Νύχτες Πρεμιέρας: Τι μας είπε ο σκηνοθέτης της πιο πολιτικής ταινίας της χρονιάς

Μια από τις σημαντικότερες στιγμές του σύγχρονου πολιτικού σινεμά έρχεται στις Νύχτες Πρεμιέρας. Το 30ό επετειακό Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας Νύχτες Πρεμιέρας θα προβάλλει σε πανελλήνια πρεμιέρα την πολυσυζητημένη και βαθιά επαναστατική ταινία του Μοχάμαντ Ρασούλοφ, “Ο Σπόρος της Ιερής Συκιάς” (“The Seed of the Sacred Fig”), που τιμήθηκε με Ειδικό Βραβείο στις Κάννες και αποτελεί δίχως συζήτηση ένα από τα καθοριστικά κινηματογραφικά γεγονότα της χρονιάς.

Έχοντας υποστεί μακροχρόνιες διώξεις για το αντικαθεστωτικό περιεχόμενο των ταινιών του, ο Ρασούλοφ καταδικάστηκε σε οκτώ χρόνια φυλάκισης και μαστιγώματα, ως εχθρός του θεοκρατικού καθεστώτος του Ιράν.

Τον περασμένο Μάιο όμως απέδρασε από το Ιράν φτάνοντας μέχρι τη Γερμανία. Όταν ο “Σπόρος της Ιερής Συκιάς” προβλήθηκε στο τέλος του φετινού φεστιβάλ Καννών, το κατάμεστο θέατρο Lumiere κοντεψε να πέσει από την ένταση των χειροκροτημάτων για τον σκηνοθέτη, ο οποίος κατάφερε να είναι παρών για την πρεμιέρα της ταινίας του – στην πρώτη του δημόσια εμφάνιση σε κινηματογραφική διοργάνωση ως ελεύθερος άνθρωπος έπειτα από πολλά χρόνια.

Ο “Σπόρος της Ιερής Συκιάς” είναι ένα σκληρό, καθηλωτικό οικογενειακό θρίλερ που λειτουργεί ταυτόχρονα ως αντικαθεστωτική παραβολή αντίστασης σε μια περίοδο μεγάλων αναταραχών στη χώρα. Εκεί, μια μεσοαστική οικογένεια βλέπει τον πατέρα να δουλεύει για το καθεστώς και να παλεύει με τη συνείδησή του, την ώρα που οι κόρες του μαθαίνοντας μέσα από τα social media την αλήθεια πίσω από τα καθεστωτικά ψέμματα της τηλεόρασης, αρχίζουν όλο και περισσότερο να ριζοσπαστικοποιούνται.

Η σύγκρουση είναι, τελικά, αναπόφευκτη.

Το News24/7 συνάντησε από κοντά τον Μοχάμαντ Ρασούλοφ αυτό το καλοκαίρι, στο φεστιβάλ του Λοκάρνο, όπου η ταινία του προβλήθηκε στην τεράστια, εμβληματική Πιάτσα Γκράντε καθηλώνοντας χιλιάδες θεατών. Εκεί, μιλήσαμε μαζί του για την απόδρασή του από το Ιράν, για το πώς είναι να δημιουργείς σινεμά υπό καθεστώς απαγόρευσης και παρανομίας, αλλά και για το λόγο που εγκατέλειψε την αλληγορία στο σινεμά του, αποζητώντας μια πιο ευθεία και κυριολεκτική σύγκρουση με το καθεστώς.

Όλα τα συνταρακτικά που μας αφηγήθηκε ο Ρασούλοφ θα τα διαβάσουμε αναλυτικά το προσεχές διάστημα στο Magazine, όταν η ταινία θα κυκλοφορήσει κι επίσημα στην Ελλάδα από την AMA Films. Ως τότε, παίρνουμε μια μικρή γεύση των όσων συζητήσαμε με τον σκηνοθέτη, μια μικρή εισαγωγή στην ταινία του δια στόματος του ίδιου.

Σε αυτή την ταινία βλέπουμε έναν άντρα να τρελαίνεται από την ανήθικη δουλειά που κάνει. Πόσο από αυτό είναι ρεαλισμός και πόσο είναι μεταφορά για μια χώρα που χάνει τα λογικά της;

Δε νομίζω πως μπορώ να διαχωρίσω αυτά τα δύο. Αυτό που μπορώ να πω είναι ότι διαμέσου του φιλμ, καθώς η ιστορία εξελίσσεται, την ίδια στιγμή κινούμαστε προς τα πίσω στη ζωή του κεντρικού χαρακτήρα, Ιμάν. Κάπως σιγά-σιγά παλινδρομώντας και κατανοώντας τα βήματα από όπου προέρχεται, την οικογένειά του, και το γεγονός ότι ήταν πρώτα φρουρός φυλακών, μετά ανακριτής, μετά εισαγγελέας, και μετά –όπως ελπίζει– σύντομα δικαστής.

Και σκέφτηκα ότι ήταν πολύ σημαντικό να δείξουμε από τι είδους οικογένεια προέρχεται και ότι πραγματικά έμαθε την υποταγή στην εξουσία από πολύ μικρή ηλικία.

Είναι πολύ σημαντικό για μένα να σημειώσω ότι σε ένα είδος εκπαιδευτικού συστήματος ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος, στην προκειμένη περίπτωση του Ιράν, ενθαρρύνεσαι και από την οικογένεια, αλλά και από το εκπαιδευτικό σύστημα να μην κάνεις ερωτήσεις, να υποτάσσεσαι στην εξουσία, να υπακούς και να βρίσκεις απαντήσεις είτε στην ιδεολογία είτε, στην περίπτωση του Ιράν, στη θρησκεία. Ενώ νομίζω ότι σε ένα δημοκρατικό σύστημα, στην πραγματικότητα ενθαρρύνεσαι ενεργά να είσαι περίεργος και να προσπαθείς να αναπτύξεις μια κριτική ικανότητα, και νομίζω ότι αυτή η σημαντική διαφορά είναι αρκετά σημαντική.

Οπότε νομίζω ότι κατανοώντας από πού προέρχεται, από πού πήρε την ιδεολογία του και το πώς ακολούθησε τη διαδρομή του, καταλαβαίνουμε πώς υποτάσσεται όλο και περισσότερο στην εξουσία.

Αναφέρατε χτες στην πρεμιέρα της ταινίας στην Πιάτσα Γκράντε, την μετάβαση του στυλ σας. Πως τα πρώτα φιλμ σας ήταν επηρεασμένα περισσότερο από τον συμβολισμό και την ιρανική ποίηση, αλλά τώρα έχετε μετακινηθεί προς περισσότερο ρεαλιστικά στοιχεία. Ποια είναι η έμπνευση εκεί λοιπόν; Αυτή η μετατόπιση προς τον ρεαλισμό είναι κάτι που επιτάσσει η πραγματικότητα;

Η έμπνευση ήταν η εσωτερική μου πάλι με την αυτο-λογοκρισία. Όταν γύρισα την ταινία “The White Meadows”, συνέπεσε με τις αμφισβητούμενες εκλογές του 2009 και την Πράσινη Επανάσταση στο Ιράν. Και συνειδητοποίησα ότι στην πραγματικότητα, ο λόγος για τον οποίο δούλευα με μεταφορές ήταν για να παρακάμψω τη λογοκρισία. Αυτές οι μεταφορές γεννήθηκαν από τον φόβο. Και συνειδητοποίησα ότι στην πραγματικότητα δεν ήθελα να λειτουργώ με αυτόν τον τρόπο. Ήθελα να μιλήσω με έναν πιο ευθύ τρόπο για το τι συνέβαινε γύρω μου. Και έτσι μετατοπίστηκα σιγά-σιγά.

Αλλά ίσως το πιο σημαντικό είναι κάτι άλλο. Ο ολοκληρωτισμός έχει μια μακρά παράδοση στο Ιράν. Δεν αρχίζει με την Ισλαμική Δημοκρατία πριν από περίπου 40 χρόνια, και σε όλη αυτή τη μακρά ιστορία του ολοκληρωτισμού, αναπτύχθηκε μια πολύ συγκεκριμένη αισθητική που τοποθετούσε την τέχνη κατά κάποιο τρόπο, σιωπηλή απέναντι στην εξουσία.

Ότι ως αξία, η τέχνη κατά κάποιο τρόπο πρέπει να λειτουργεί πέρα από το πεδίο της πολιτικής, είναι κάτι ανώτερο που δεν πρέπει να αγγίζει την πολιτική. Αυτή την αισθητική την ονομάζω αισθητική του ολοκληρωτισμού.

Συνειδητοποίησα ότι αυτό ήταν, δεν ήθελα να το επιδιώξω άλλο αυτό. Και έτσι φυσικά, το πρώτο πράγμα που ήθελα να κάνω ήταν να προσπαθήσω να καταλάβω πώς λειτουργούσε. Πώς λειτουργούσε πάνω μου. Πώς τη διδάχτηκα χωρίς να το καταλάβω. Πώς εμφυτεύτηκε στο μυαλό μου το να μετατρέπω καλλιτεχνικά στοιχεία σε κάτι που, πολύ απλά, δεν μπορεί να είναι επικίνδυνο.