Ποια είναι τα φαντάσματα του ελληνικού σινεμά;

Ένα φεστιβάλ φαντασμάτων, όπου κάθε μέρα εξερευνά και μια άλλη πτυχή του αόρατου. Κάθε μέρα, μια διαφορετική «σεάνς» καλεί τα πνεύματα του ελληνικού σινεμά.

Με αυτή τη μυστηριώδη, απόκοσμη περιγραφή, το αφιέρωμα ΦΑΝΤΑΣΜΑΤΑ καλεί το κοινό σε μια εβδομάδα προβολών με ταινίες κάθε είδους και κάθε εποχής του ελληνικού σινεμά, και με κεντρικό άξονα – το αόρατο.

Από τον Λάνθιμο ως τον Αγγελόπουλο, από τη Μαρκετάκη ως τον Παναγιωτόπουλο, από την Κοτζαμάνη ως τον Βούλγαρη, από τον Παπατάκη ως τον Νικολαϊδη. 7 ημέρες, 7 διαφορετικοί θεματικοί άξονες που τοποθετούν ταινίες ακόμα και εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους, σε έναν ιδιόμορφο διάλογο.

Όπως μας εξηγεί κι ο πρόεδρος της ΕΣΠΕΚ, Άγγελος Φραντζής (Ευτυχία): «Το σινεμά του Αγγελόπουλου για παράδειγμα δεν έχει καμία σχέση με το σινεμά του Τορνέ ή της Μαρκετάκη, όμως μέσα στην ίδια μέρα στα πλαίσια της θεματικής που ονομάζουμε “Οι απέθαντοι”, οι νεκροί γίνονται καταλύτες κι έτσι ο άθαφτος νεκρός αντάρτης των Κυνηγών, μοιάζει να συνομιλεί με το νεκρό εραστή που επιστρέφει στις Κρυστάλλινες νύχτες της Μαρκετάκη που κι αυτός με τη σειρά του μοιάζει να λοξοκοιτά τον νεκρό της Καρκαλού που ψάχνει ένα παλιό του έρωτα».

Η ΕΣΠΕΚ (Ένωση Σκηνοθετών Παραγωγών Ελληνικού Κινηματογράφου) πήρε ως αφορμή το αντίστοιχο εξαιρετικό αφιέρωμα του προ διετίας φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, και σε συνεργασία με το φεστιβάλ, παρουσιάζει έτσι μια εμπνευσμένη, curated επιλογή ταινιών του ελληνικού σινεμά υπό έναν χαλαρό κοινό άξονα που όμως τους δίνει και μια νέα στόχευση.

Μέσα από αφιερώματα σαν κι αυτό (που ακολουθούν στο δρόμο παλαιότερων αντίστοιχων ενεργειών όπως η Χαμένη Λεωφόρος του Ελληνικού Σινεμά), η ΕΣΠΕΚ θέλει «να δημιουργήσει γέφυρες με ένα κοινό που πολλές φορές έχει έναν απαξιωτικό λόγο και στάση απέναντι στον ελληνικό κινηματογράφο», όπως μας εξηγεί ο Φραντζής. «Προσπαθούμε να βρούμε νέους τρόπους προσέγγισης της κινηματογραφικής μας ιστορίας και όχι να κάνουμε μια απλή παράθεση ταινιών», τονίζει.

Το αφιέρωμα ΦΑΝΤΑΣΜΑΤΑ θα διεξαχθεί στη διάρκεια δύο εβδομάδων, σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη (24-30 Απριλίου στο Άστορ στην Αθήνα και 8-14 Μαϊου στον Παύλο Ζάννα στη Θεσσαλονίκη) περιλαμβάνοντας συνολικά 23 ταινίες μικρού και μεγάλου μήκους από τα τελευταία 50 χρόνια του ελληνικού σινεμά.

Ο Άγγελος Φραντζής μίλησε με το News24/7 για να δώσει το στίγμα της διοργάνωσης και να μιλήσει για άλλες απρόσμενες καλλιτεχνικές «συνομιλίες» του ελληνικού σινεμά.

Ποια ήταν η αφορμή για να διοργανωθεί το συγκεκριμένο αφιέρωμα και πώς καταλήξατε στην θεματική ΦΑΝΤΑΣΜΑΤΑ;

Πριν από 2 χρόνια, το φεστιβάλ θεσσαλονίκης οργάνωσε ένα αφιέρωμα που αφορούσε ταινίες του παγκόσμιου κινηματογράφου σε σχέση με την έννοια του φαντάσματος. Ήταν ένα εξαιρετικό αφιέρωμα που ερευνούσε το φάντασμα με την κυριολεκτική του έννοια, ένας νεκρός που επιστρέφει για παράδειγμα, αλλά και την οποιαδήποτε μεταφορική του σημασία, όπως ένα πρόσωπο που στοιχειώνει κάποιον.

Και επειδή ο ίδιος ο κινηματογράφος είναι κατά κάποιο τρόπο το φάντασμα της πραγματικότητας, θελήσαμε να δούμε πώς μια τέτοια θεματική λειτουργεί στον ελληνικό κινηματογράφο. Συνειδητοποιήσαμε λοιπόν ότι παρότι δεν έχει πολλές ταινίες είδους, ο ελληνικός κινηματογράφος έχει ένα τεράστιο πλούτο φαντασματικού περιεχομένου και εξερευνά με ιδιαίτερα πρωτότυπους τρόπους τον αόρατο κόσμο.

Τι σηματοδοτεί για την ΕΣΠΕΚ αυτή η διοργάνωση;

Η ΕΣΠΕΚ επιχειρεί εδώ και πολλά χρόνια να δημιουργήσει γέφυρες με ένα κοινό που πολλές φορές έχει έναν απαξιωτικό λόγο και στάση απέναντι στον ελληνικό κινηματογράφο. Προσπαθούμε να βρούμε νέους τρόπους προσέγγισης της κινηματογραφικής μας ιστορίας και όχι να κάνουμε μια απλή παράθεση ταινιών. Αυτό ακριβώς κάνει και το αφιέρωμα στα φαντάσματα. Φτιάχνει ένα πλαίσιο και ανοίγει έναν διάλογο ανάμεσα σε πιθανόν ετερόκλητες ταινίες που συνομιλούν όμως μεταξύ τους δημιουργώντας νέες αφηγήσεις.

Ποια ήταν η διαδικασία επιλογής των ταινιών; Υπάρχει κάποια, για τη συμπερίληψη της οποίας είστε ιδιαίτερα περήφανοι;

Υπάρχουν πολλές ταινίες του αφιερώματος που πραγματικά λατρεύω και θεωρώ ότι με έχουν καθορίσει προσωπικά σαν σκηνοθέτη. Αυτό όμως που μας έκανε πραγματικά χαρούμενους είναι ο τρόπος με τον οποίο οι ταινίες αυτές τοποθετήθηκαν μέσα σε διαφορετικές θεματικές ανά ημέρα και έτσι δημιούργησαν έναν πολύ παράδοξο διάλογο μεταξύ τους.

Το σινεμά του Αγγελόπουλου για παράδειγμα δεν έχει καμία σχέση με το σινεμά του Τορνέ ή της Μαρκετάκη, όμως μέσα στην ίδια μέρα στα πλαίσια της θεματικής που ονομάζουμε «Οι απέθαντοι», οι νεκροί γίνονται καταλύτες κι έτσι ο άθαφτος νεκρός αντάρτης των Κυνηγών, μοιάζει να συνομιλεί με το νεκρό εραστή που επιστρέφει στις Κρυστάλλινες Νύχτες της Μαρκετάκη που κι αυτός με τη σειρά του μοιάζει να λοξοκοιτά τον νεκρό της Καρκαλού που ψάχνει ένα παλιό του έρωτα.

Τι χρήσιμα συμπεράσματα έχετε βγάλει από σημαντικές curated ενέργειες του πρόσφατου παρελθόντος όπως η Χαμένη Λεωφόρος ή ακόμα και κάτι σαν το Χώρα Σε Βλέπω; Πώς αντιδρά το κοινό;

Είναι τρομερά ενδιαφέρον να βλέπεις πώς το κοινό αγκαλιάζει με μεγάλη ζεστασιά τέτοιου είδους ενέργειες, όπως επίσης είναι τρομερά ενδιαφέρον να βλέπεις ταινίες όχι πολύ γνωστές που έχουν όμως δημιουργήσει σε μια μερίδα κοινού τη δική τους μυθολογία και υπάρχει κόσμος που τις αναζητά και δεν μπορεί να τις βρει. Η χαμένη λεωφόρος ήταν για μένα ένα πρότυπο τέτοιας ενέργειας και η επιτυχία της δεν ήταν καθόλου τυχαία. Υπήρξε μια ομάδα ανθρώπων που δούλεψε με φοβερή σοβαρότητα και αγάπη και το κοινό το είδε αυτό και το αγκάλιασε. Το ίδιο ισχύει και για το Χώρα Σε Βλέπω της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου.

Ποια είναι τα “φαντάσματα” στο ελληνικό σινεμά; Ταινίες ή δημιουργοί που έχουν ξεχαστεί άδικα, ίσως για λόγους συγκυριακούς, ίσως για λόγους έλλειψης πρόσβασης, και αξίζουν μεγαλύτερης αναγνώρισης;

Ο Σταύρος Τορνές είναι για μένα ένα τέτοιο υπέροχο φάντασμα. Και σαν δημιουργός αλλά και σαν ηθοποιός. Πολλοί ηθοποιοί είναι επίσης φαντασματικές μορφές στο ελληνικό σινεμά. Το μεγάλο φάντασμα του ελληνικού κινηματογράφου, ο Άρης Ρέτσος που έχει παίξει έναν ήρωα που λέγεται φάντασμα στους Απέναντι, αλλά και έναν σάτυρο – φάντασμα στην Μανία. Στην Φωτογραφία, αυτό το αριστούργημα του Παπατάκη, ο ήρωας του ο Ηλίας χτίζει τα πάντα γύρω από την φωτογραφία μιας γυναίκας που δεν υπάρχει.

Ο Κώστας Σφήκας, σαν δημιουργός και σαν ηθοποιός επίσης έτσι όπως εμφανίζεται π.χ. στα χρώματα της ίριδας καθώς εξαφανίζεται μέσα στην θάλασσα αφήνοντας για ίχνος μόνο μια ομπρέλα. Αλλά και τόσοι άλλοι. Η φιγούρα του Ηλιόπουλου στον Δράκο ή εκείνη του Κατράκη στο Ταξίδι στα Κύθηρα.

Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση στην οργάνωση ενός τέτοιου αφιερώματος;

Το να επικοινωνήσεις με έναν σύγχρονο τρόπο δίνοντας νέα ματιά σε παλαιότερα έργα. Στην δική μας προσπάθεια, επιχειρήσαμε να δώσουμε σχεδόν μια pulp διάσταση στην επικοινωνία μας. Ο Νίκος Πάστρας που είναι υπεύθυνος όλης της οπτικής ταυτότητας του φεστιβάλ, έφτιαξε για παράδειγμα την κεντρική αφίσα του αφιερώματος παίρνοντας ένα καρέ από τους «Κυνηγούς» του Αγγελόπουλου όπου η Εύα Κοταμανίδου κάνει έρωτα με το φάντασμα του βασιλιά και απλά αλλάζοντας την κλίση της εικόνας έκανε τους πάντες να αναρωτιούνται από ποια παράξενη ταινία τρόμου είναι αυτό το still.

Ποιες είναι οι μελλοντικές προοπτικές σε σχέση με δράσεις σαν αυτή; Έχετε άλλες αντίστοιχες ιδέες κατά νου; Θα ήταν εφικτό ακόμα και να σκεφτούμε κάποια μονιμότερη τέτοια ροή προβολών σε κάποια αίθουσα, με ένα διαρκές curation και πρόσβαση σε ελληνικό σινεμά κάθε εποχής;

Είναι μια υπέροχη ιδέα και κατά καιρούς το έχουμε σκεφτεί, δηλαδή το να υπήρχε μια αίθουσα σαν σταθερή βάση για το ελληνικό σινεμά. Όλα αυτά όμως ξέρετε χρειάζονται πολύ χρόνο και πολλή δουλειά από ανθρώπους που συνήθως δεν αμείβονται για αυτό. Και εδώ βέβαια ο ρόλος της πολιτείας θα ήταν καθοριστικός για κάτι τέτοιο.

Ποια είναι μια ελληνική ταινία (του αφιερώματος ή και γενικότερα) που θυμάσαι να βλέπεις πρόσφατα και να ανακαλύπτεις κάτι εντελώς νέο σε αυτήν;

Το Βαριετέ του Νίκου Παναγιωτόπουλου. Είναι μια ταινία που αγαπώ πάρα πολύ από μικρός και την έχω δει πάνω από 20 φορές. Την τελευταία φορά που την είδα όμως με συγκίνησε τρομερά βαθιά, με έναν τρόπο που δεν το είχε κάνει ποτέ μέχρι τότε. Εκτιμούσα πάντα και γοητευόμουν από την κινηματογράφηση και το παιγνιώδες ύφος του Παναγιωτόπουλου καθώς και όλη την προβληματική της κινηματογραφικής κατασκευής. Ποτέ μέχρι την τελευταία προβολή δεν είχα συναισθηματικά συλλάβει το πόσο απελπισμένη, αγωνιώδης και σκοτεινή είναι η ταινία.

Επίσης είδα ξανά πολύ πρόσφατα σε μια υπέροχα αποκατεστημένη κόπια το Happy Day του Βούλγαρη και ενθουσιάστηκα με το πόσο σύνθετη και ταυτόχρονα απλή είναι η ταινία. Θα μπορούσε σίγουρα να είναι μέρος του αφιερώματος στην θεματική «Πόλη φάντασμα». Όπως βέβαια και πολλές ακόμη ταινίες που δεν μπορέσαμε να συμπεριλάβουμε.

Όπως σημειώνεται και στο σκεπτικό του προγράμματος, το ελληνικό σινεμά δεν έχει παραδοσιακά μεγάλη σχέση με το σινεμά του φανταστικού. Αλλά πολλές ταινίες, από τους ήρωες των φιλμ του Νικολαϊδη μέχρι το απόκοσμο του Greek Weird, μοιάζουν σα να απέχουν λίγες μόνο λέξεις από ένα ιδιότυπο sci-fi και fantasy. Γιατί δεν έχουμε μεγαλύτερη σχέση με το φανταστικό, παραδοσιακά, και τι είναι τελικά αυτό που κάνει το ελληνικό σινεμά να μοιάζει συχνά τόσο στοιχειωμένο;

Το ελληνικό σινεμά δεν έχει όντως πολλές ταινίες είδους. Κι αυτό ίσως επειδή όλα τα genres είναι αποτέλεσμα μιας ακμάζουσας κινηματογραφικής βιομηχανίας που μπορεί να συμπεριλάβει όλα τα διαφορετικά είδη από την κωμωδία μέχρι το θρίλερ και από το νουάρ μέχρι την ταινία τρόμου. Όμως είναι τρομερά ενδιαφέρον ότι από την δεκαετία του 70 το φανταστικό εισβάλλει στο σώμα της ελληνικής κινηματογραφίας με πολύ απροσδόκητο τρόπο σε πάρα πολλές ταινίες και σε δημιουργούς πολύ διαφορετικούς μεταξύ τους. Κάποιες από τις ταινίες είναι βέβαια μέρος του αφιερώματος μας.

Αυτό λοιπόν που αποκαλούσαμε τότε Ν.Ε.Κ (νέος ελληνικός κινηματογράφος) είναι ένα κίνημα που συνομιλεί ευθέως με τις ταινίες του greek weird wave και όχι μόνο. Για μένα, για παράδειγμα, η Κινέτα του Γιώργου Λάνθιμου με κάποιο τρόπο συνομιλεί με την Αναπαράσταση του Αγγελόπουλου. Δύο ταινίες που εμπνέονται από έναν μικρό τόπο και αφορούν την αναπαράσταση ενός εγκλήματος και τον τρόπο που ο ίδιος ο κινηματογράφος γίνεται αναπαράσταση.

Η η υπαρξιακή αγωνία και ο τρόπος με τον οποίο εκφέρει λόγο ο Σερβετάλης στο L του Μακρίδη έχει κάτι πολύ κοινό με τον Βογιατζή στο Μελόδραμα του Παναγιωτόπουλου. Ταινίες που παίζουν και οι δυο με την έννοια της αποστασιοποίησης και της ειρωνείας. Και λέγοντας αυτό, σκέφτομαι, να λοιπόν μία ακόμα ιδέα ενός ενδιαφέροντος προγραμματισμού κάποιου μελλοντικού αφιερώματος.