Αλέξανδρος Ιόλας: 30 χρόνια από τον θάνατό του συλλέκτη-θρύλου

Γκαλερίστας, συλλέκτης, μαικήνας των τεχνών. Ο άνθρωπος που ανέδειξε τον ‘Αντι Γουόρχολ, που πόζαρε για τον Τζιόρτζιο Ντε Κίρικο, που υπήρξε κορυφαίος χορευτής του Μπαλανσίν, που ώθησε στον Μαγκρίτ να κάνει και γλυπτική. Ο άνδρας που έζησε μυθική ζωή, οργώνοντας την υφήλιο και διακινώντας αριστουργήματα της διεθνούς τέχνης.

Ποιος ήταν, όμως, πραγματικά ο Αλέξανδρος Ιόλας, που άφησε την τελευταία του πνοή στην ηλικία των  80 ετών, σαν σήμερα, στις 8 Ιουνίου του 1987, σε κλινική της Νέας Υόρκης προσβεβλημένος από AIDS; Tριάντα χρόνια από το θάνατό του, ο άνθρωπος που διασύρθηκε όσο ελάχιστες δημόσιες προσωπικότητες στη χώρα και το ελληνικό δημόσιο αρνήθηκε να αποδεχτεί με δωρεά την αμύθητη περιουσία του, ξαφνικά «αποκαθίσταται».

Ο δήμος Αγίας Παρασκευής ανακοίνωσε ότι το παλάτι του, στα δικά του όρια., που λεηλατήθηκε, περνά στην ιδιοκτησία του, προκειμένου να γίνει Μουσείο Ιόλα. Η δε Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών θεσπίζει βραβείο Αλέξανδρος Ιόλας για αριστούχο σπουδαστή ή αποφοιτό του, έως 33 ετών. Στο μεταξύ, μια νέα δίγλωσση (αγγλικά-ελληνικά)έκδοση που αναδεικνύει την δαιδαλώδη προσωπικότητά του πρόκειται να κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Φερενίκη, με τίτλο «Alexandros Iolas, the great»,και την υπογραφή του επίσημου βιογράφου του, Νίκου Σταθούλη.

Για την πληθωρική, αντιφατική προσωπικότητα, πίσω από τα φώτα, μιλούν στο NEWS 24/7 τρεις άνθρωποι που την έζησαν: ο διεθνής Έλληνας εικαστικός Takis, η γκαλερίστρια Πέγκυ Ζουμπουλάκη και ο δημοσιογράφος και βιογράφος του Νίκος Σταθούλης.
 

‘Ένας μαέστρος της απάτης’
 

«Ο Ιόλας ήταν μαέστρος της απάτης. Ποιους κορόιδευε; Τους καπιταλίστες. Ήταν δαιμονισμένος και χαρισματικός», διαπιστώνει ο Takis, προσθέτοντας πως «ένα ταλέντο μόνο ανέδειξε. Τον Άντι Γουόρχολ. Ο Γουόρχολ ήταν παπουτσής, σχεδίαζε παπούτσια. Η μεγάλη του τύχη είναι ότι τον ανακάλυψε ο Ιόλας. Του είπε «θέλω να σου κάνω μια έκθεση».Κι έγινε».

Τον Ιόλα τον γνώρισε ο ίδιος στο Λονδίνο, μια εποχή που «δεν είχα φράγκα και ήμουνα ξυπόλητος με σανδάλια. Μετά από μεγάλες περιπέτειες, μού αγόρασε μερικά μικρά έργα. Δεν είναι ότι με ανακάλυψε. Ήταν ένας καλός αγοραστής, αν και για μένα παραμένει ένας μεγαλοαπατεώνας. Και στο Παρίσι που ερχόταν αγόραζε έργα μου. Με τα λίγα που έδινε, έπαιρνα κανένα σάντουιτς να φάω».

«Τι άφησε πίσω του;», αναρωτιέται ο κορυφαίος εικαστικός. «Ο τόπος δεν έχει ούτε ένα δείγμα προσφοράς του Ιόλα. Μόνο οι εραστές και η οικογένειά του. Πώς τον βγάζουν, επομένως, σήμερα ευεργέτη;».

‘Ήταν μάγος, ήταν αυτοκαταστροφικός’

«Ήταν μάγος. ήταν ένας άνθρωπος που ήξερε τους καλλιτέχνες με τους οποίους συνεργαζόταν να τους καθοδηγεί», θυμάται η Πέγκυ Ζουμπουλάκη. «Ήξερε να γίνεται φίλος, ήξερε να τσακώνεται. Όταν ήθελε γινόταν γοητευτικός άνθρωπος, όταν δεν ήθελε γινόταν το αντίθετο. Δεν μπορούσε να συγκρατηθεί. Το ίδιο κι όταν ενθουσιαζόταν ή όταν απογοητευόταν. Αλλά αυτά δεν διασαλεύουν τη θέση που είχε στο χώρο της τέχνης. Γιατί ο Ιόλας είχε ένα αισθητήριο, μια διαίσθηση για την τέχνη που ξεπερνούσε και τις γνώσεις του. Δεν λάνθανε ποτέ. Έχω να θυμηθώ εντέλει μόνο την αξία του. Στο τέλος αυτό που λάμπει είναι η προσωπικότητά του. Δεν στέκομαι στις στιγμές που περάσαμε κι άσχημα. Και είναι κρίμα για την Ελλάδα που του φέρθηκε, όχι άσχημα, αλλά που δεν αντιλήφθηκε ότι ο Ιόλας θα ήταν πηγή μεγάλης δωρεάς έργων».

