Το “Τέλος του Κόσμου” μοιάζει πάρα πολύ με το Εδώ και Τώρα

Μια από τις πιο συναρπαστικές (και καλύτερες) ταινίες της χρονιάς παρακολουθήσαμε στο πλαίσιο του Διαγωνιστικού τμήματος του φεστιβάλ του Λοκάρνο στην Ελβετία, με τον ρουμάνο Ράντου Ζούντε (παλιό φίλο του σάιτ) να μας προσφέρει μια ακόμα καθηλωτικά επίκαιρη ματιά στον κόσμο – περιγράφοντας το Σήμερα μέσα από μια απολαυστική, συγκλονιστική, φορμαλιστικά περιπετειώδη Οδύσσεια μιας κακοπληρωμένης υπαλλήλου σε μια μέρα δουλειάς της στο Βουκουρέστι.

Στο “Do Not Expect Too Much from the End of the World” (“Nu astepta prea mult de la sfârsitul lumii”), η Άντζελα, μια βοηθός παραγωγής αλωνίζει τους δρόμους του Βουκουρεστίου με το αυτοκίνητό της για το κάστιγκ ενός εταιρικού βίντεο. Στην διαδρομή της θα συναντήσει από συνηθισμένους ανθρώπους μέχρι απειλητικές corporate φιγούρες κι από παράλογες μορφές της καθημερινότητας μέχρι διαβόητα pop culture icons. Κι εξαιτίας αυτού του βίντεο, θα ξεσπάσει ένα σκάνδαλο – σε αληθινό χρόνο.

Ο Ράντου Ζούντε είναι ένας αληθινά ανήσυχος, συναρπαστικός, μονίμως ευρηματικός χρονογράφος της εποχής μας, που επιστρέφει μετά το “Ατυχές Πήδημα ή Παλαβό Πορνό” με άλλη μια ταινία-κολάζ που αρνείται την οποιαδήποτε κατηγοριοποίηση, καταγράφοντας το σήμερα σα να επρόκειτο για κάποιο μελλοντικό, ιστορικής σημασίας εύρημα. Τα πρώτα ⅔ της ταινίας αποτελούν ένα φρενήρες κοινωνικό road movie, με την Άντζελα να επαναλαμβάνει διαρκώς μοτίβα υπηρετώντας τα αφεντικά της μέσα σε ένα απάνθρωπο καπιταλιστικό αδιέξοδο. Είναι άυπνη, είναι κακοπληρωμένη, δεν έχει χρόνο, δεν πιστεύει σε αυτό που κάνει – αλλά και τι να κάνεις; Το τέλος του κόσμου είναι γύρω μας, απλά δεν έχουμε καν τον χρόνο να σταθούμε και να το κοιτάξουμε.

Τις διάφορες στάσεις-αποστολές της Άντζελα διακόπτουν οι παρεμβάσεις του ψηφιακού της άβαταρ, του κάφρου Μπομπίτσα, μιας ιντερνετικής περσόνας που σατιρίζει με ακραίο τρόπο την φασιστική, σεξιστική ρητορική που κυκλοφορεί ανεξέλεγκτα στα social media – αλλά και λίγο σαν η Άντζελα να το απολαμβάνει κάπως, καθώς κυλιέται σε αυτό το βούρκο ψηφιακής και μοραλιστικής ακολασίας.

Την ίδια ώρα, συναντά από απλούς ανθρώπους της εργατικής τάξης που ζητούν απεγνωσμένα την οποιαδήποτε ευκαιρία, μέχρι καλτ φιγούρες της trash κουλτούρας (ο διαβόητος γερμανός σκηνοθέτης Ούβε Μπολ σε ένα απίστευτο cameo), κι από ψηφιακές περσόνες εμπρηστικής ρητορικής, μέχρι επιβλητικές corporate φιγούρες, ψυχρά εκμεταλλευτικές και απάνθρωπα αποστασιοποιημένες: Η Νίνα Χος (σπουδαία γερμανίδα ηθοποιός του Κρίστιαν Πέτζολντ, πρόσφατα στο “Tar”) εμφανίζεται μέσω zoom με φόντο μια πόλη, σα να ήταν ένας αυστηρός εξωγήινος που επιβλέπει τους «κατώτερους» ντόπιους. Είναι σοκαριστικά κυνικός, όσο και αυθεντικός, ο τρόπος με τον οποίο πίσω από την «εταιρική ευθύνη» της, κρύβεται μια βαθύτατη αδιαφορία για οτιδήποτε ανθρώπινο.

Η τρίτη πράξη ενός φιλμ ήδη μανιακού (ως προς τις υφολογικές και στιλιστικές του εναλλαγές) μοιάζει λοιπόν σαν κρύο ντους. Η κίνηση εξαφανίζεται, η κάμερα μένει ακίνητη, και αποτυπώνει με υπομονή και με ψυχρότητα, τον ίδιο τον τρόπο με τον οποίο καταγράφεται –και αλλοιώνεται– η αλήθεια. Είναι σοκαριστικό, είναι εξοργιστικό, είναι αληθινό, είναι αναγνωρίσιμο.

