Νύχτες Πρεμιέρας: Το αφιέρωμα ‘Κινηματογράφος και Αναπηρία’ ήταν μια αίθουσα για όλους

Για δεύτερη φορά στην ιστορία του, το 23ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας Νύχτες Πρεμιέρας άνοιξε ένα “παράθυρο” σε μια διαφορετική πραγματικότητα, έχοντας στο μυαλό το αυτονόητο δικαίωμα των ατόμων με αναπηρία για ίσες ευκαιρίες.

Η διοργάνωση φιλοξένησε ξανά την ενότητα “Σινεμά και Αναπηρία”, που εφέτος είχε τίτλο και σύνθημα το «Τίποτα για Εμάς χωρίς Εμάς» (Nothing for us without us), θέλοντας να δείξει πώς οι κινηματογραφιστές προσεγγίζουν το θέμα της αναπηρίας.

‘Ένα θέμα “τόσο παλιό όσο και η τέχνη του Κινηματογράφου, η οποία, σαν από ειρωνεία, υφίσταται χάρη στο μετείκασμα της όρασης, μια ανθρώπινη κατασκευαστική ατέλεια” σημειώνει ο σκηνοθέτης Θοδωρής Καραμανώλης.

Το αφιέρωμα περιελάμβανε οκτώ ταινίες σε ειδικές προβολές, τις οποίες μπορούσαν να παρακολουθήσουν άνθρωποι με προβλήματα όρασης (σ.σ.: η προβολή του “The Miracle Worker” έγινε για πρώτη φορά στην Ελλάδα με με ακουστική περιγραφή) ή ακοής. Κοινή συνισταμένη τους ήταν ότι θέτουν στο επίκεντρό τους τον άνθρωπο που παλεύει, που συνεχίζει και στόχος τους να θυμίσουν την ανάγκη το σύνθημα της ενότητας να μη μένει μόνο (τυπωμένο) στα χαρτιά.

Κατά τις τέσσερις ημέρες του αφιερώματος προβλήθηκαν τέσσερις “κλασικές” ταινίες: “The Freaks”, “Ο Αγώνας των Τυφλών”, “My Left Foot” και “The Miracle Worker” που όταν πρωτοπαρουσιάστηκαν στο κοινό. συνέβαλαν η κάθε μία ξεχωριστά στην ανάδειξη προβλημάτων και τη διεκδίκηση λύσεων για τους ανθρώπους με αναπηρία. Οι δύο τελευταίες μάλιστα βασίζονται σε πραγματικές ιστορίες.

Το “πάντρεμα” με το πώς προσεγγίζεται η πραγματικότητα αυτή σήμερα έγινε μέσα από δύο σύγχρονα ντοκιμαντέρ (“Diva” και “Defiant”) και δύο ταινίες fiction “(Keep the Change” και “Plot 35”) που έγειραν πολλά ζητήματα, τα οποία και τέθηκαν στα “ανοιχτά τραπέζια” που αναπτύχθηκαν με τους προσκεκλημένους του Φεστιβάλ.

Εκεί βρέθηκαν μεταξύ άλλων ο κοινωνιολόγος και συγγραφέας Ανδρέας Κουζέλης, ο ψυχίατρος-σεξολόγος Στέλιος Κυμπουρόπουλος, η σκηνοθέτιδα Μαίρη Χατζημιχάλη-Παπαλιού, ο ψυχίατρος και Διευθυντή της Διεύθυνσης Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού Γιώργος Νικολαΐδης, ο διοικητής στο Κέντρο Εκπαίδευσης και Αποκατάστασης Τυφλών Μενέλαος Τσαούσης, η προϊσταμένη του Σχολείου Τυφλοκωφών Καλλιθέας Μαρία Ζέζα καθώς και ακτιβιστές – ακτιβίστριες της Κίνησης χειραφέτησης Αναπήρων ” Μηδενική Ανοχή“.

Τα θέματα που συζητήθηκαν εκτείνονταν από τη σεξουαλική υπόσταση, τους διαφορετικούς κώδικες επικοινωνίας, τις διακρίσεις που ακόμα και σήμερα υφίστανται οι άνθρωποι με αναπηρία μέχρι το καίριο ζήτημα της αποδοχής του εαυτού σου και του άλλου.