Λείπει ένας Ιόλας σήμερα; « Ναι, όπως λείπουν ηγέτες λείπουν και προσωπικότητες σαν τον Ιόλα στο χώρο της τέχνης. Αλλά εν ζωή δεν τον καταλάβαινε κανείς, ούτε το υπουργείο Πολιτισμού, μόνο η Μελίνα Μερκούρη. Οι υπόλοιποι έμεναν στο τι έκανε στην προσωπική του ζωή. Ωστόσο, τις λεηλασίες και το σκόρπισμα της περιουσίας του τις προκάλεσε κι ο ίδιος».

Ο λόγος; «Ήταν αυτοκαταστροφικός ή μάλλον λίγο αδιάφορος για το τι θα συμβεί μετά. ‘Ο,τι όμως ζούσε το ζούσε με όλες τις δυνάμεις του».

‘Μια μαμή για τους καλλιτέχνες κι ένας κυνηγός θησαυρών’

«Τι κρατάω απ’τον Ιόλα; Το πάθος του για την Ελλάδα», είναι η πρώτη φράση του Νίκου Σταθούλη, και ανατρέχει σε μια σκηνή από τη σουίτα του στο ξενοδοχείο The Pierre της Ν.Υόρκης, το Νοέμβριο του 1986. “Είχαμε συμφωνήσει να παίρνουμε πρωινό στις 7.30 το πρωί μαζί. Μπαίνω στη σουίτα του κι από την πόρτα της μέχρι το γραφείο του ήταν πεταμένο το σώμα των ελληνικών εφημερίδων. Τα πρωτοσέλιδά τους με πηχυαίους τίτλους κατηγορούσαν τον Ιόλα για πορνεία, για αρχαιοκαπηλία, για ναρκωτικά. Τα βλέπω και του λέω: «Φύγετε, μην γυρίσετε στην Ελλάδα». Κι αυτός χτυπά τα χέρια του με δύναμη στο γραφείο και απαντά: «Άκουσέ με, κουβαλάω μια ιστορία 30 αιώνων . Αρνούμαι να αποβάλλω αυτή την τιμή». Και επέστρεψε να αντιμετωπίσει το μένος».

Ο Σταθούλης κρατάει ακόμη κάτι: «Το μεγαλείο του. Τον θυμάμαι μπροστά από ένα έργο του Καραβάτζιο, στο Βατικανό. Μου έλεγε «Κοίτα αυτό το αριστούργημα. Κοίτα, κοίτα!». Κάτι ήθελα να του πω και μου έκανε «σςς», ενθαρρύνοντάς με πάλι .«Κοίτα» είπε. Η σιωπή του με δίδαξε περισσότερα από τον φιλοσοφικό στοχασμό και τις γνώσεις του. Δεκαπέντε λεπτά παρατηρούσε το έργο. Όταν καθίσαμε να φάμε μου είπε « το μεγάλο έργο διαλέγει τον καλλιτέχνη».

Σε τι διέφερε ο Ιόλας; «Ήταν ένας άλλος, δεν ήταν άλλος ένας. Ήταν διαφορετικός. Δεν μπορούσαν να αντιληφθούν ότι ήταν μια πριμαντόνα, κι όχι ένας αγελαίος. ‘Έδινε οδηγό στους καλλιτέχνες . Αυτός είπε στον Τσαρούχη «φτάνει πια με τα γυμνά»,του έδωσε καβαλέτο και τον έστειλε να κάνει τα νεοκλασικά του Πειραιά. Ο Ιόλας είναι μια μαμή που εκμαίευσε από τους καλλιτέχνες αυτό που πίστευε πως μπορούν να πετύχουν. Έχω την αλληλογραφία του με τον Μαγκρίτ με τα σχέδιά του για τα γλυπτά. Ο Ιόλας ζήτησε από τον ‘Αντι Γουόρχολ να κάνει το Μυστικό Δείπνο και τον Μέγα Αλέξανδρο, ζητώντας του να αφήσει τον Ιούδα κενό. Είναι προτάσεις του Ιόλα. Ήμουν μπροστά όταν στις 12.30 τα μεσάνυχτα τον πήρε τηλέφωνο. Κι εκτέθηκε το έργο στο Palazzo Stelline, στο Μιλάνο. Είχε πει τότε ο Γούρχολ «να φάνε οι Ιταλοί σπαγγέτι».

«Λείπει ένας Ιόλας σήμερα», καταλήγει ο Ν. Σταθούλης, «γιατί ήτανε ένας μαικήνας των τεχνών και όχι απλώς ένας γκαλερίστας συλλέκτης. ‘Έφτιαξε τις συλλογές του Ροκφέλερ, του Ανιέλι, πολλών. Δεν πουλούσε μόνο σύγχρονη τέχνη. ‘Έβρισκε μεγάλους θησαυρούς . Ήταν κυνηγός».

(Φωτό: Πορτραίτο του Αλέξανδρου Ιόλα που φιλοτέχνησε ο Andy Warhol το 1974)