“Πράσινο” σινεμά στην Βόρεια Εύβοια: Τελικά, τι ήταν το Evia Film Project;

Φέτος τον Ιούνιο, για πρώτη φορά, το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης ταξίδεψε έξω από τον φυσικό του χώρο– αλλά είχε πολύ καλό λόγο για να το κάνει.

«Για πρώτη φορά στα 62 χρόνια της ιστορίας του, βγαίνει από τη φυσική του έδρα, τη Θεσσαλονίκη, και έρχεται στη βόρεια Εύβοια, με το Evia Film Project», είπε στην διάρκεια της τελετής έναρξης ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, Ορέστης Ανδρεαδάκης. «Οι εικόνες που είδαμε πέρσι το καλοκαίρι μάς στοίχειωσαν και μας συγκλόνισαν. Γι’ αυτό νιώσαμε την υποχρέωση να έρθουμε εδώ και να φυτέψουμε έναν μικρό σπόρο πολιτισμού και ανάπτυξης», συμπλήρωσε. «Οι 500 καλεσμένοι από την Ελλάδα και από όλον τον κόσμο, που θα καταφθάσουν στη βόρεια Εύβοια, θα στηρίξουν την τοπική οικονομία, θα γνωρίσουν αυτόν τον πανέμορφο τόπο, αλλά και τους ανθρώπους του, και θα φύγουν με το μήνυμα ότι η Εύβοια μπορεί να αναγεννηθεί».

Στις μέρες που βρεθήκαμε εκεί, συνομιλήσαμε με πολλούς ανθρώπους της περιοχής που -μέσα σε όλα- σημείωναν πως αυτή η διοργάνωση απέφερε και ένα πολύ άμεσο και πρακτικό αποτέλεσμα: «Κανονικά τώρα τέτοια ώρα εγώ θα το είχα κλειστό», ακούμε σε ένα σουβλατζίδικο περνώντας μετά από κάποια βραδινή προβολή. Η τοπική οικονομία στηρίζεται σε δύο μήνες (Ιούλιο-Αύγουστο) για να βγάλει τη σεζόν, κι αυτή η διοργάνωση σίγουρα έφερε μια ανάσα. Θα μπορούσε στο μέλλον να επιστρέψει και -γιατί όχι- να επεκταθεί;

Η πορεία θα το δείξει. Τι ήταν όμως αυτό το (πρώτο) Evia Film Project;

Σαν spin-off του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, με το βλέμμα στραμμένο στην οικολογία και την αναγκαιότητα ανάδειξης του τοπικού παράγοντα πιο ζωτική από ποτέ, το Evia Film Project αποτέλεσε 5 μέρες γεμάτες σινεμά, αλλά και εικόνες, και συζητήσεις, και συναντήσεις με κεντρικό άξονα τον ίδιο αυτό τον τόπο. Και την ιστορία του, και τους ανθρώπους του.

Με σημείο έναρξης την Αιδηψό και το ανακαινισμένο παλαιό θέατρο Απόλλων (όπου πραγματοποιήθηκαν οι τελετές έναρξης και λήξης, αλλά και καθημερινές προβολές), η διοργάνωση έφτασε στην Λίμνη (όπου παρακολουθήσαμε μερικά πολύ ενδιαφέροντα masterclasses και συζητήσεις) και στην Αγία Άννα (όπου έγιναν προβολές στην κεντρική πλατεία, συζητήσεις αλλά και μια μεγάλη συναυλία στην παραλία με τον Κωστή Μαραβέγια).

