστευτικού, διαρροή ψευδών ειδήσεων, παρερμηνεία συμβάσεων κλπ) και φυσικά της συνεχούς ανάδειξης των συνόρων της Ελλάδας ως Ευρωπαϊκών συνόρων, είναι πάγια τακτική. Είναι εξαιρετικά σημαντικό επίσης να υπάρχει συνεχής και επαυξημένη επαγρύπνηση για άμεσες απαντήσεις στα διεθνή μέσα ενημέρωσης όπου χρειάζεται, καθώς και άμεσες αποκρίσεις για την διόρθωση κάθε βιβλιογραφίας, άρθρων ή άλλων καταχωρήσεων που δόλια προσπαθούν να δημιουργήσουν εντυπώσεις, όπως για παράδειγμα η χαρακτηριστική περίπτωση του «Τurkagean», η οποία βρήκε τη χώρα μας με μειωμένα αντανακλαστικά. Η αξιοποίηση της δυναμικής της ελληνικής επιχειρηματικότητας (ελληνικό λόμπι) που διαπρέπει στο εξωτερικό σε πλήθος τομέων, μπορεί επίσης να αποτελέσει ένα επιπλέον ατού που θα διευκολύνει την επικοινωνία και την προάσπιση της εθνικής μας εικόνας.

Περαιτέρω επικοινωνία που θα διαχωρίζει την νεο-οθωμανική πολιτική των κυβερνώντων και λοιπών πολιτικών στην Τουρκία από τον Τούρκικο λαό που μαστίζεται από φτώχεια, καταστρατήγηση ανθρώπινων δικαιωμάτων, ελευθερίας του λόγου κλπ, με την δημιουργία παράλληλα ατζέντας συνεργασίας με την γείτονα για την αντιμετώπιση απειλών που δεν γνωρίζουν σύνορα, όπως η κλιματική αλλαγή, οι πανδημίες, φυσικές καταστροφές όπως πυρκαγιές και σεισμοί κλπ, αλλά και με προτάσεις συνεργασίας σε επίπεδο πολιτισμικό, ακαδημαϊκό κλπ., θα αναδείξουν σε διεθνές επίπεδο την συνεχή διάθεση της Ελλάδας για συνεργασία και ειρηνική επίλυση των διαφορών.

 Οι άνθρωποι έχουμε το ελάττωμα, όταν έχει νηνεμία, να νομίζουμε ότι δεν θα έρθει ποτέ καταιγίδα και δεν προετοιμαζόμαστε. Ένα προσχεδιασμένο θερμό επεισόδιο από μέρους της Τουρκίας την παρούσα περίοδο είναι απίθανο, χωρίς ποτέ να αποκλείεται το ενδεχόμενο ενός ατυχήματος, αλλά θα ήταν ανεύθυνο και επικίνδυνο να υποθέσουμε ότι όλες οι κινήσεις αυτές της Τουρκίας γίνονται μόνο για λόγους εσωτερικής πολιτικής. Είναι ξεκάθαρο ότι η γείτονα δημιουργεί με τις πράξεις της ένα αφήγημα που χτίζει μέρα με τη μέρα σε βάθος χρόνου και ίσως κάποια στιγμή που θα θεωρεί εκείνη ευνοϊκή θα θελήσει να το εξαργυρώσει. Εμείς με τη σειρά μας θα πρέπει να είμαστε σε επαγρύπνηση για να αποδομούμε με άμεσα ανακλαστικά κάθε σημείο αυτού του αφηγήματος.

Όλοι οι Έλληνες πρέπει να καταλάβουμε ότι τα ελληνοτουρκικά ήταν, είναι και απ’ ότι φαίνεται θα συνεχίσουν να είναι μέρος της επικαιρότητας και της καθημερινότητάς μας. Απαιτείται ψυχραιμία, εθνική ενότητα, ταχείες αλλά μελετημένες αποκρίσεις με υπεύθυνη στάση από όλους και ιδιαίτερα από σύσσωμο τον πολιτικό κόσμο για τη δημιουργία ενιαίας, πλήρους και μακροπρόθεσμης στρατηγικής για τα εθνικά θέματα.

*Η Κατερίνα Ανδρικοπούλου – Σακοράφα είναι συμπρόεδρος του κόμματος Οικολόγων ΠΡΑΣΙΝΩΝ