Η ανταπόκριση του κόσμου ήταν και φέτος σημαντική, γεγονός στο οποίο συνέβαλε πρώτα η θεματολογία και ύστερα ίσως και η ελεύθερη είσοδος για το κοινό. Μπορεί “εμπορικά” να μην ήταν οι πιο επιτυχημένες προβολές, αυτό δε σημαίνει ωστόσο ότι δεν ήταν οι πιο “έντονες”. Εθελοντές και προσωπικό ήταν ενημερωμένοι και διατεθειμένοι να ενημερώσουν τους θεατές για το Αφιέρωμα, οι υποδομές που άλλοτε δεν υπήρχαν είναι πια εδώ (σ.σ.: κάθε προβολή πλαισίωναν ανοιχτές συζητήσεις με ταυτόχρονη διερμηνεία στην ελληνική Νοηματική Γλώσσα και χειλεανάγνωση) και ένα ακόμη μικρό βήμα για μια διαδρομή με προορισμό την αγάπη για τη ζωή έγινε. Αυτό που απομένει είναι η ενότητα να γίνει θεσμός, ιδανικά να μη θεωρείται καν ξεχωριστό αφιέρωμα, και να συνειδητοποιήσουμε αρχικά ότι το σινεμά -όπως και η ανάγκη για ζωή- είναι για όλους.

Αναλυτικά οι ταινίες του αφιερώματος

• Dina (2017) σε σκηνοθεσία Αντόνιο Σαντίνι. Η Ντίνα και ο Σκοτ, αμφότεροι αυτιστικοί υψηλής λειτουργικότητας, δίνονται ολοκληρωτικά στην κάμερα, προτού δοθούν οριστικά ο ένας στον άλλον, με το αποτέλεσμα να είναι το πιο αναπάντεχο και ειλικρινές ρομάντζο που ευλόγησε τελευταία τη μεγάλη οθόνη. Βραβείο Καλύτερου Ντοκιμαντέρ στο Φεστιβάλ του Σάντανς.
• Freaks (1932) σε σκηνοθεσία Τοντ Μπράουνινγκ. Ποτέ ο κινηματογραφικός τρόμος δεν είχε τέτοια όψη, αρχικά διαμορφωμένος μέσα από τον δύσμορφο κόσμο αληθινών «τεράτων», και στη συνέχεια από την συμπεριφορά των αληθινών τεράτων, των ανθρώπων δηλαδή που τα εξουσιάζουν. Πρωτοποριακή στη θεματική της, η ταινία κατέστρεψε την καριέρα του Μπράουνινγκ, ο οποίος τόλμησε να απεικονίσει ένα θέαμα που το κοινό δεν ήταν έτοιμο να δει το 1932. Κατά γενική ομολογία ωστόσο, τα «Τέρατα» παραμένουν μία από τις καλύτερες ταινίες στην ιστορία του κινηματογράφου.
• Keep the change (2017) σε σκηνοθεσία Ρέιτσελ Ίσραελ.  Ο Ντέιβιντ είναι αυτιστικός και οδηγείται απρόθυμα σε γκρουπ υποστήριξης. Εκεί όμως γνωρίζει την ανοιχτόκαρδη Σάρα, η οποία μπορεί να του αλλάξει τη ζωή, αρκεί φυσικά να της το επιτρέψει. Περισσότερο κι από μια ανατρεπτική ρομαντική κομεντί με φόντο τη Νέα Υόρκη, το βραβευμένο ντεμπούτο της Ίσραελ που ενθουσίασε το φεστιβάλ της Τραϊμπέκα, είναι ένα καίριο κινηματογραφικό σχόλιο πάνω στην αποδοχή της ανθρώπινης ποικιλομορφίας.
• Ο Αγώνας των Τυφλών (1977) σε σκηνοθεσία Μαίρης Χατζημιχάλη-Παπαλιού. Στις 2 Μαΐου 1976, 300 περίπου άνθρωποι με προβλήματα όρασης καταλαμβάνουν τον «Οίκο Τυφλών» αξιώνοντας αλλαγή ενός καθεστώτος του οποίου τον έλεγχο είχε έως τότε η Αρχιεπισκοπή Αθηνών. Υπερβαίνοντας, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, την περιθωριοποίηση των ανθρώπων με αναπηρία, διεκδικούν την παρέμβαση του κράτους και την ενεργοποίηση των υπολοίπων πολιτών σχετικά με τα αδιέξοδά τους. Το ντοκουμέντο της Μαίρης Χατζημιχάλη-Παπαλιού έκανε τον γύρο της Ευρώπης, καθιστώντας τα αιτήματα των Ελλήνων τυφλών υπόθεση όλου του πολιτισμένου κόσμου.
• Carré 35 (2017) σε σκηνοθεσία Ερίκ Καραβακά. O Γάλλος ηθοποιός Ερίκ Καραβακά προσπαθεί να μάθει πληροφορίες για την αδελφή που δεν γνώρισε ποτέ, μόνο που σύντομα αντιλαμβάνεται ότι κάθε ίχνος της Σαρλότ έχει επιμελώς σβηστεί. Ένοχα οικογενειακά μυστικά και αμαρτωλές ιστορίες των γαλλικών αποικιών συνθέτουν τα κομμάτια σε ένα παζλ σκοτεινών αποκαλύψεων και πληγών που δεν επουλώθηκαν ποτέ.
• My left Foot (1989) σε σκηνοθεσία Τζιμ Σέρινταν. Η οσκαρική επιτυχία με τον μοναδικό Ντάνιελ Ντέι Λούις στο ρόλο του Ιρλανδού συγγραφέα και ζωγράφου Κρίστι Μπράουν, ο οποίος γεννήθηκε με εγκεφαλική παράλυση και έγραψε την ιστορία της ζωής του με το αριστερό του πόδι, προβάλλεται σε ψηφιακά αποκατεστημένη κόπια.
• The Miracle Worker (1962 σε κηνοθεσία Άρθουρ Πεν. Η αληθινή ιστορία της συγγραφέως, πολιτικής ακτιβίστριας και λέκτορος (η πρώτη τυφλοκωφή που πήρε το πτυχίο Καλών Τεχνών) Έλεν Κέλερ, που βρέθηκε σε κατάσταση τυφλοκώφωσης μόλις στον 19ο μήνα της ζωής της και δημιούργησε μέθοδο επικοινωνίας με το περιβάλλον μέσα από την επίμονη προσπάθεια της παιδαγωγού Άνι Σάλιβαν, μετατρέπεται στα χέρια του Άρθουρ Πεν («Μπόνι και Κλάιντ») σε ένα συγκλονιστικό ύμνο στην διάθεση για ζωή. Βραβεία Όσκαρ Α’ και Β’ Γυναικείου ρόλου στις Αν Μπάνκροφτ και Πάτι Ντιουκ

• Defiant Lives (2017) Σε σκηνοθεσία Σάρα Μπάρτον. Η αγγλοσαξονική εκδοχή της διεκδίκησης ακηδεμόνευτων και χειραφετημένων αναπήρων για κοινωνική δικαιοσύνη και απορρόφηση πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, μέσα από σπουδαίο αρχειακό υλικό, σύγχρονη αφήγηση και τεκμηριωμένες συνεντεύξεις ακαδημαϊκών και ακτιβιστών της σπουδής της αναπηρίας. Οι «Προκλητικές Ζωές» της Σάρα Μπάρτον αποτελούν οδηγό για την απελευθέρωση των αναπήρων σε όλο τον κόσμο, υποσχόμενες 90 λυτρωτικά λεπτά για εκείνους και εκείνες που διεκδικούν αξιοπρέπεια και δικαιοσύνη.

* Η ενότητα «Τίποτα για Εμάς χωρίς Εμάς» υλοποιήθηκε σε συνεργασία με την Κίνηση Καλλιτεχνών με Αναπηρία και τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους και στο πλαίσιο των επετειακών εκδηλώσεων για τα 60 χρόνια του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου.