vouliwatch: Νομοσχέδιο για την προστασία των whistleblowers – (Άλλη) μια χαμένη ευκαιρία

Μετά από 7 μήνες αργοπορίας και άσκησης πίεσης από το Vouliwatch και την Κοινωνία των Πολιτών, κατατέθηκε εκπρόθεσμα το πολυαναμενόμενο σχέδιο νόμου για την ενσωμάτωση της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/1937 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της Ευρώπης για την προστασία των whistleblowers από το Υπουργείο Δικαιοσύνης.

Η υπεράσπιση των αξιών ενός αληθινού Κράτους Δικαίου, που δεν μένει στα προσχήματα αλλά επιβάλλει τη νομιμότητα, την ισονομία και την ασφάλεια δικαίου, ξεκινάει από την προστασία του δικαιώματος των πολιτών να αναφέρουν τις περιπτώσεις που καταπατούνται οι αρχές στις οποίες αυτό στηρίζεται.

Η ασφάλεια και η εμπιστευτικότητα των whistleblowers είναι η ασπίδα και το όπλο απέναντι στην αδιαφάνεια και σε κάθε μορφή αυθαιρεσίας των δημοσίων αρχών και των ιδιωτικών συμφερόντων, καθώς αποτελούν την εμπροσθοφυλακή των κοινωνικών φορέων και των πολιτών που στηρίζουν τη λογοδοσία του Κράτους, που επιθυμούν διαφάνεια στη λειτουργία των θεσμών και που επιμένουν να μάχονται για την ενδυνάμωση της Δημοκρατίας.

Καθώς οι αρχές του Κράτους Δικαίου πλήττονται και υπονομεύονται τα τελευταία χρόνια ακόμη και στις παραδοσιακές Δημοκρατίες, η ουσιαστική, ισχυρή και διευρυμένη έννομη προστασία των whistleblowers, αποτελεί το τελευταίο οχυρό απέναντι στη Διαφθορά και τις επιχειρηματικές και πολιτικές ελίτ που εδραιώνονται βασιζόμενες σε σχέσεις διαπλοκής και αδιαφάνειας.

Σε μια εποχή όπου οι whistleblowers λοιδορούνται δημόσια ως «κουκουλοφόροι», ενώ ταυτόχρονα οι τελευταίοι ανεξάρτητοι δημοσιογράφοι δέχονται ευθείες επιθέσεις και δυσβάστακτες αγωγές μέσω της πρακτικής SLAPP, το νομικό πλαίσιο προστασίας των whistleblowers που προτείνεται από το σχέδιο νόμου για την ενσωμάτωση της Ευρωπαϊκής Οδηγίας 2019/1937, είναι εμφανώς άτολμο σε σημεία και όφειλε να έχει δομηθεί πιο αποφασιστικά, δίχως περιορισμούς ή περιθώρια παρερμηνείας.

Ακολουθούν αναλυτικά οι θέσεις και επισημάνσεις του Vouliwatch σχετικά με το σχέδιο νόμου με τίτλο «Προστασία προσώπων που αναφέρουν παραβιάσεις ενωσιακού δικαίου – Ενσωμάτωση της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/1937 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2019 (L 305)».

To σχέδιο νόμου που κατατέθηκε προς δημόσια διαβούλευση στις 23 Σεπτεμβρίου 2022 και θα έρθει για συζήτηση στην αρμόδια Επιτροπή της Βουλής, είναι μια χαμένη ευκαιρία για την ουσιαστική προστασία και ενθάρρυνση των whistleblowers στη χώρα μας.

Α. ΧΑΜΕΝΗ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΔΙΕΥΡΥΝΣΗΣ ΠΕΔΙΟΥ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ

Α.1. Δεν καλύπτει παραβιάσεις ΕΘΝΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

Κατ’αρχάς, παρά τη ρητή σύσταση και ενθάρρυνση της Οδηγίας προς αυτή την κατεύθυνση και τα αντίστοιχα καλά παραδείγματα σε άλλα κράτη – μέλη όπως η Δανία, Πορτογαλία, Γαλλία, Σουηδία αλλά και η Κύπρος, το πεδίο εφαρμογής του νόμου παραμένει περιορισμένο στις παραβιάσεις του ευρωπαϊκού δικαίου και δεν επεκτείνεται στο εθνικό δίκαιο!

Α.2. Δεν καλύπτει περιπτώσεις ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΟΣ

Δεν καλύπτει, δεν εφαρμόζεται, δηλαδή, σε ποινικά αδικήματα, όπως οι περιπτώσεις διαφθοράς, απάτης (π.χ. χρηματισμό δημοσίων λειτουργών), συγκάλυψη αδικημάτων, περιπτώσεις κακοδικίας (miscarriage of justice), σύγκρουσης συμφερόντων, κατάχρησης εξουσίας, παραβιάσεις των νόμων για την ανοιχτή πρόσβαση στην πληροφορία και την ανοιχτή διακυβέρνηση, κακοδιαχείριση δημόσιων κονδυλίων, παραβιάσεις του κώδικα διοικητικής διαδικασίας, παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων κτλ, δηλαδή όλες τις παραβιάσεις που άπτονται σε θέματα δημοσίου συμφέροντος.

Η θέση του Vouliwatch:

Να επεκταθεί το αντικειμενικό πεδίο εφαρμογής του σχεδίου νόμου, ώστε να καλύπτει και τις παραβιάσεις του ΕΘΝΙΚΟΥ δικαίου. Βάσει της σχετικής πρόβλεψης της Οδηγίας, των αρχών της καλής νομοθέτησης και την ανάγκη καταπολέμησης των εγκλημάτων διαφθοράς και κακοδιοίκησης και την προάσπιση του δημοσίου συμφέροντος σε εθνικό επίπεδο, ζητάμε να προχωρήσει θαρραλέα η νομοθετική εξουσία στη διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής του σχεδίου νόμου.

Β. ΝΑΙ ΜΕΝ, ΑΛΛΑ | ΗΜΙΤΕΛΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ

Β.1. Δεν προβλέπονται οικονομικά κίνητρα

Στο νομοσχέδιο προβλέπεται ως στόχος «η μέγιστη δυνατή προστασία των εργαζομένων και όσων τελούν υπό την υποχρέωση εμπιστευτικότητας από αντίποινα», δηλαδή η προστασία τους από τυχόν τιμωρία λόγω των αποκαλύψεων.

Η θέση του Vouliwatch:

Δεν αρκεί η προστασία σε μορφή διάταξης που αντιδρά (reactive) σε τυχόν εκδικητικές στάσεις απέναντι στους whistleblowers αλλά οφείλει να ενθαρρύνει από πριν με την παροχή οικονοµικών κινήτρων (proactive) τους εργαζοµένους να καταγγείλουν µε ασφάλεια, γεγονός που αποτελεί διεθνώς καλή πρακτική. (Σημείωση: η δικλείδα ασφαλείας εν προκειμένω είναι ότι τα χρήματα αποδίδονται μόνο εφόσον αποδειχθεί ότι οι πληροφορίες ήταν αληθείς και άρα αποφεύγονται τυχόν παραπλανητικές πληροφορίες ή καταχρηστική συμπεριφορά).

Β.2. Δεν προβλέπονται ανώνυμες αναφορές

Δεν είναι ξεκάθαρο αν μπορεί να γίνει ανώνυμη αναφορά, παρά μόνο στο άρθρο 7 εμφανίζεται η λέξη «ανώνυμος».

Η θέση του Vouliwatch:

Το σχέδιο νόμου να αναφέρεται ρητά στη δυνατότητα των whistleblowers να υποβάλλουν και ανώνυμες αναφορές.

Β.3. Δεν προβλέπεται προστασία των ΜΜΕ και της ΚτΠ όταν λειτουργούν ως καταφύγια των whistleblowers

Ενώ κατοχυρώνεται η δυνατότητα προσφυγής των καταγγελλόντων στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, δεν προβλέπεται προστασία για δημοσιογράφους ή ΜΜΕ ιδίως ως προς τη µη αποκάλυψη της πηγής τους, ούτε αναφέρεται στον ενεργό ρόλο που μπορούν από τη θέση τους να διαδραματίσουν οι οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών.

Η θέση του Vouliwatch:

Να προστατεύονται ρητά οι δημοσιογράφοι και τα ΜΜΕ καθώς και οργανώσεις της ΚτΠ, ιδίως ως προς τη µη αποκάλυψη της πηγής τους. 

Β.4. Δεν προβλέπεται η δυνατότητα εξακρίβωσης της κατάθεσης/ καταγγελίας σε σχέση με την καταγραφή της στα πρακτικά

Οι whistleblowers δεν έχουν την δυνατότητα να ελέγξουν και να εξακριβώσουν αν τα όσα κατήγγειλαν προφορικώς μεταγράφηκαν αυτούσια από τους υπαλλήλους των αρμόδιων τμημάτων για να λαμβάνουν τις αναφορές (τμήματα Δημοσίου Τομέα και Εθνική Αρχή Διαφάνειας).

Η θέση του Vouliwatch:

Να μπορούν οι whistleblowers να ελέγξουν ότι οι καταγγελίες τους έχουν καταγραφεί πλήρως και με σωστό τρόπο στα πρακτικά.

Γ. ΠΩΣ, ΑΝΤΙ ΝΑ ΔΙΕΥΡΥΝΘΟΥΝ ΟΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ, ΠΕΡΙΟΡΙΣΤΗΚΑΝ

Γ.1. Στις «παραβιάσεις» δεν συμπεριλαμβάνεται η καταχρηστική συμπεριφορά

Οι «παραβιάσεις» που ορίζονται στο νομοσχέδιο δεν συμπεριλαμβάνουν την καταχρηστική συμπεριφορά / πράξη (abuse). Ειδικότερα, η Οδηγία προβλέπει: «Η εθνική νομοθεσία πρέπει να καλύπτει τόσο τις παράνομες όσο και τις καταχρηστικές συμπεριφορές για να συμμορφωθεί με την οδηγία. Η αποτελεσματική ανίχνευση και πρόληψη της σοβαρής βλάβης του δημόσιου συμφέροντος απαιτεί η έννοια της παράβασης να περιλαμβάνει επίσης καταχρηστικές πρακτικές, δηλαδή πράξεις ή παραλείψεις που δεν φαίνονται παράνομες από τυπική άποψη, αλλά καταστρατηγούν το αντικείμενο ή τον σκοπό του νόμου».

Η θέση του Vouliwatch:

Να συμπεριληφθεί άμεσα στον ορισμό των παραβιάσεων και η έννοια της καταχρηστικής συμπεριφοράς / πράξης.

Γ.2. Αντίθετα με την οδηγία, περιορίζεται ο χρόνος προστασίας της ταυτότητας των whistleblowers

Το σχέδιο νόμου, σε αντίθεση με τα όσο προβλέπει στα αντίστοιχα άρθρα η Οδηγία, περιορίζεται το χρονικό διάστημα προστασίας της ταυτότητας των whistleblowers, «Για όσο διάστημα απαιτείται για την πρόληψη και την αντιμετώπιση προσπαθειών παρεμπόδισης της αναφοράς, παρακώλυσης, ματαίωσης ή καθυστέρησης των μέτρων παρακολούθησης».

Η θέση του Vouliwatch:

Ζητάμε να τηρηθεί πιστά η αναλογία με την πρόβλεψη της Οδηγίας και το άρθρο για την προστασία της ταυτότητας των αναφερόντων να αναδιατυπωθεί – χωρίς χρονικό προσδιορισμό / περιορισμό, ως εξής: «Κάθε είδους πληροφορίες που οδηγούν, άμεσα ή έμμεσα, στην ταυτοποίηση του αναφέροντος δεν αποκαλύπτονται σε οποιονδήποτε άλλον πέρα από τα εξουσιοδοτημένα μέλη του προσωπικού που είναι αρμόδια να λαμβάνουν, ή να παρακολουθούν τις αναφορές, εκτός αν συγκατατεθεί σχετικά ο αναφέρων […]».

Γ.2. Δεν προβλέπονται κυρώσεις ΚΑΙ για τα νομικά πρόσωπα

Στο σχέδιο νόμου προβλέπονται «επαρκείς κυρώσεις σε περιπτώσεις µη συμμόρφωσης µε το νέο νομικό πλαίσιο προστασίας των whistleblowers», αλλά μόνο για φυσικά πρόσωπα. 

Η θέση του Vouliwatch:

Να συμμορφωθεί το ελληνικό άρθρο προς το αντίστοιχο της Οδηγίας και να συμπεριλάβει την επιβολή κυρώσεων σε φυσικά ΑΛΛΑ ΚΑΙ νομικά πρόσωπα.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Η Πολιτεία οφείλει να δημιουργήσει ένα σαφώς αποτελεσματικότερο και εκσυγχρονισμένο πλέγμα προστασίας ώστε να μην συνθλίβονται οι whistleblowers που κάνουν υπέρβαση για να υπερασπιστούν το δίκαιο και την αλήθεια, με βαρύτατο προσωπικό τίμημα. Κάτι τέτοιο αποτελεί μονόδρομο για την καταπολέμηση της διαφθοράς όπου παρατηρείται, για την ενίσχυση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όπου βάλλονται, αλλά και για την πρόοδο της Δημοκρατίας εν γένει.

Η Κοινωνία των Πολιτών, οι ακτιβιστές, οι φορείς, οι Κοινωνία των Πολιτών και εμείς ως Vouliwatch, δεν θα λιποψυχήσουμε και δεν θα οπισθοχωρήσουμε σε αυτό τον άνισο μα δίκαιο αγώνα. Στον δύσβατο δρόμο για την ενδυνάμωση της Δημοκρατίας, έχουμε βρεθεί σε ένα μεγάλο και απειλητικό σταυροδρόμι. Και σε αυτό, χρειαζόμαστε την προσοχή και τη στήριξή σας.  

Διαβάστε το σχέδιο νόμου εδώ .

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις