Ο M. Night Shyamalan θέλει να μείνει για πάντα μαθητής

Ο M. Night Shyamalan στέλνει τον Gael García Bernal, τη φανταστική Vicky Krieps του “Phantom Thread” και τα παιδιά τους στην ταινία σε μία καλά κρυμμένη, ειδυλλιακή παραλία όπου έχουν αποφασίσει να περάσουν μερικές ξένοιαστες ώρες μαζί με κάποιους ακόμα εκλεκτούς επισκέπτες. Σε αυτή την παραλία όμως, συμβαίνει κάτι αλλόκοτο. Εκεί ο χρόνος συμπυκνώνεται και οι άνθρωποι γερνούν γρήγορα, με αποτέλεσμα ολόκληρη η ζωή των ηρώων να μειώνεται σε μία μόλις ημέρα.

Μιλώντας με τον Shyamalan με αφορμή το “Glass” κάποια χρόνια πριν, ήταν σαφές ότι ο δημιουργός, παρότι θα εκτιμά πάντοτε τις καλές κριτικές, είναι έτοιμος πια για τις αποτυχίες του (ή όσα μπορεί να θεωρούνται στα μάτια μας αποτυχίες για έναν καλλιτέχνη). Το “Old” είναι ήδη αμφιλεγόμενο, όμως ό,τι κι αν έχει ειπωθεί για τον Shyamalan, δε μπορεί να αμφισβητηθεί πως δίνει κάθε φορά τα πάντα στα προσωπικά του πρότζεκτ.

Παρακάτω μιλά για τη διαδικασία του, τις επιρροές του, την τέχνη του twist και τους λόγους που δε θα βαρεθεί ποτέ να αποτυγχάνει.

Από τον Ποντικομικρούλη στα θρίλερ

«Μόλις βγαίναμε από την εποχή όπου το mainstream ήταν ο Spielberg, ο Robert Zemeckis και ο Ron Howard.

Πιο εμψυχωτικές ταινίες, με έμφαση στην πυρηνική οικογένεια και όλα αυτά τα υπέροχα πράγματα που άγγιζαν και εμένα και όλους. Ο Fincher και ο Nolan ήταν κάτι παράξενοι τύποι λίγο πιο πέρα. Τι στο καλό φτιάχνουν, αναρωτιόσουν, τι περίεργα και σκοτεινά κόνσεπτ. Και τώρα είναι αυτοί στο προσκήνιο και η δική τους προσέγγιση είναι που θεωρείται κουλ. Χρειάζεται κοινωνιολογική συζήτηση για να καταλήξουμε στο γιατί, αλλά το νόημα είναι πως η αγορά έχει βιώσει μια μεγάλη μετατόπιση όσον αφορά στον τόνο.

Στο μεταξύ εγώ δεν έκανα πια θρίλερ, έκανα πιο οικογενειακές ταινίες, έκανα και τρία μωρά και δεν ήθελα να κινηθώ σε σκοτεινά νερά. Σκεφτείτε ότι όταν ξεκίνησα να γράφω ιστορίες, έγραψα την “Έκτη Αίσθηση” και τον “Ποντικομικρούλη” την ίδια χρονιά. Είχα μια πολύ cheesy πλευρά από τη μία και από την άλλη ήθελα να σε σοκάρω, να σε τρομάξω και να φτιάξω κάπως διεστραμμένα, ακατάλληλα πράγματα. Είχα όμως πάντα μια πολύ ευαίσθητη πλευρά και για μία περίοδο έφτιαχνα ταινίες για την οικογένειά μου. Κάπου ζορίστηκε και η σχέση μου με το κοινό. Τα κορίτσια μου όμως μεγάλωσαν, έγιναν έφηβες και λέω, τέλεια! Τώρα μπορώ να τις τρομάξω! Έτσι έκανα το “Visit” και το “Split” και η γενιά τους τα λατρεύει. Πρέπει να είσαι ειλικρινής για το ποιος είσαι. Είναι απαίσιο συναίσθημα το να ξεπουλάς τον εαυτό σου για ευκαιρίες. Αυτή είναι η πρώτη φορά που κάνω οτιδήποτε σχετικό με σίκουελ (σ.σ. αναφέρεται στην ανεπίσημη τριλογία Unbreakable/Split/Glass) και έχω την ιδιοκτησία των δικαιωμάτων τους για να μην κάνει ποτέ κανείς κάτι άλλο με αυτό.

Θέλησα να κάνω ταινίες τόσο μικρές στο μπάτζετ όσο ήταν ανθρωπίνως δυνατόν, ώστε να μπορώ να τις ελέγξω και να κάνω αυτά που θέλω. Έτσι έκανα θρίλερ ξανά και σκέφτηκα ότι το Split θα ήταν πολύ περιορισμένο και αλλόκοτο στην πράξη, οπότε ίσως θα μπορούσα να προχωρήσω με αυτό. Ήρθε δηλαδή με πολύ οργανικό τρόπο».

Η σημασία της δομής

«Η δομή είναι πάνω από την πλοκή, πάνω από το σενάριο. Με τις ταινίες υπάρχει η πίεση να έχεις όσο περισσότερη πλοκή μπορείς και να παραχώσεις τους χαρακτήρες όπου βρίσκεις. Σε μία σκηνή με τέρατα να καταλαμβάνουν ένα κτίριο όμως, δύσκολα μπορείς να έχεις έναν άνδρα να λέει στη γυναίκα του “αγάπη μου, ξέχασα να σου πω αυτό κι αυτό”. Το κοινό δεν θα το χάψει. Δεν θα της το έλεγες ποτέ αυτό εκείνη την ώρα, θα σκεφτεί. Απλά βγείτε από το κτίριο!

Πολλές φορές ο δημιουργός θυμάται ότι έχει να πει πράγματα για τους χαρακτήρες του και για το παρελθόν τους, αλλά έχει ήδη υποκύψει στην πίεση της πλοκής. Έτσι φτάνεις στην αναπόφευκτη σύγκρουση που φέρνουν οι ταινίες που απευθύνονται στο ευρύ κοινό. Γι’ αυτό όσο λιγότερη πλοκή και περισσότερη έμφαση στους χαρακτήρες έχει μια ταινία, τόσο πιο πολύ πλησιάζει στον arthouse χαρακτηρισμό. Εγώ προτιμώ να πηγαίνει κανείς όσο πιο πλατιά μπορεί. Δεν είμαι εθισμένος στην πλοκή, αλλά αντιλαμβάνομαι ότι σε έναν σημαντικό βαθμό αυτή είναι η δουλειά μου […]

Ως σκηνοθέτες, βασιζόμαστε πολύ στο μοντάζ γιατί είναι ο καλύτερος ισοσταθμιστής. Μπορείς να κάνεις τα πάντα, είναι τόσο μεγάλη η δύναμη του cut. Και είναι τέλειο ναι, αλλά στις παλιές μέρες που δεν βασιζόμασταν τόσο στα κομπιούτερ, το μοντάζ ήταν πιο πολύ για να διορθώσεις πράγματα και να δέσεις τον χρόνο. Αυτή είναι η λογική μου. Ίσως είναι πιο αναχρονιστική και ίσως, στα χαρτιά, να φαίνεται ότι το σύγχρονο κοινό θέλει να δει πιο έντονα cuts, τύπου The Fast and the Furious. Είναι ένας φανταστικός τρόπος filmmaking, απλά δεν είναι ο δικός μου τρόπος. Προτιμώ τη συμμετοχή του κοινού. Να αναρωτηθεί, “Είναι θυμωμένη; Είναι φοβισμένη; Είναι καλός; Είναι κακός;”. Οπότε όχι, δεν νιώθω την πίεση να ανταγωνιστώ το υπερηρωικό κύμα».

Οι επιρροές και η ψυχολογία της κάμερας

«Υπάρχουν τόσοι δημιουργοί που λατρεύω. Απλά με ορισμένους μπορώ να νιώσω πολύ κοντά όσον αφορά στη γλώσσα που χρησιμοποιούν. O DP μου, ο Mike Gioulakis, κι εγώ δεν χρησιμοποιούμε φακούς άνω των 75mm. Και ούτε αυτούς τους χρησιμοποιούμε στα 75mm τους.

Όσο πιο μακρύς είναι ο φακός τόσο συμπιεσμένα είναι τα πάντα. Μπορεί να κάνουμε 40mm και κάτω, αυτό είναι το 99,9% των πλάνων μας. Δημιουργεί μια συγκεκριμένη αισθητική που είναι πιο κιουμπρική και χιτσκοκική. Η συμπίεση είναι κάτι πιο στιλιζαρισμένο και μπορεί να δώσει ένα συγκεκριμένο συναίσθημα, απλά δεν μου ταιριάζει. Οι συνθέσεις τους και η θεατρική διάσταση στα έργα τους, ειδικά του Χίτσκοκ για το δεύτερο και για το blocking που έκανε, όλα αυτά μου μιλάνε. Προτιμώ την παραδοσιαρχία και τον φορμαλισμό.

[…] Στην αγάπη μου για τις έρευνες και την ψυχολογία έχει παίξει σίγουρα ρόλο και η γυναίκα μου που είναι ψυχολόγος. Η σχέση μας ξεκίνησε όταν την κυνηγούσα στο κολέγιο. Ήταν στο πρόγραμμα της Ψυχολογίας και έπρεπε να πάρω όλα της τα μαθήματα για να είμαι μαζί της. Έφευγα από τα δικά μου μαθήματα Κινηματογράφου για να πάω στα δικά της. Εντάξει, αρχικά απλώς τη χάζευα και όταν έπιανα κάτι στον αέρα έλεγα, κάτσε, κάτι καλό είπαν τώρα! (γέλια). Στη συνέχεια όλο αυτό αναπτύχθηκε σε μια μεγάλη αγάπη για τον ανθρώπινο νου. Ο Χίτσκοκ ή ο Κιούμπρικ ας πούμε, είναι και οι δύο πολύ ψυχολογικοί σκηνοθέτες. Και η ίδια σκηνοθεσία στην πραγματικότητα είναι η χειραγώγηση των συναισθημάτων μας.

Τι νιώθεις όταν ο φακός πέφτει σε ένα ευρυγώνιο πλάνο; Σίγουρα δεν νιώθεις καλά. Κάτι τρέχει εκείνη τη στιγμή. Γιατί σου συμβαίνει αυτό με την πτώση; Είναι κουλ αυτό! Η εξωτερική λήψη του σπιτιού στον Νονό πέφτει ελάχιστα, λίγο πριν τη σκηνή με το κεφάλι του αλόγου. Γιατί ξέρεις ότι κάτι κακό θα συμβεί και μόνο απ’ αυτό; Τα πάντα έχουν σημασία. Γι’ αυτό δυσκολεύομαι πολλές φορές με την τηλεόραση. Γιατί πρέπει να κινηθούν τόσο γρήγορα που δεν μπορούν να τα σκεφτούν πάντα αυτά. Παρακολουθώ και σκέφτομαι πως ο φακός δεν θα έπρεπε να βρίσκεται εκεί μια δεδομένη στιγμή. Η κινηματογράφηση είναι ένα μέσο υποκινούμενο τρομερά από την ψυχολογία».

Η ανάδειξη νέων προσώπων

«Μπήκα στο επάγγελμα στα 21 και στα 25 έκανα την “Έκτη Αίσθηση”. Στα ‘20s μου είχα ήδη την εμπειρία της επιτυχίας. Η πρόκληση όμως για έναν συνθέτη είναι το πώς θα συνεχίσει να γράφει τραγούδια που αγαπάμε και μας συγκινούν. Πολλές φορές φτάνουν τα 50 και δεν μπορούν πια να βρουν τη σύνδεση με το κοινό. Γιατί συμβαίνει αυτό; Είναι μια ισορροπία ενστίκτου, τεχνικής, ρίσκου, ευαισθησίας και παντοτινής μαθήτευσης που δεν μπορεί να περιγραφεί με λόγια. Είναι μια μίξη όλων αυτών.

Έχουμε την τάση να βάζουμε μπροστά την τεχνική για να προστατευτούμε ως καλλιτέχνες, αλλά αυτό είναι πολύ κακό. Δεν μπορείς να προστατευτείς ως καλλιτέχνης, πρέπει να είσαι εντελώς ευάλωτος. Το ένστικτό μου μού είπε, κάνε πέρα όλα τα λεφτά. Περιόρισέ το τρομερά. Και δούλεψε με φρέσκα άτομα. Με έναν μοντέρ που θα κάνει την πρώτη του ταινία. Έναν διευθυντή φωτογραφίας που θα κάνει τη δεύτερή του ταινία. Έναν συνθέτη στην πρώτη του ταινία. Έβλεπα πράγματα που με αιχμαλώτιζαν, μπορεί να ήταν κάποιο short ή κάτι στο HBO, και ερχόμουν σε επαφή μαζί τους για να τους ρωτήσω αν θα τους ενδιέφερε η συνεργασία μας. Το φανταστικό με αυτούς τους συνεργάτες είναι το πόσο αμόλυντοι είναι. Δεν έχουν μάθει καμία κακή συνήθεια ακόμα. Τα πάντα τους φαίνονται απαιτητικά και τρομακτικά και ελπιδοφόρα και θέλουν να τα κάνουν όλα διαφορετικά. Όταν νιώθουν εκείνοι έτσι, μου το μεταδίδουν και νιώθω κι εγώ έτσι […]

Προτιμώ την πειθαρχία και την επιβολή της από όλους τους καλλιτέχνες με τους οποίους καθόμαστε στο τραπέζι και έχουμε κάποιες παραμέτρους να ακολουθήσουμε. Υπάρχουν πολλές έρευνες που αποδεικνύουν πως όταν έχεις πληθώρα επιλογών, δεν επιλέγεις σωστά. Χρειαζόμαστε όρια και ο στόχος είναι να συνεχίσω να δημιουργώ μέσα στα όρια και ταυτόχρονα έξω απ’ αυτά. Και οι νέοι άνθρωποι που είναι 28, 30 χρονών και έχουν κάνει 1-2 ταινίες είναι τόσο δυνατοί. Είναι διαρκώς έτοιμοι! Και έχουν διαφορετικές προτάσεις. Μου τις κάνουν και με βγάζουν κι εμένα από το comfort zone μου».

Η τέχνη του Shyamalan twist…

«Έχω απεριόριστη υπομονή για να πετύχω το σασπένς. Το πρώτο cut του “Glass” ήταν 3 ώρες και 20 λεπτά. Σχεδόν 1 ώρα μεγαλύτερο από την τελική ταινία. Το ελάττωμά μου ως σκηνοθέτης είναι ότι φτιάχνω 100 μικρές ταινίες σε μία ταινία. Θέλω να το δουλεύω αυτό το πράγμα. Ένας πολύ καλός ηθοποιός δεν ορμάει με κάθε του ατάκα. Κάνει τη σκέψη, φτάνει στο συναίσθημα και σε συγχρονίζει μαζί του. Η ανασφάλειά μου με οδηγεί στο να προσπαθώ να απογειώσω κάθε στιγμή και όταν βλέπεις το αποτέλεσμα βλέπεις και πλεονασμούς.

Όταν το κοινό λέει ότι μια ταινία είναι αργή, το αργό συνήθως δεν αναφέρεται στον ρυθμό. Σημαίνει ότι δεν ξέρουν πού βρίσκονται στην αφήγηση. Δηλαδή κάνεις μια σκηνή σε ένα εστιατόριο και την κάνεις τόσο μεγάλη που ο κόσμος έχει αρχίσει να βουλιάζει στην καρέκλα. Αυτό σημαίνει ότι δεν ξέρει πού βρίσκεται στην αφήγηση – τι γίνεται στο μεταξύ με το γαμημένο το τρομοκρατικό χτύπημα, τι γίνεται με την εισβολή των εξωγήινων, τι γίνεται με το πλοίο που βουλιάζει; Όταν ανασηκώνονται ξανά, έχουν καταλάβει πού βρίσκονται.

Είναι λεπτή ισορροπία μεταξύ του τόνου, της δημιουργικής σου φιλοδοξίας και της ταπεινότητάς σου. Γι’ αυτό μια λιγότερο καλή ταινία μπορεί να πετύχει περισσότερο και να έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο από μία ταινία που έχει καλύτερα υλικά. Όταν ξέρεις πού βρίσκεσαι στην ταινία συμμετέχεις και σ’ αυτήν. Αλλιώς σε έχουν χάσει ή σε έχουν προδώσει. Α ok, δηλαδή δεν ήταν τελικά και τόσο σημαντικό ότι μας έχουν κάνει ντου τρομοκράτες στο κτίριο!

Αλλά δε νιώθω πίεση για το επόμενο μεγάλο μου twist. Δεν είναι το moonwalk μου, κάποια χορευτική κίνηση που πρέπει να κάνω γιατί το περιμένουν. Το σκέφτομαι τελείως ως δομή. Όταν κάνεις ένα μυστήριο, ξέρεις ότι από τη φύση του είδους θα έρθει οργανικά η αίσθηση ότι κάτι δεν πηγαίνει καλά. Όταν βλέπεις το “Twilight Zone” ξέρεις αμέσως ότι κάτι τρέχει. Αν ανοίξω την ταινία με αυτό το συναίσθημα, σου λέω αυτόματα ότι πρέπει κάτι να περιμένεις. Όταν ο χαρακτήρας διαπιστώσει τι δεν πηγαίνει καλά, θα το διαπιστώσεις κι εσύ και θα έχετε την ίδια έντονη αντίδραση. Από τη στιγμή που κάνω μυστήριο, θα έχω πάντα αυτές τις στιγμές της αποκάλυψης. Εννοείται ότι τις λατρεύω!».

… και η τέχνη της Shyamalan αποτυχίας

«Ως ανθρώπινο ον, βάζω τα δυνατά μου για να παραμένω ευάλωτος. Όταν προσπαθείς να προστατευτείς, σκληραίνεις. Πρέπει όμως να διατηρείς τους μύες σου. Υπάρχει ένας ψυχολογικός όρος, το negative capability όπως το όρισε ο Wilfred Bion. Είναι η ικανότητά σου να είσαι εντάξει σε μια συνθήκη όπου δεν ξέρεις ποιο θα είναι το αποτέλεσμα για σένα. Όλοι μας προσπαθούμε συνεχώς να το αποφύγουμε. Δεν θέλουμε να δοκιμάσουμε αυτή τη σχέση, δεν θέλουμε να πάμε σ’ αυτή τη νέα δουλειά, δεν θέλουμε να μετακομίσουμε σε άλλο σπίτι.

Οι προσωπικοί μου φόβοι είναι οι ίδιοι που ήταν και πριν 20 χρόνια όταν ξεκινούσα. Έχω ζήσει μια τόσο ευλογημένη ζωή και η σκέψη να πάθει κάτι κάποιο αγαπημένο μέλος της οικογένειάς μου είναι αυτό που με φοβίζει περισσότερο. Αυτό μπορεί να μου γίνει εμμονή. Στον “Οιωνό” ας πούμε, υπήρχε η απώλεια της συζύγου και η σκέψη ότι δεν είπες αυτά που έπρεπε τη στιγμή που έπρεπε. Παραδόξως όμως, το negative capability είναι το αντίθετο του φόβου. Ο φόβος στην πραγματικότητα επικαλείται το άγνωστο. Αλλά τον χρησιμοποιώ για να δυναμώνω. Σαν άνθρωπος το να χτίσεις ανεκτικότητα απέναντι στον φόβο ώστε να μην τον αφήσεις να σε μικρύνει, είναι πολύτιμο.

Με το “Visit”, το “Split” και το “Glass”, ο κίνδυνος ως κίνητρο έχει παίξει τεράστιο ρόλο. Εδώ έχω υποθηκεύσει το σπίτι μου ξανά. Μάλλον δεν είναι υγιές. Το γεγονός δηλαδή ότι πυροδοτούμαι όταν δεν έχω κάποιο δίχτυ ασφαλείας. Δεν ξέρω πώς θα είμαι στο μέλλον, αλλά νομίζω ότι αν συνεχίσω να δουλεύω με πολύ περιορισμένα μπάτζετ και όποιος θέλει να συνεργαστεί μαζί μου υπό αυτές τις συνθήκες θα είναι ευπρόσδεκτος, θα λειτουργήσει […]

Προσπαθούσα να καταλάβω γιατί μπορεί να έκανα κάτι, γιατί ήμουν δυστυχισμένος όταν έκανα κάτι άλλο, γιατί είχα αυτές τις αντιδράσεις από τον κόσμο. Θέλω να είμαι ανοιχτός ώστε να είμαι πάντα μαθητής. Υπάρχει μια καμπύλη στη ζωή όλων των ανθρώπων που έχουν πετύχει. Πέφτει και ξανανεβαίνει και ξαναπέφτει και ούτω καθεξής. Γιατί πρέπει να πιάσεις πάτο για να κάνεις ξανά αυτό που πρέπει; Θα σου πω γιατί.

Γιατί αποδίδεις την επιτυχία στα λάθος πράγματα. Γιατί ξεχνάς πόσο δύσκολα ήταν στην αρχή. Γιατί ξεχνάς τις αποτυχίες. Ο λόγος που εγώ κρατάω αρχεία είναι για να μη λέω ψέματα στον εαυτό μου. Έχουμε την τάση να ξεχνάμε πόσο δύσκολη ήταν η γέννα για να κάνουμε άλλο ένα παιδί. Αν το θυμόμασταν, δεν θα συνεχιζόταν η ανθρωπότητα. Κάναμε 14 screenings του “Split” και στα 5 απ’ αυτά ο κόσμος το μίσησε. Θα το ξεχνούσα αν δεν είχα ένα χαρτί που γράφει ότι συνέβη. Και συνέβη γιατί δεν είχαμε βρει πώς να κάνουμε κάποια πράγματα να δουλέψουν. Ήταν τόσο μεγάλη η επιτυχία που λες μετά, κοίτα, ήταν σωστό το ένστικτό μου. Το ένστικτό σου ήταν σωστό και λάθος. Το βλέπεις όταν ξανακοιτάς τη διαδικασία σου. Πρέπει να είσαι ταπεινός και να θυμάσαι ότι απέτυχες ξανά, και ξανά, και ξανά. Η επανάληψη είναι το τρικ αλλά δε μπορείς να μάθεις απ’ αυτήν αν δεν είσαι έτοιμος να αποτύχεις».

Το Old κυκλοφορεί στις αίθουσες από την Tulip Entertainment.