25η Μαρτίου 1821: Γυναίκες του ’21, αυτές οι άγνωστες

“Γέννημα θρέμμα της Αίνου, η Δόμνα μεγάλωσε σε μια πλούσια οικογένεια και το 1808, σε ηλικία 20 χρονών, παντρεύτηκε τον καπετάνιο της και απέκτησε μαζί του πέντε παιδιά. Το 1821, η Χατζή Βισβίζαινα, όπως την έλεγαν, εγκατέλειψε το σπίτι της και μαζί με τα τέσσερα παιδιά της – το πέμπτο γεννήθηκε αργότερα – ακολούθησε τον άντρα της στο μπρίκι του, την “Καλομοίρα”.

Μαζί τους είχαν πάρει τα χρήματα που είχαν, τα κοσμήματα, τις εικόνες των αγίων, τα οστά των προγόνων τους και μια χούφτα χώμα από τη γη του τόπου τους. Μόλις έφτασαν στα Ψαρά ενώθηκαν με τον στόλο των Ψαριανών και άρχισαν τις επιχειρήσεις κατά του εχθρού, παίρνοντας μέρος στις ναυμαχίες της Σάμου, της Λέσβου και της Εύβοιας, όπου και σκοτώθηκε ο άντρας της.

Τότε η Δόμνα ανέλαβε καπετάνισσα στο πολεμικό μπρίκι με αχώριστο σύντροφο τον κίνδυνο και για δυο συνεχόμενα χρόνια περιέπλεε στην Εύβοια μη γνωρίζοντας πότε θα βρεθεί αντιμέτωπη με τον εχθρό. Όλο αυτό το διάστημα φρόντιζε για την μεταφορά πολεμοφοδίων και τροφίμων και μάλιστα σε μια εποχή που ο τουρκικός στόλος όργωνε την ελληνική θάλασσα και καταδίωκε όλα τα πλοία που είχαν την ελληνική σημαία.”

Η ιστορία της Δόμνας της Θρακιώτισσας είναι μια από τις πολλές περιπτώσεις γυναικών που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο είχαν ενεργή συμμετοχή στον αγώνα των Ελλήνων για εθνική ανεξαρτησία. Πόσοι, όμως, την έχουμε ξανακούσει; Εντάξει, το φεμινιστικό μπαϊράκι περί αντικατάστασης (ή έστω, περί συνύπαρξης) του όρου “history” από τον νεολογισμό “herstory” είναι ομολογουμένως κάπως δογματικό –και ετυμολογικά σόλοικο, αφού η αρχαιοελληνική ρίζα της λέξης ουδεμία σχέση έχει με αγγλικές κτητικές αντωνυμίες–, αλλά η βαθύτερη επιδίωξή του έχει σίγουρα ψωμί. Επί αιώνες η επίσημη ιστορική καταγραφή, όχι μόνο αφήνει στην απέξω την γυναικεία θεώρηση των πραγμάτων, αλλά προσπερνάει και τα ίδια τα θηλυκά πρόσωπα που συνέβαλαν στην διαμόρφωση των γεγονότων.

Μολαταύτα, η Γιώτα Αγγελοπούλου, συγγραφέας του βιβλίου “Επανάσταση 1821 γένους θηλυκού” (εκδόσεις Αγγελάκη), αποσπάσματα του οποίου προδημοσιεύει σήμερα το NEWS 24/7, δεν σκεφτόταν απαραίτητα κάτι τόσο φεμινιστικό όταν, στα μέσα του 2019, ξεκίνησε την έρευνα για το πόνημά της. “Λατρεύω τον 19ο αιώνα, κυριολεκτικά!”, ομολογεί με ενθουσιασμό. “Είχε και φτώχια και μιζέρια, βέβαια, αλλά είχε περισσότερο συναίσθημα από τον 20ο.”

