Μπετόβεν: Η κατάρα και οι μύθοι πίσω από τη θρυλική Ενάτη Συμφωνία

Πολλοί έχουν υποκλιθεί στο μεγαλείο της Ενάτης Συμφωνίας του Λούντβιχ βαν Μπετόβεν, αλλά κανείς δεν έχει καταφέρει να την αποκωδικοποιήσει. Με αφορμή τη Χριστουγεννιάτικη συναυλία της ΚΟΑ, το NEWS 24/7 παρουσιάζει την ιστορία και τους μύθους που τη συνοδεύουν.

ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΡΑΜΠΕΛΑΣ
05 Δεκεμβρίου 2021 08:05

Η τελευταία συμφωνία του Μπετόβεν, η Δέκατη, ολοκληρώθηκε πρόσφατα σχεδόν δύο αιώνες μετά το θάνατο του δημιουργού της με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης. Ωστόσο, το έργο που κατάφερε να αλλάξει για πάντα την ιστορία της συμφωνικής μουσικής, δεν ήταν άλλο από την Ενάτη, την τελευταία ολοκληρωμένη συμφωνία του.

Μουσικολόγοι, ιστορικοί και καλλιτέχνες έχουν κατά καιρούς υμνήσει το μεγαλείο της Συμφωνίας, η οποία εξακολουθεί μέχρι και σήμερα να αιφνιδιάζει με τις καινοτομίες της. Η ικανότητά της να αγγίζει τις πιο ευαίσθητες χορδές της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης αποδεικνύεται, άλλωστε, από το πλήθος διαφορετικών ιστορικών συγκυριών τις οποίες έντυσε μουσικά. Στη ναζιστική Γερμανία χρησιμοποιήθηκε ως απόδειξη ανωτερότητας της Γερμανικής φυλής, στη σοβιετική Ρωσία αντιμετωπιζόταν ως έργο που αποτύπωνε τον θρίαμβο της εργατικής τάξης, ενώ ο Λέοναρντ Μπέρνσταϊν διηύθυνε την ερμηνεία της σε μια συναυλία-γιορτή για την πτώση του Τείχους του Βερολίνου.

Σε κάθε περίπτωση, το κορυφαίο αυτό μουσικό αυτό έργο, το οποίο μερικοί κριτικοί χαρακτηρίζουν ως το σπουδαιότερο που έχει γραφεί στη δυτική μουσική, θα έχει μια τιμητική θέση στο πρόγραμμα της πολυαναμενόμενης εορταστικής συναυλίας της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών την Παρασκευή 17 και το Σάββατο 18 Δεκεμβρίου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.

Με αφορμή τη Χριστουγεννιάτικη συναυλία της ΚΟΑ, το NEWS 24/7 παρουσιάζει την ιστορία, τους μύθους και την κατάρα που συνοδεύουν την Ενάτη…

Η κατάρα του… εννιά

Ο Γκούσταβ Μάλερ, είχε διατυπώσει την άποψη ότι με την Ενάτη, ο Μπετόβεν είχε πετύχει αυτό που θα έπρεπε να επιδιώκουν όλες οι συμφωνίες. Κατάφερε «να αγκαλιάσει ολόκληρο το σύμπαν». Ο ίδιος, μάλιστα, πίστευε με ευλάβεια στην περίφημη «Κατάρα των ένατων συμφωνιών». Σύμφωνα με αυτήν, οι ένατες συμφωνίες των συνθετών ήταν καταραμένες, αφού πολλοί είχαν πεθάνει μετά την ολοκλήρωσή τους. Ο Μπετόβεν ήταν ένας από αυτούς, μαζί με τον Φραντς Σούμπερτ και τον Αντονίν Ντβόρζακ. Η δεισιδαιμονία του Μάλερ τον οδήγησε στο να μην βάλει ποτέ τον αριθμό εννιά στο «Τραγούδι της γης», που ακολούθησε την Όγδοη Συμφωνία του.

Με τα λόγια των μεγάλων…

Κι ο δεύτερος κατά χρονολογική σειρά, όμως, «ροκ σταρ» της συμφωνικής μουσικής μετά τον Μπετόβεν, ο Ρίχαρντ Βάγκνερ, είχε διατυπώσει σε κάποιους πρώιμους αυτοβιογραφικούς στοχασμούς το θαυμασμό του για την Ενάτη. «Θεωρούσα την τελευταία συμφωνία του Μπετόβεν το θεμέλιο μιας ολόκληρης σπουδαίας εποχής για την τέχνη, πέρα από τα όρια της οποίας δεν θα μπορούσε να ελπίζει κανείς άνθρωπος ότι θα περάσει και μέσα στην οποία κανείς δεν θα μπορούσε να πετύχει την ανεξαρτησία», αναφέρει σε γραπτό του, θέλοντας σαφώς να τονίσει την επιρροή της Συμφωνίας στους συγχρόνους της.

Ο Νίτσε, από την άλλη, έχει περιγράψει με τη γνωστή του συγγραφική δεινότητα στο Ανθρώπινο, Πάρα Πολύ Ανθρώπινο την εμπειρία ακρόασης της Ενάτης: «Σε κάποιο σημείο, μπορεί να νιώσει κανείς πως αιωρείται πάνω από την γη, σ’ έναν έναστρο θόλο, με το όνειρο της αθανασίας στην καρδιά του: με τα άστρα να λάμπουν τριγύρω, και την γη να βυθίζεται ολοένα και βαθύτερα».

Ένας άλλος σπουδαίος πρωτοπόρος συνθέτης, από τη Γαλλία αυτή τη φορά, ο Κλωντ Ντεμπυσσύ είχε εκφράσει την αγανάκτησή του για όσους επιχείρησαν να εξηγήσουν με λογικά επιχειρήματα τη σημασία της Συμφωνίας: «Η Ενάτη έχει σκεπαστεί από μια ομίχλη κοσμητικών σχολίων και κομπλιμέντων. Είναι το αριστούργημα για το οποίο έχουν γραφτεί οι πιο πολλές ασυναρτησίες από οποιοδήποτε άλλο. Μένει κανείς έκπληκτος που δεν έχει θαφτεί εδώ και καιρό κάτω από τα κείμενα που έχουν γραφτεί για εκείνη».

Τα 74 λεπτά των CD

Για την Ενάτη, όμως, υπάρχει ένας ακόμη μύθος. Αρκετές πηγές αναφέρουν ότι αποτελεί το μουσικό έργο που καθόρισε τη χρονική διάρκεια που υπάρχει στα CD. Ο τότε πρόεδρος της εταιρείας Sony, Νόριο Όγκα, είχε επιμείνει πως σε ένα CD θα πρέπει να χωράει ολόκληρη η Ενάτη Συμφωνία του Μπετόβεν. Στο αρχείο της δισκογραφικής Polygram, η μεγαλύτερη σε διάρκεια ηχογράφηση της Ενάτης ήταν 74 λεπτά, οπότε η εταιρεία Philips επέκτεινε τη διάμετρο του CD σε 13 εκατοστά από 12,5 που είχε αρχικά σχεδιάσει για να χωράει ολόκληρο το έργο.

Στο σημείο, πάντως, που φαίνεται να συμφωνούν τόσο οι ειδικοί, όσο και οι καλλιτέχνες είναι στη μαγεία του ανεξήγητου. Όσοι προσπάθησαν να εξηγήσουν το «φαινόμενο» της Ενάτης δεν κατάφεραν παρά να βυθιστούν οι ίδιοι σε έναν ωκεανό κοινοτοπιών και ανιαρών εκφράσεων. Πλέον, δεν μένει παρά να παραδεχτούμε την αδυναμία μας και να αφεθούμε στο άκουσμα της μουσικής.