ΣΙΝΕ ΑΠΟΛΛΩΝ ΚΑΙ ΦΟΛΚΕΡ ΣΛΕΝΤΟΡΦ

«Όλοι είδαμε τι έγινε πέρσι το καλοκαίρι σε αυτά τα μέρη. Γι’ αυτό και νιώσαμε την ανάγκη να προσφέρουμε, να μεταφέρουμε στον κόσμο την αγωνία σας, με τα μέσα που διαθέτουμε: ταινίες, εκπαιδευτικές δράσεις, εκδηλώσεις για παιδιά», είπε η γενική διευθύντρια του Φεστιβάλ Ελίζ Ζαλαντό προλογίζοντας την πρεμιέρα της διοργάνωσης. Το άνοιγμα του Evia Film Project έγινε το βράδυ της Τετάρτης 15 Ιουνίου με την προβολή της ταινίας «Ο Πράσινος Πλανήτης» την Κολίν Σερό από το 1996, ένα φιλμ οικολογικής αφύπνισης όπου ένα ον από έναν ουτοπικό πλανήτη σοκάρεται με τον γήινο καταναλωτισμό.

Τις επόμενες μέρες, το ανακαινισμένο σινέ Απόλλων φιλοξένησε προβολές ταινιών που προσεγγίζουν από διαφορετικές σκοπιές το ζήτημα της οικολογίας αλλά της σχέσης μας με το φυσικό τοπίο. Παρακολουθήσαμε από ντοκιμαντέρ για την Ανθρωπόκαινο εποχή («Ανθρωπόκαινος: Η Εποχή του Ανθρώπου») μέχρι οσκαρικά φιλμ («Τα Μυθικά Πλάσματα του Νότου») και φυσικά το φιλμ λήξης, το ντοκιμαντέρ «Ο Δασοποιός» του βραβευμένου με Όσκαρ και Χρυσό Φοίνικα, Φόλκερ Σλέντορφ.

Η ταινία, ένα ισχυρό μήνυμα πάνω στην αναγκαιότητα της κοινότητας, σκιαγραφεί το πορτρέτο ενός ανθρώπου που βρήκε τρόπο να καλλιεργεί δέντρα στις πιο άγριες περιοχές της Αφρικής χάρη σε μια μέθοδο που αποκαθιστά το έδαφος και, τελικά, την ελπίδα. «Μόνο και μόνο η πράξη του να γυρίζεις μια ταινία, να γράφεις ένα βιβλίο, να ζωγραφίζεις έναν πίνακα, είναι πράξη αισιοδοξίας. Δεν υπάρχει τίποτα απαισιόδοξο στο μοίρασμα», είπε ο Σλέντορφ συνομιλώντας με το κοινό στο τέλος της προβολής. «Εξάλλου, εφόσον οι Αφρικανοί δεν απελπίζονται, εμείς δεν έχουμε το δικαίωμα να τα παρατήσουμε. Η συγκεκριμένη βραδιά, όπου μιλάμε όλοι μαζί για σινεμά, για τα δάση, για τη φύση, είναι η πιο μεγάλη απόδειξη πως δεν πρέπει ποτέ να χάσουμε την ελπίδα ότι μπορούμε να κάνουμε τη διαφορά».

Σε μια βραδιά έντονης φόρτισης, με μεγάλη διάθεση τόσο από το κοινό όσο κι από τον δημιουργό, η κουβέντα γρήγορα επεκτάθηκε. «Έχοντας γαλουχηθεί στις δεκαετίες του ’60 και του ’70, επηρεάστηκα κι εγώ από τον Ζαν-Λυκ Γκοντάρ. Το θεωρούσα ανέκαθεν φυσιολογικό να αναμειγνύω ασπρόμαυρη και έγχρωμη εικόνα, μυθοπλασία και ντοκιμαντέρ, να μπλέκω μεταξύ τους τα είδη. Η ποικιλία των εκφραστικών μέσων στην ταινία πιστεύω πως ταιριάζει απόλυτα στη σύνθετη φύση της αφρικανικής ηπείρου», εξήγησε ο Σλέντορφ. «Για παράδειγμα, το animation ήταν ένας βολικός τρόπος για να φτιάξω μια σκηνή κάτω από τη γη, θα ήταν εξάλλου αδύνατο να βυθίσω την κάμερά μου εκεί. Επικοινώνησα, λοιπόν, με μια graphic designer, η οποία μάλιστα ανήκει στη φυλή των Τουαρέγκ, η οποία με βοήθησε».

Καταλήγοντας τελικά με ένα ευρύτερο μήνυμα προς κάθε αποδέκτη: «Πολύς λόγος γίνεται για ανάπτυξη στις μέρες μας, η γνώμη μου είναι ότι πρέπει να στραφούμε σε οικουμενικό επίπεδο στη γεωργία, καθότι είναι η πηγή και η βάση των πάντων».

ΜΕΓΑΡΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΣΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ

Την ίδια ώρα που ο Σλέντορφ παρουσίαζε τον Δασοποιό στα Λουτρά Αιδηψού, μερικά χιλιόμετρα μακριά, στην αίθουσα Ελύμνιον στο χωριό Λίμνη, σε μια επίσης παλιά αίθουσα της οποίας η στέγη επαναχρησιμοποιήθηκε ως pop-up θερινό σινεμά, προβάλλεται η κλασική ταινία επιστημονικής φαντασίας Silent Running (Περιπέτεια στο Διάστημα). Μια ωδή στην αναγκαιότητα της υπεράσπισης φυσικών πόρων και στη σημασία της διατήρησης μιας επαφής της ανθρωπότητας με κάτι το φυσικό, κάτι το χειροπιαστό– όσο μακριά κι αν φτάσει, στο μέλλον, ακόμα και στο διάστημα.

Προβολές λαμβάνουν χώρα σε τρία διαφορετικά μέρη της Βόρειας Εύβοιας καθόλη τη διάρκεια αυτών των 5 ημερών. Εκτός από τον Απόλλωνα, μια ειδική προβολή μικρού μήκους περιβαλλοντικών ταινιών γίνεται στην κεντρική πλατεία της κοινότητας της Αγίας Άννας– ένα φορτισμένο event σε έναν τόπο πολύπαθο.

Παράλληλα, στο Ελύμνιον παίζονται τα Silent Running, Soylent Green και αγαπημένη του κοινού Κόκκινη Χελώνα, αλλά και τα σπουδαία Μέγαρα των Γιώργο Τσεμπερόπουλο και Σάκη Μανιάτη. Η ταινία του 1974, που πρόσφατα συμπεριλήφθηκε και στο πρόγραμμα ψηφιοποίησης και διάσωσης ταινιών Χώρα Σε Βλέπω, αφορά τον ξεσηκωμό των κατοίκων των Μεγάρων ενάντια στην απόφαση της Χούντας να απαλλοτριώσει μια μεγάλη αγροτική περιοχή για την εγκατάσταση διυλιστηρίου πετρελαίου.

Είναι η πρώτη ελληνική ταινία που θίγει το ζήτημα της οικολογίας αφουγκραζόμενη με ευαισθησία τις αγωνίες των αγροτών, των οποίων ο λόγος σπανίως βρίσκει διέξοδο στο σινεμά με τέτοια καθαρότητα. Αποτυπώνοντας έτσι ανάγλυφα την εικόνα μιας Ελλάδας σε κρίσιμη καμπή. Πρόκειται για μια αληθινά σπουδαία, ιστορικής σημασίας ταινία για το σύγχρονο ελληνικό σινεμά αλλά και για την σύγχρονη κοινωνικοπολιτική εξέλιξη της χώρας.

Κι αν το σινεμά μπόρεσε με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους (και με ένα ενδιαφέρον, πολυσυλλεκτικό πρόγραμμα που κοίταξε σε όλη την ιστορία, τις χώρες και τα είδη του σινεμά) να συνομιλήσει με το κοινό και με την περιοχή, αυτός δεν ήταν τελικά ο μόνος δίαυλος επικοινωνίας στη διάρκεια της διοργάνωσης.

ΟΙ ΑΘΛΟΙ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΗ

Μια σειρά από workshops, masterclasses αλλά και ξεναγήσεις έφεραν τους επισκέπτες πιο κοντά, τόσο με τον χώρο όσο και με τις ιδέες πίσω από την διοργάνωση.

Κέντρο επιχειρήσεων ήταν ο χώρος διοργανώσεων Το Κύμα, που βρίσκεται πάνω από τη θάλασσα. Από εκεί καθημερινά ξεκινούν τα πούλμαν ή τα βαν προς τις άλλες τοποθεσίες για τα διάφορα events, αλλά κι οι ξεναγήσεις. Σε ένα δίωρο περίπατο στην Αιδηψό φτάσαμε μέχρι το Ηράκλειον, το παλιό ξενοδοχείο όπου ξεκουραζόταν κάποτε κι ο Κωστής Παλαμάς.

Περπατήσαμε στην πόλη, δίπλα στη θάλασσα, δίπλα στα θερμές πηγές όπου απλώς και μόνο το να περπατάς εκεί που σκάει το νερό, φέρνει ένα ζεστό κύμα στο δέρμα σου. Βρεθήκαμε σε ιστορικά κτίρια αλλά πολλά εγκαταλειμμένα. Ο μύθος λέει πως εκεί, στις θερμές πηγές πήγαινε ο Ηρακλής μετά τους άθλους να ξεκουράζεται και κάπως έτσι εκεί, στην Αιδηψό, γεννήθηκε η ίδια η ιδέα των διακοπών. Έκτοτε η πόλη υπήρξε τεράστιος πόλος έλξης τουριστών στη σύγχρονη εποχή, μέχρι που –όπως μας είπαν πολλοί ντόπιοι με τους οποίους συζητήσαμε– η κακή διαχείριση και, σε περιπτώσεις, εγκατάλειψη σε επίπεδο τοπικό αλλά και νομαρχιακό, έφερε την πτώση.

Βρεθήκαμε ακόμα στις Ροβιές, σε μια πολύ ενδιαφέρουσα επίσκεψη ενός τοπικού συνεταιρισμού παραγωγών λαδιού, που συνεχίζουν υπό τρομερά αντίξοες συνθήκες, με τα γύρω δάση σε σημαντικό βαθμό καμμένα. «Ο τόπος αυτός, τον περασμένο Αύγουστο, δοκιμάστηκε σκληρά, βιώνοντας το δικό του περιβαλλοντικό ολοκαύτωμα», είπε ο δήμαρχος Ιστιαίας-Αιδηψού, Γιάννης Κοτζιάς, κατά την έναρξη της διοργάνωσης. «Πρώτα απ’ όλα, οφείλω να εκφράσω την περηφάνια μου για τον κόσμο της βόρειας Εύβοιας, για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισε την καταστροφή, αυτοοργανώθηκε και επέδειξε αλληλεγγύη, η οποία επεκτάθηκε σε ολόκληρη τη χώρα αλλά και έξω από τα ελληνικά σύνορα, βοηθώντας την Εύβοια να σταθεί στα πόδια της τον πρώτο καιρό μετά την καταστροφή», συνέχισε.

Την Παρασκευή 17 Ιουνίου, ένα workshop για τις δασικές πυρκαγιές διοργανώνεται από την WWF Ελλάς. Στο θεατράκι Βαθύρεμα στη Λίμνη, ο Ηλίας Τζηρίτης, συντονιστής δράσεων για τις δασικές πυρκαγιές του WWF Ελλάς, μίλησε για την σημασία της πρόληψης των δασικών πυρκαγιών. Εξήγησε πως τα τελευταία χρόνια έχουμε δει δασικές πυρκαγιές σε βόρειες χώρες όπως η Ρουμανία, η Σουηδία και η Πολωνία, οι οποίες δεν είχαν παραδοσιακά πρόβλημα με τις δασικές πυρκαγιές και πρόσθεσε ότι αυτές οι τάσεις σε παγκόσμια κλίμακα είναι ανησυχητικές.

Στη συνέχεια μίλησε για τα τέσσερα στάδια δασοπυροπροστασίας: πρόληψη, προκαταστολή, καταστολή και αποκατάσταση. Αυτή τη στιγμή το 84% των πόρων διοχετεύονται στην καταστολή και μόνο το 16% στην πρόληψη. «Πρέπει να φτάσει στο 45% η πρόληψη, στο 35% η καταστολή και στο 20% η αποκατάσταση», επισήμανε. «Οι δασικοί χάρτες θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην πρόληψη, γιατί δεν θα μπορεί κάποιος να αλλάξει τη χρήση γης και γιατί έτσι δημιουργείται ένα κοινωνικό αντικίνητρο», είπε.

Ο Δρ. Νίκος Γεωργιάδης, συντονιστής δράσεων δασικής διαχείρισης του WWF Ελλάς, αναφέρθηκε στην αποκατάσταση στη Βόρεια Εύβοια σημειώνοντας πως η φυσική αναγέννηση στην περιοχή πάει πολύ καλά, και τονίζοντας πως η φυσική διαδοχή μπορεί να ανακοπεί και ένας τρόπος είναι η βόσκηση, η οποία θα πρέπει να ελέγχεται και όχι να απαγορεύεται.

Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο αφορούσε τις παραμέτρους υπό τις οποίες η φυσική αναγέννηση του δάσους θα συνεχίσει δίχως εμπόδια: Να μην ξανακαεί η περιοχή που ήδη κάηκε, μέσα στα επόμενα 15 έως 20 χρόνια ώστε να προστατευτεί η αναπαραγωγική ωριμότητα των πεύκων. Σε αυτό το πλαίσιο, μας εξήγησε πως είναι πολύ σημαντικό μια περιοχή που έχει καεί, να κηρυχθεί αναδασωτέα, να ρυθμιστεί η βόσκηση και το κυνήγι, να γίνει μελέτη αντιδιαβρωτικών και αντιπλημμυρικών έργων, καθώς και μελέτη αναδάσωσης, και να υπάρξει αστυνόμευση για τυχόν περιστατικά αλλαγής χρήσης γης.

ΜΠΟΡΕΙ ΤΟ ΣΙΝΕΜΑ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΠΡΑΣΙΝΟ;

Ποια είναι όμως η σχέση του σινεμά με όλα αυτά; Η Νίνα Χάουζερ, Green Film Consultant στο Αυστριακό Ινστιτούτο Κινηματογράφου και μέλος της ομάδας μελέτης του Eurimages για την πράσινη κινηματογραφική παραγωγή, τόνισε τη σημασία μιας ολιστικής προσέγγισης, η οποία θα εμπλέξει στη διαδικασία τόσο τους φορείς και τους επίσημους θεσμούς όσο και τον κάθε επαγγελματία του χώρου σε προσωπικό επίπεδο.

«Παρότι δεν υπάρχουν ακριβώς επίσημα στοιχεία στον συγκεκριμένο τομέα, η κινηματογραφική βιομηχανία, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις που έχουν γίνει, είναι υπεύθυνη για το 2% των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, παρουσιάζοντας μάλιστα αυξητικές τάσεις», είπε. «Το ζητούμενο στην πράσινη κινηματογραφική παραγωγή είναι να κινηθούμε στον τριπλό άξονα της τεχνογνωσίας, της ευαισθητοποίησης και της αποτελεσματικότητας».

Η Ντίτλιντ Ροτ από την Αυστρία (Film Commissioner, Green Film Consultant και υπεύθυνη του προγράμματος Evergreen Prism) συμπλήρωσε για τη σημασία της εδραίωσης των green consultants στο τοπίο της κινηματογραφικής παραγωγής. «Πρόκειται για ένα νέο, ανερχόμενο, πολλά υποσχόμενο επάγγελμα, με μεγάλη δυναμική, που φτιάχνει ένα δίαυλο επικοινωνίας με τους αρμόδιους θεσμούς τόσο εντός όσο και εκτός του κινηματογραφικού δικτύου», εξήγησε.

Παράλληλα, στην παραλία της Αγίας Άννας, σε ένα πολύ ενδιαφέρον masterclass πάνω στη σχέση του σινεμά με τη φύση, ο Ορέστης Ανδρεαδάκης (καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ) έκανε μια αναγκαία ιστορική αναδρομή. Μιλώντας για διάσημα έργα τέχνης που συνδέουν με ένα αδιόρατο νήμα διαφορετικές εποχές της ανθρώπινης ιστορίας και καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Από τον διάσημο πίνακα του 17ου αιώνα Ο Νεαρός Ταύρος, του ολλανδού ζωγράφου Πάουλους Πότερ μέχρι τις τοιχογραφίες των μινωικών ανακτόρων στην Κνωσό που απεικονίζουν τα Ταυροκαθάψια, την ταινία Στην Τύχη ο Μπαλταζάρ του Ρομπέρ Μπρεσόν και τις προϊστορικές ζωγραφιές στο σπήλαιο Λακτώ στη Γαλλία, ο Ανδρεαδάκης χαρτογράφησε τον διαχρονικό δεσμό που ενώνει ανθρώπους και ζώα, σχολιάζοντας παράλληλα τις επιζήμιες πρακτικές της σύγχρονης βιομηχανίας τροφίμων.

Μια τελική, ανατριχιαστική σύνδεση της τέχνης με το φυσικό τοπίο, προσέφερε ο καλεσμένος της διοργάνωσης, βρετανός φωτογράφος και ακτιβιστής Γκίντιον Μέντελ. Στο πλαίσιο μιας παρουσίασης με τίτλο «Εύβοια, εν μέσω ενός κόσμου που φλέγεται» στην Αγία Άννα, ο Μέντελ μίλησε για το φωτογραφικό οδοιπορικό του στην Εύβοια, τον Αύγουστο του 2021.

«Ξεκίνησα να ασχολούμαι ως φωτογράφος με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στις αρχές της δεκαετίας του 2000, όταν άρχισα να πλάθω ζοφερά σενάρια για το μέλλον, προσπαθώντας να φανταστώ τον κόσμο στον οποίο θα ζουν τα παιδιά μου το 2040 και το 2050», είπε στην εισαγωγή του. «Βρέθηκα στην Εύβοια και γνώρισα τους ανθρώπους της πέρσι το καλοκαίρι. Το πρότζεκτ Burning World, στο οποίο εντάσσεται και το φωτογραφικό έργο από την Εύβοια, είναι στην πραγματικότητα καρπός μιας συλλογικής προσπάθειας και όχι ένα ατομικό εγχείρημα».

Το Burning World περιλαμβάνει εικόνες, εκτός από την Εύβοια, από την Αυστραλία, τον Καναδά, καθώς τις πολιτείες Καλιφόρνια και Κολοράντο στις ΗΠΑ κι η ιδέα που το διατρέχει έχει να κάνει με την επόμενη μέρα ενός κόσμου που, ναι, καίγεται. «Σε κάθε μου έργο προσπαθώ να ενσωματώσω το στοιχείο του χρόνου στη φωτογραφική αφήγηση», εξηγεί. «Ήρθα αρχικά στην Εύβοια έξι βδομάδες μετά τις πυρκαγιές και επέστρεψα όταν είχαν συμπληρωθεί έξι μήνες από την καταστροφή. Γνωρίζω πως ένα δάσος χρειάζεται περίπου 30-40 χρόνια για να αναγεννηθεί πλήρως, αλλά ακόμη και σήμερα είναι εμφανές ότι η φύση έχει ήδη μπει στον δρόμο της αναζωογόνησης», ανέφερε, δείχνοντας παράλληλα στο κοινό μια φωτογραφία από το ίδιο ακριβώς σημείο, τραβηγμένη σε τρεις διαφορετικές χρονικές στιγμές.

Στην Βόρεια Εύβοια τα τραύματα είναι ακόμα πολλά και η αναγέννηση θα είναι ένας δρόμος πολύ μακρύς κι επίπονος. Ας είναι αυτή μια –πρώτη– στιγμή στο χρόνο. Στο μέλλον, θα συνεχίσουμε να είμαστε εδώ.

*Το Evia Film Project εντάσσεται στο πλαίσιο του ειδικού αναπτυξιακού έργου «Φωτοδότες» του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού για την ανασυγκρότηση και αποκατάσταση της Εύβοιας και πραγματοποιείται με την υποστήριξη της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας και του ΕΚΚ, σε συνεργασία με τον Δήμο Ιστιαίας-Αιδηψού και τον Δήμο Μαντουδίου-Λίμνης-Αγίας Άννας.