Οι αποκαλυπτικές πηγές

Παρά το ότι οι σπουδές και το επάγγελμά της περιστρέφονται γύρω από τα οικονομικά, το μάρκετινγκ και την διαφήμιση, η κα. Αγγελοπούλου έχει προδήλως πάθος με την Ιστορία. Την ελληνική του 19ου αιώνα, κατά κύριο λόγο. “Ήθελα να γράψω για τις ηρωίδες του ’21”, εξομολογείται, “απλά ήθελα να βρω έναν τρόπο να τις παρουσιάσω κάπως διαφορετικά. Οπότε, μπαίνοντας στην βιβλιογραφία εκείνης της εποχής, έπεσα πάνω στην αμερικάνικη έκδοση του Μέγκους. Και εντυπωσιάστηκα τόσο πολύ από την αφήγησή του…”

Τι εστί Μέγκους, θα μου πείτε. Λοιπόν, ο Πέτρος Μέγκους (Peter Mengous) ήταν ένα παλικάρι από την Σμύρνη, το οποίο στα 19 του, συνεπαρμένο από την Επανάσταση που μόλις είχε ξεσπάσει, μπάρκαρε με ένα αυστριακό πλοίο για Τεργέστη, και μετά από διάφορες περιπέτειες κατέληξε στο Μεσολόγγι. Και πολέμησε. Σε μάχες ανά την Ελλάδα δίπλα στον Μιαούλη, τον Κολοκοτρώνη, τον Μπότσαρη… Το καταπληκτικό, όμως, είναι πως ο Μέγκους κατέγραφε όσα ζούσε στην διάρκεια της Επανάστασης· κανονικό πολεμικό ρεπορτάζ εποχής, δηλαδή. Η συγκλονιστική μαρτυρία του –η μόνη που προέρχεται από απλό πολεμιστή, και όχι από αξιωματούχο– εκδόθηκε το 1830 στην Νέα Υόρκη. Και το 2009, ο γιαννιώτικος εκδοτικός οίκος «Ισνάφι» κυκλοφόρησε το βιβλίο του Μέγκους στα ελληνικά.

“Μέσα στην αφήγηση του Μέγκους, υπάρχουν και σκηνές όπου αναφέρονται κάποιες γυναίκες», εξηγεί η συγγραφέας, “Μπορεί να είναι ανώνυμες, αλλά υπάρχουν κομμάτια με επίκεντρο την γυναίκα”. Αυτή ακριβώς η διαπίστωση λειτούργησε ως έναυσμα για την οργάνωση του υλικού του βιβλίου της. Έτσι, αποσπάσματα από την μαρτυρία του Μέγκους συνδυάζονται με τις δικές της καταγραφές από την ζωή και την δράση συγκεκριμένων γυναικών του ’21. Στο δε τέλος του βιβλίου παρατίθενται οι ελληνόφωνες κι αγγλόφωνες πηγές από τις οποίες αντλήθηκαν οι πληροφορίες.

Ηρωικό ’21, νωθρό σήμερα

“Προσπάθησα να έχω μια ποικιλία προσωπικοτήτων από όλες τις ηλικίες και τις κοινωνικές τάξεις. Από την Σουλιώτισσα Δέσπω Μπότση, έως την λόγια Ευανθία Καΐρη, από ένα απλό κοριτσάκι που πάει νερό με την στάμνα, έως μια μορφωμένη αστή Φαναριώτισσα. Κάθε μια απ’ αυτές τις γυναίκες προσπάθησε με τα δικά της όπλα να συμβάλει στον αγώνα για την ελευθερία,” καταλήγει η κα. Αγγελοπούλου, επισημαίνοντας συγχρόνως “πόσο δύσκολο ήταν για μια απλή χωριάτισσα της εποχής εκείνης ακόμη και να σκεφτεί να επαναστατήσει”.

Αλήθεια, με αφορμή την φετινή επέτειο των 200 χρόνων από την εξέγερση του 1821, τι μας έχει απομείνει, άραγε, από τα ιδανικά, την επαναστατική ζέση και τον ιδεαλισμό εκείνων των Ελλήνων; “Τίποτα!” απαντά με χαμηλότονη απογοήτευση η συνομιλήτριά μου. “Το διαπιστώνουμε στην καθημερινότητά μας, νομίζω. Δεν ξέρω, φοβάμαι ότι όλο αυτό το ενδιαφέρον, που έχει αναπτυχθεί λόγω του εορτασμού των 200 χρόνων, μετά θα σβήσει. Γιατί είμαστε ένας λαός που ξεχνάει πάρα πολύ εύκολα… Νομίζω, ότι, με τον τρόπο που σκεφτόμαστε τώρα και με τον τρόπο που έχουμε μεγαλώσει, ούτε στην πιο τρελή φαντασία μας δεν θα μπορούσαμε να κάνουμε τα πράματα που έκαναν εκείνοι οι άνθρωποι με τις τότε συνθήκες.”

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις