Η Regina Pessoa ξεκίνησε να κάνει animation επειδή φοβόταν το… σκοτάδι

Η διεθνούς φήμης ανιμέιτορ από την Πορτογαλία Regina Pessoa θα δηλώσει βροντερά “παρούσα” στο φετινό Animasyros για ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον animation-creative masterclass.

Δουλεύοντας με διάφορες τεχνικές χάραξης κινουμένων σχεδίων, δημιούργησε και σκηνοθέτησε ταινίες όπως «Η Νύχτα» το 1999, και ο «Uncle-Thomas accounting for the days» το 2019, οι οποίες έχουν διακριθεί με αμέτρητα βραβεία και διακρίσεις στα κυριότερα διεθνή φεστιβάλ και εκδηλώσεις κινηματογράφου, όπως το Μεγάλο Βραβείο Annecy’06, το Μεγάλο Βραβείο SXSW’07, το Βραβείο Κριτικής Επιτροπής Annecy’19, το Βραβείο ANNIE’20 για το καλύτερο θέμα μικρού μήκους κ.λπ.
Οι ταινίες της προβάλλονται σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων σημαντικών μουσείων τέχνης, όπως στο Μουσείο Μοντέρνας και Σύγχρονης Τέχνης της Ριέκα, στο Museu l’ Orangerie ως μέρος της έκθεσης «Les contes cruels de Paula Rego» και σε πολλά άλλα. Το 2016 έγινε Senior Lecturer στο FILMAKADEMIE στη Γερμανία, ενώ το 2018 έγινε μέλος της Ακαδημίας Κινηματογραφικών Τεχνών και Επιστημών (Χόλιγουντ).

Με ένα ξεχωριστό και δημιουργικό προσωπικό καλλιτεχνικό όραμα που εκφράζεται όχι μόνο στις ταινίες της, αλλά και μέσω της εικονογράφησης, της ζωγραφικής και του σχεδίου, αναπτύσσει αυτή τη στιγμή την επόμενη ταινία της, «MOTHER FACES», στο Ciclope Filmes Studio που ανήκει στην ίδια και τον σύντροφό της Abi Feijó, και βρίσκεται στους χώρους του Μουσείου Κινητής Εικόνας – CASA MUSEU DE VILAR.

Πώς ξεκίνησε να ασχολείται με το animation

Όπως η ίδια εξομολογήθηκε στο NEWS 24/7 μεγάλωσε στην αγροτική Πορτογαλία σε ένα μικρό χωριό χωρίς τηλεόραση και πρόσβαση σε κινηματογράφους. Η χώρα μόλις έβγαινε από μια 40ετή δικτατορία και η Regina Pessoa δεν είχε καμία απολύτως εκπαίδευση στην κινούμενη εικόνα.

“Όταν έγινα 17 ετών, μετακόμισα στο Πόρτο για να σπουδάσω ζωγραφική στη Σχολή Καλών Τεχνών και για να πληρώσω τις σπουδές μου βρήκα μια δουλειά μερικής απασχόλησης στο στούντιο του παραγωγού Abi Feijó. Κάπως έτσι ανακάλυψα την άλλη πλευρά του Animation, πιο συγκεκριμένα τις ταινίες κινουμένων σχεδίων μικρού μήκους που εξερευνούν τις πιο καλλιτεχνικές και δημιουργικές δυνατότητες αυτού του μέσου… Έμεινα έκπληκτη και γοητευμένη όταν είδα ότι μπορούσα πλέον να δώσω την επιπλέον διάσταση της Μαγείας της Κίνησης στα ίδια οργανικά οπτικά στοιχεία όπως αυτά που ανέπτυσσα στη Σχολή Καλών Τεχνών, συν το να τα διασταυρώσω με άλλες καλλιτεχνικές εκφράσεις όπως ο Ήχος, η Μουσική, το Κείμενο, η Ποίηση κ.λπ.

Έτσι, συνέχισα μεν να σπουδάζω, αλλά δεν έφυγα ποτέ από το στούντιο. Αρχισα να εργάζομαι στις ταινίες της Abi και «κερδίζοντας από την πρακτική απέκτησα τα βασικά στοιχεία του Animation.
Λίγο καιρό αργότερα, το στούντιο μού έδωσε την ευκαιρία να δημιουργήσω τη δική μου ταινία. Και τότε συνειδητοποίησα ότι δεν ήταν τόσο απλό να δημιουργείς ιστορίες από το μηδέν…”

Αν μπορούσατε να δώσετε μια συμβουλή στον νεότερο εαυτό σας όταν ξεκινούσατε την καριέρα σας, ποια θα ήταν αυτή;

Η συμβουλή που μπορώ να δώσω σε όποιον θέλει να γυρίσει ταινία είναι η ίδια που μου έδωσε ο Abi όταν ξεκίνησα: «Σκέψου κάτι που είναι πραγματικά σημαντικό για σένα. Έτσι, οι εικόνες που θα δημιουργήσεις θα μεταφέρουν στο κοινό την αίσθηση αυτή. Και αργότερα, οι άνθρωποι που θα δουν αυτές τις εικόνες θα νιώσουν επίσης αυτή τη δύναμη».

Αυτό ήταν ίσως το πιο σημαντικό μάθημα που έμαθα στη ζωή μου και το επαναλαμβάνω ξανά στο μυαλό μου κάθε φορά που ξεκινάω ένα νέο έργο…

Στη συνέχεια, αν το άτομο βρει κάτι που θέλει πραγματικά να εξελίξει σε ταινία κινουμένων σχεδίων, θα του/της έκανα τις ίδιες 3 βασικές ερωτήσεις που κάνω στον εαυτό μου όταν ξεκινάω ένα νέο έργο:

1. Τι θέλω να μεταδώσω στο κοινό;
2. Γιατί αισθάνομαι ότι πρέπει να δημιουργήσω αυτό το έργο; Σύμφωνα με τη «θεωρία μου», απαντώντας σε αυτό το ερώτημα θα βρούμε το ΚΙΝΗΤΡΟ, αυτό δηλαδή που μας οδηγεί σε όλη τη διαδικασία δημιουργίας μιας ταινίας κινουμένων σχεδίων. Για μένα αυτό το Κίνητρο είναι θεμελιώδες και αν δεν μπορώ να απαντήσω σε αυτό το ερώτημα, είναι πιο δύσκολο να ξεκινήσω και να τελειώσω τη δουλειά…
3. … μόνο όταν βρω το Κίνητρο έρχεται το ερώτημα ΠΩΣ; Πώς θα φτιάξω την ταινία;(τι μορφή θα της δώσω, ποια θα είναι η τεχνική, τα χρώματα, ο ήχος, η μουσική, κλπ. κλπ. κλπ. κλπ.)

Πώς αναπτύσσετε τις ιστορίες σας; Ξεκινάτε με μια εικόνα, ένα συναίσθημα ή μια ιδέα;

Όταν είχα την ευκαιρία να αναπτύξω τη δική μου ταινία, μετά τον πρώτο ενθουσιασμό, συνειδητοποίησα ότι στην αρχή συχνά νιώθουμε χαμένοι και μπορεί να είναι δύσκολο να βρούμε το «νήμα». Συνειδητοποίησα ότι η εκπαίδευσή μου ήταν οπτική, ότι δεν γνώριζα πώς να γράψω για μια ταινία και ότι ήξερα πολύ λίγα για τον κινηματογράφο.

Και όσο περισσότερο προσπαθούσα να γράψω κάτι ακολουθώντας τις γενικές έννοιες του «γράφω ένα επιχείρημα», τόσο πιο αδιάφορο ήταν το αποτέλεσμα και τόσο περισσότερο κόλλησα. Τότε ήταν που ο Abi μού έδωσε εκείνη τη συμβουλή που ανέφερα προηγουμένως…

Έτσι, προσπαθώντας να βρω ένα απλό θέμα που θα μπορούσα να χειριστώ, αλλά με νόημα και με τη δυνατότητα να δημιουργήσω δυνατές εικόνες, θυμήθηκα ότι όταν ήμουν μικρή φοβόμουν πολύ το σκοτάδι… έτσι, από εκεί ξεκίνησε η πρώτη μου ταινία «Η νύχτα».

Έτσι, ο τρόπος που βρήκα για να μπορέσω να προσεγγίσω αυτό το άγνωστο για μένα μέσο που ήταν ο «κινηματογράφος», ήταν να εμπνευστώ από τις δικές μου αναμνήσεις και την παιδική μου ηλικία. Αισθάνθηκα τότε πιο άνετα γιατί αφενός ήταν διακριτικά και ανεπιτήδευτα θέματα, αφετέρου τα γνώριζα καλά.

Έμεινα έκπληκτη όταν οι ταινίες μου έτυχαν καλής υποδοχής και έτσι συνειδητοποίησα ότι αυτός ήταν ένας πιθανός τρόπος για να δημιουργήσω τις ιστορίες και τις ταινίες μου. Και συνειδητοποίησα ότι τελικά δεν είναι οι μεγάλες φανταστικές ιστορίες που με γοητεύουν, αλλά τα μικρά καθημερινά επεισόδια, οι απλές και φαινομενικά μπανάλ ζωές των απλών ανθρώπων που με ενδιαφέρουν.
Έτσι συνέχισα να εξερευνώ αυτό το μονοπάτι, αντλώντας έμπνευση από τη δική μου ζωή, την παιδική μου ηλικία, τις αναμνήσεις και τις σχέσεις γύρω μου.

Το Animasyros, το animation και η σημασία του

Πώς αισθάνεστε που βρίσκεστε στο Animasyros; Ποια είναι η σημασία των φεστιβάλ animation για μία δημιουργό όπως εσείς;

Το ανεξάρτητο animation και πιο συγκεκριμένα οι ταινίες animation μικρού μήκους – η μορφή που επιλέγω εγώ δηλαδή – είναι μια εύθραυστη ευαίσθητη Τέχνη, καθώς αυτό το είδος animation έχει πολύ μικρή διάρκεια ζωής και σπάνια παρουσιάζεται.

Και τα φεστιβάλ αυτά είναι το μέρος όπου οι δημιουργοί του ανεξάρτητου animation μπορούν επιτέλους να βγουν στο φως: είναι το «παράθυρό» μας στον κόσμο, το σημείο που “διασχίζουμε” την οθόνη και συναντάμε το κοινό, είναι το σημείο όπου επιθυμούμε να συμβεί ο στενός διάλογος μεταξύ συγγραφέα και θεατή. Προφανώς λοιπόν τα Φεστιβάλ είναι απαραίτητα για κάθε καλλιτέχνη και επωφελούνται και οι δύο πλευρές: και ο συγγραφέας και ο θεατής.

Ποιο είναι το θέμα του masterclass σας στο Animasyros και ποιο μήνυμα θα θέλατε να περάσετε στους νέους καλλιτέχνες και animators που παρακολουθούν το φεστιβάλ;

Με καλούν συχνά σε συνέδρια για να μιλήσω για τη δουλειά μου και αυτό με έκανε να προβληματιστώ βαθιά για τη δημιουργική μου διαδικασία:
Καταρχάς συνειδητοποίησα ότι καθ’ όλη τη διάρκεια των έργων μου έχω πάντα περισσότερες αμφιβολίες παρά βεβαιότητες… Και όσος χρόνος κι αν περάσει και όση δουλειά κι αν κάνω, οι αμφιβολίες δεν εξαφανίζονται ποτέ, απλώς είναι διαφορετικές από ταινία σε ταινία και η διαδικασία είναι να προσπαθώ να βρω τις πιθανές απαντήσεις για κάθε περίπτωση.

Επίσης, το προσωπικό μου στυλ καθορίστηκε σταδιακά μέσα από τα διαφορετικά εργαλεία και τις τεχνικές που δοκίμασα. Αυτό το ταξίδι ήταν επίσης απαραίτητο για να καταλάβω πόσο σημαντικό είναι να καθορίσουμε την προσωπική μας γλώσσα και ότι δεν είναι η τεχνική ή το μέσο που καθορίζει την ατομικότητα ενός καλλιτέχνη. Όποια μέσα και αν χρησιμοποιούνται, πρέπει να είναι στην υπηρεσία του δημιουργού και όχι το αντίθετο.

Και σκέφτηκα ότι «για ένα κοινό που δεν ξέρει πώς να ξεκινήσει μια δημιουργική διαδικασία είναι εξίσου χρήσιμο να μοιραζόμαστε αυτά που ξέρουμε, όπως και τις αμφιβολίες μας… »
Είναι σημαντικό να μοιραστούμε με το κοινό όχι μόνο τις ταινίες αλλά και τις διαδικασίες και, το σημαντικότερο, αυτόν τον προβληματισμό σχετικά με αυτή την εύθραυστη ισορροπία μεταξύ της δύναμης και της αβεβαιότητας της καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Στα έργα σας χρησιμοποιείτε κυρίως μια ασπρόμαυρη παλέτα με έντονες σκιές και γραμμές. Τι σας οδηγεί στην επιλογή αυτής της αισθητικής;

Επειδή δεν έχω σπουδάσει ποτέ animation, δεν έχω μια συγκεκριμένη “τεχνική διαμόρφωση” που δίνουν αυτές οι σπουδές και αυτό μου επέτρεψε να επινοήσω τις δικές μου τεχνικές. Σπούδασα εικαστικά/ζωγραφική, οπότε το καλλιτεχνικό μου γούστο χαρακτηρίστηκε από την ιστορία της τέχνης, τη φροντίδα στη σύνθεση, τις οργανικές υφές, τη δύναμη του φωτός/σκοταδιού και τις τεχνικές ζωγραφικής.

Για την πρώτη μου ταινία «The Night», μου φάνηκε λογικό να χρησιμοποιήσω σκοτεινές εικόνες σε ένα παιχνίδι σκιάς και φωτός για να μεταφέρω το συναίσθημα που στόχευα, επειδή ήταν μια ιστορία για τον φόβο της νύχτας. Έκανα το animation για αυτή την ταινία χρησιμοποιώντας χάραξη σε πλάκες γύψου, ξύνοντας τη σκοτεινή επιφάνεια για να αποκαλύψω το φως, επειδή οι εικόνες προέκυπταν με έντονη υφή και Chiaroscuro, που ενίσχυε επίσης το δράμα και την ποίηση της ταινίας.

Μου άρεσε πολύ αυτό το οπτικό αποτέλεσμα, οπότε χρησιμοποιώντας διαφορετικά μέσα και μέσα στήριξης καθώς η τεχνολογία εξελισσόταν στις επόμενες ταινίες μου, συνέχισα να εξερευνώ και να αναπτύσσω αυτό το είδος εικόνων χρησιμοποιώντας πάντα μια περιορισμένη χρωματική παλέτα, επίσης επειδή οι μονοχρωματικοί τόνοι ταιριάζουν καλύτερα σε αυτό το είδος τεχνικών χάραξης.

Και τελικά συνειδητοποίησα ότι έχει νόημα στη δουλειά μου να χρησιμοποιώ νύξεις χρώματος μόνο όταν και όπου είναι απαραίτητο, ώστε να αποκτά άλλη αξία και νόημα ενισχύοντας την εικόνα, παίζοντας έτσι σημαντικό ρόλο στην αφήγηση για να μεταφέρει σημαντικό περιεχόμενο μόνο του.

Το μέλλον του animation

Πώς βλέπετε το μέλλον της τέχνης του animation, ειδικά στην Ευρώπη;

Αυτή τη στιγμή, το animation φαίνεται να αναπτύσσεται όσο ποτέ άλλοτε, και προσωπικά ποτέ δεν είχα τόσο πολλές αιτήσεις για να παρουσιάσω τη δουλειά μου σε όλο τον κόσμο. Δεν θυμάμαι το Animation να είναι τόσο σεβαστό όσο σήμερα και αυτή τη στιγμή το animation φαίνεται να έχει ένα λαμπρό μέλλον μπροστά του…

Αλλά είναι μια δύσκολη ερώτηση/απάντηση γιατί υπάρχουν πολλοί κίνδυνοι που παραμονεύουν στη γωνία… Η Ευρώπη, ο κόσμος και οι τεχνολογίες υφίστανται μεγάλες μεταμορφώσεις, οι δημοκρατίες απειλούνται και όταν απειλούνται οι πολιτιστικές πολιτικές το animation ήταν πάντα από τις πρώτες δραστηριότητες που υπέφεραν. Από την άλλη πλευρά, ζούμε σε έναν πλανήτη που καταρρέει και στην περίπτωση του «τρέξτε να σωθείτε! », για άλλη μια φορά, ποια είναι η σημασία του animation σε ακραίες καταστάσεις;

Και βιώνουμε επίσης μια άλλη μεγάλη τεχνολογική επανάσταση στον τρόπο με τον οποίο παρακολουθούμε κινούμενο οπτικό περιεχόμενο, συν επίσης με την ασταμάτητη εμφάνιση της τεχνητής νοημοσύνης, κ.λπ… Όλοι προσπαθούμε ακόμα να καταλάβουμε αν είναι δυνατόν να χρησιμοποιήσουμε αυτό το εργαλείο Δημιουργικά ή αν είναι απλά το τέλος των Δημιουργών…

Όπως και να έχει, το καλλιτεχνικό έργο – ειδικά το Animated Shorts – πάντα ήξερε πώς να επιβιώνει με λιγοστά αυτοσχέδια μέσα και να επανεφεύρει τον εαυτό του.Ελπίζω λοιπόν ότι αυτό είναι άλλο ένα από εκείνα τα σημεία καμπής στην ιστορία όπου οι καλλιτέχνες μπορούν να βρουν έναν τρόπο να απορροφήσουν τη μεταμόρφωση του κόσμου και να ανατρέψουν δημιουργικά τα πράγματα.

Υπάρχουν νέες τεχνικές ή μορφές αφήγησης που θέλετε να εξερευνήσετε στο μέλλον;

Θα ήθελα να συνεχίσω, να εξελίξω και να επανεφεύρω την καλλιτεχνική και αφηγηματική πορεία που έχω αναπτύξει σε όλη μου τη δουλειά… ζωγραφίζοντας τις μικρές καθημερινές χαρές και τα δράματα, είναι ο τρόπος μου να «γράφω» όχι μόνο τη δική μου ιστορία, αλλά και την ιστορία των ανθρώπων που είναι σημαντικοί για μένα.

Υπάρχει ακόμα μια απεραντοσύνη πραγμάτων που πρέπει να κάνω, ιστοριών που πρέπει να πω, τεχνικών που πρέπει να δοκιμάσω, σχεδίων που πρέπει να αποτύχουν, τρόπων που πρέπει να χαθώ, μεθόδων που πρέπει να βρω μόνο για να ξεκινήσω πάλι από την αρχή.