Νωρίτερα στο φιλμ, παράλληλα με την οδύσσεια της Άντζελα, εμφανίζονται εμβόλιμες σκηνές από μια ρουμάνικη κωμωδία του 1981, ένα φιλμ από την περίοδο Τσαουσέσκου που με τον υπόγειο τρόπο του σχολιάζει την εποχή στην οποία ανήκει. Και το οποίο βρίσκεται σε έναν ιδιότυπο διάλογο με το φιλμ του Ζούντε, και με το σήμερα. Δεν πρόκειται για εξίσωση των περιόδων φυσικά, όπως κι οι ταινίες δεν είναι ίδιες. Μέσα όμως από την συζήτησή τους, προκύπτει κάτι διαχρονικό πάνω στις κοινωνίες, στην καταπίεση, και στο πώς η εικόνα αποτελεί εργαλείο καταγραφής (και σχολιασμού, και προπαγάνδας) της εκάστοτε ιστορικής στιγμής. Όπως βλέπουμε και στην σοκαριστική τρίτη πράξη του “Do Not Expect Too Much”, αυτό είναι κάτι που τελικά παραμένει αναλλοίωτο: Η εικόνα παγιδεύει μέσα της το παρόν, και σχηματίζει την ιστορική αλήθεια.

Ο Ζούντε πειραματίζεται και παίζει με την κινηματογραφική φόρμα, μιλώντας με χιούμορ και πικρία καθώς εξετάζει το σήμερα σε σχέση με το παρελθόν και την πραγματικότητα σε σχέση με το πώς αυτή καταγράφεται. Social media, gig economy, εταιρική ισχύς, κοινωνική εκμετάλλευση, fake news, η απόλυτη κακοφωνία της ύπαρξής μας σε έναν αληθινό κινηματογραφικό τυφώνα. Ελάχιστοι σκηνοθέτες καταφέρνουν να καταγράφουν τον κόσμο και την Ιστορία όπως το κάνει ο Ζούντε.

ΡΑΝΤΟΥ ΖΟΥΝΤΕ: «ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΜΕΤΑ-ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΣΜΟΥ ΠΟΥ ΖΟΥΜΕ»

Η ταινία τιμήθηκε με το Ειδικό Βραβείο της Επιτροπής του φεστιβάλ του Λοκάρνο – μια φοβερά άδικη απόφαση κατά τη γνώμη μας, καθώς η ταινία άξιζε τη Χρυσή Λεοπάρδαλη – κι ο Ράντου Ζούντε μίλησε για το φιλμ στο φεστιβάλ. Αυτή είναι η πρώτη ανάλυσή του πάνω στα όσα ενέπνευσαν την ταινία και στο πώς προσέγγισε την συναρπαστική της δομή – την «αρχιτεκτονική», όπως λέει κι ο ίδιος.

«Κάποια στιγμή ανέφερα την “Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων” ως πιθανή αναφορά – όχι προφανή, φυσικά – αλλά όχι τελείως λάθος. Θα μπορούσα να έχω αναφέρει και το “Arabian Nights” επίσης, καθώς έστω και με διαφορετικό τρόπο, η ταινία περιλαμβάνει πολλαπλές ιστορίες.

Η ταινία έχει δύο βασικές ιστορίες κι αυτές βασίζονται σε αληθινές ιστορίες που μου συνέβησαν ή που είδα ή που άκουσα να συμβαίνουν τριγύρω. Μία ήταν για έναν πολύ κουρασμένο βοηθό παραγωγής που έπρεπε να οδηγάει όλη μέρα για ένα διαφημιστικό γύρισμα και, παρά το κατ’επανάληψη αίτημά του, δεν του επετράπη να πάει σπίτι να ξεκουραστεί και υποχρεώθηκε να οδηγάει μέχρι που κοιμήθηκε στο τιμόνι και σκοτώθηκε σε δυστύχημα.

Η δεύτερη μου συνέβη καθώς γύριζα ένα εταιρικό φιλμ με θύματα εργατικών ατυχημάτων: Η εταιρεία προσπαθούσε πράγματι να ρίξει το φταίξιμο στους εργάτες, να τους ξεγελάσει. Αυτές οι ιστορίες έμειναν στο μυαλό μου και νιώθω, κοιτάζοντας πίσω, πως είναι πολύ αντιπροσωπευτικές του μετα-ολοκληρωτισμού στον οποίο ζουν οι ρουμάνοι σήμερα.

Είναι μια ταινία που ενδιαφέρεται πολύ για την αφήγηση και η δομή της αποτελεί αποδεικτικό αυτού του ενδιαφέροντος: δύο μέρη, και σε διάλογο με ένα παλιότερο ρουμάνικο φιλμ, χρησιμοποιώντας διαφορετικά στυλ. Πιστεύω η δομή, η αρχιτεκτονική της ιστορίας, είναι όσο σημαντική είναι κι η ίδια η ιστορία. Αυτό που προσπάθησα να κάνω είναι να ενώσω διαφορετικές αφηγήσεις, είδη, τύπους χιούμορ και αισθητικές στρατηγικές, κάτι που πιστεύω πως το κοινό θα ανακαλύψει με απόλαυσή ή με τρόμο, ή και με τα δύο.»