“Σκαθαροζούμης Σκαθαροζούμης”: Μια νότα νοσταλγίας (και κεφιού) με το σίκουελ της κλασικής κωμωδίας

Είναι μια διασκεδαστική αλλαγή ταχυτήτων για όλους τους εμπλεκόμενους, κατά μία έννοια. Η ταινία  “Σκαθαροζούμης, Σκαθαροζούμης” για την ίδια τη Βενετία, το φεστιβάλ δηλαδή, είναι ένα διάλειμμα από τους πιο σοβαρούς τίτλους που συνήθως επιλέγονται για έναρξη – τα τελευταία χρόνια το φεστιβάλ έχει ανοίξει με ταινίες όπως η πολιτική αλληγορία Παράλληλες Μητέρες του Αλμοδόβαρ ή η διασκευή Ντον Ντε Λίλο από τον Νόα Μπάουμπαχ, White Noise. Πέρσι, όταν λόγω της απεργίας ηθοποιών και σεναριογράφων αποσύρθηκε από το φεστιβάλ η προγραμματισμένη ταινία έναρξης Challengers (τι πάρτυ θα είχε γίνει με αυτό!), επελέγη στη θέση της το σοβαρό ιταλικό δράμα εποχής Comandante.

Φέτος, είναι σαν η Βενετία να ήθελε να ξεμπουκώσει λίγο. Να πει «αρκετά» και να ξαμολήσει έναν δαίμονα για να κάνει σκανταλιές στη μεγάλη οθόνη, χωρίς έγνοιες πρεστίζ. The juice is loose, όπως λέει κι η ταινία.

Όπου «juice» φυσικά, ο Beetlejuice, δηλαδή ο αγαπητός Σκαθαροζούμης, ο καρτουνίστικος ήρωας από την ομώνυμη ταινία του 1988 που βοήθησε να συστηθεί σε πολύ σημαντικό βαθμό το στυλ και οι ευαισθησίες του Τιμ Μπέρτον. Ο οποίος στη συνέχεια θεμελιώθηκε ως κυρίαρχος και άκρως επιδραστικός auteur των ‘90s με ταινίες σαν τον Ψαλιδοχέρη και το πρώτο Μπάτμαν, με τον Μάικλ Κίτον.

Ο Μπέρτον απόλαυσε μια καριέρα γεμάτη τεράστιες επιτυχίες και, το κυριότερο, τη θεμελίωση ενός προσωπικού στυλ που θα τον έκανε για πάντα συνώνυμο μιας συγκεκριμένης αισθητικής (κινηματογραφικής αλλά και ευρύτερα στυλιστικής) και άρα ένα κινηματογραφικό brand από μόνος του. Οι πάντες ξέρουμε τι εννοούμε όταν λέμε «μια ταινία Τιμ Μπέρτον» και το Χόλιγουντ δε θα σταματήσει ποτέ να έχει θέση για αυτόν στο τραπέζι. Ακόμα κι όταν ταινίες του δε λειτουργούσαν (όπως το παρεξηγημένο Big Eyes), ακόμα κι όταν εμπορικές του επιτυχίες συνδέθηκαν με τις χειρότερες σύγχρονες τάσεις του Χόλιγουντ και αποτελούν εκτρωματικής ασχήμιας δημιουργίες (Η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων).

«Τα τελευταία χρόνια, απογοητεύτηκα με την κινηματογραφική βιομηχανία. Έχασα τον εαυτό μου», είπε ο Μπέρτον στους δημοσιογράφους φτάνοντας στο Λίντο. Δεν έχει κρύψει τα τελευταία χρόνια πόσο τον δυσκόλευε το να κάνει ταινίες στο ντισνεϊκό σύστημα, φτάνοντας να σκέφτεται πως πρέπει να εγκαταλείψει τη σκηνοθεσία. (Η επίσης υποτιμημένη ταινία Dumbo, η τελευταία του πριν το Σκαθαροζούμης Σκαθαροζούμης, είναι σε μεγάλο βαθμό μια αλληγορία για το πόσο ένιωθε παγιδευμένος και αντικείμενο εκμετάλλευσης στη Disney.) «Συνειδητοποίησα πως ο μόνος τρόπος να είμαι πετυχημένος, είναι να αγαπώ αυτό που κάνω. Και αυτό εδώ, απλά απόλαυσα να το φτιάχνω».ΜΙΑ ΕΠΑΝΕΝΩΣΗ, 36 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ

Θα πούμε πως αυτό, φαίνεται. Αν κάτι είναι εμφανές στην ταινία Σκαθαροζούμης Σκαθαροζούμης, είναι πως ο Μπέρτον διασκέδασε φτιάχνοντάς την – χωρίς να είναι κάτι σπουδαίο ή αληθινά αναγκαίο, διαθέτει αρκετές πινελιές κεφιού και έμπνευσης ώστε το κοινό να διασκεδάζει όσο κι ο άνθρωπος που την έφτιαξε. Κι αυτό είναι σίγουρα κάτι, όπως και κάνει την ταινία ενδιαφέρουσα επιλογή για τελετή έναρξης σπάζοντας το σερί πιο ακαδημαϊκών επιλογών.

Η Βενετία θέλησε να διασκεδάσει αυτή τη φορά, μαζί με τον Μπέρτον και το δυνατό καστ του, που βρέθηκε στο Λίντο.

Στην ταινία, η Λίντια Ντιτς (Γουινόνα Ράιντερ) είναι πλέον μια πετυχημένη τηλε-περσόνα με μια εκπομπή που αφορά το κυνήγι φαντασμάτων και το μεταφυσικό, όμως αυτό που κανείς (ούτε ο παραγωγός της που παίζει ο Τσάστιν Θερού) δεν πιστεύει, είναι πως η ίδια δέχεται ακόμα κάποιες επισκέψεις από την Άλλη Πλευρά. Βλέπει φαντάσματα, και όχι μόνο: Ο Σκαθαροζούμης εμφανίζεται ακόμα μπροστά της, περιμένοντας ακόμα τη μέρα που θα γίνει νύφη του. (Εμμονή κι αυτή.)

Η μητέρα της Λίντια (Κάθριν Ο’ Χάρα) είναι πετυχημένη καλλιτέχνiς, ενώ η κόρη της Άστριντ (Τζένα Ορτέγκα, κάπως ιδανικό κάστινγκ) έχει ανήσυχο πνεύμα και μια σχέση σε κρίση με την Λίντια. Ακόμα και στο κινητό της, την έχει περασμένη ως «υποτιθέμενη μητέρα».

Οι τρεις τους θα επανενωθούν θέλοντας και μη στο παλιό τους creepy αρχοντικό από την πρώτη ταινία, με μια τραγική αφορμή: τον θάνατο του πατέρα της Άστριντ, τον οποίο στο ορίτζιναλ έπαιζε ο Τζέφρι Τζόουνς, ο οποίος το 2002 καταδικάστηκε για κατοχή παιδικής πορνογραφίας και έκτοτε τέθηκε πρακτικά εκτός Χόλιγουντ – άρα εδώ ο ρόλος του περιορίζεται σε ένα ακέφαλο ον στη μεταθανάτια σφαίρα. Είναι μια έξυπνη σκέψη που δίνει ένα gag που δεν παύει ποτέ να είναι αστείο στη διάρκεια της ταινίας.

Είναι όμως κι ένας συμβολισμός για την ευρύτερη ανισότητα της ταινίας: Στον έξω κόσμο, κυριαρχούν οι επεξηγήσεις, οι κάπως αναγκαίες σεναριακές ενώσεις. Πού βρίσκεται ο κάθε χαρακτήρας, τι κάνει εδώ και τρεις δεκαετίες, ποια είναι μεταξύ τους σχέση, πώς θα επουλώσουν τις πληγές τους – όλα αυτά τα αναμενόμενα. Όμως όταν η δράση μεταφέρεται στον κόσμο των νεκρών και των δαιμόνων, ο Μπέρτον μοιάζει να ζωντανεύει.

«Κάναμε τα πάντα γρήγορα», είπε στους δημοσιογράφους, μιλώντας για τον αυτοσχεδιαστικό τόνο του φιλμ, στο οποίο ακόμα και το φινάλε όπως γυρίστηκε, δεν ήταν έτσι γραμμένο. «Ακόμα και τα πράγματα που παίρνουν συνήθως μήνες, τα κάναμε γρήγορα. Αγοράσαμε μια κούκλα από ένα παιχνιδοπωλείου και την σκίσαμε και της βάλαμε βίδες και ράβδους και κάναμε διάφορα πράγματα. Αυτό ήταν το πνεύμα, και δεν συμβαίνει πάντα στο σινεμά. Έχει μια ενέργεια και μια προσωπική φύση στην οποία οι πάντες συνεισέφεραν».

Στους «πάντες» συμπεριλαμβάνονται κι οι σεναριογράφοι Άλφρεντ Γκοφ και Μάιλς Μίλαρ, showrunners του Wednesday του Netflix με το οποίο ο Μπέρτον βρήκε πρόσφατα ξανά επιτυχία καθώς και πρόσφορο έδαφος να παίξει με το γνώριμο στυλ του. Τόσο το Wednesday όσο και το Σκαθαροζούμης Σκαθαροζούμης μοιάζουν εν τέλει με πρότζεκτ που θα μπορούσαν κάλλιστα να έχουν γυριστεί από νεαρούς φανς του Μπέρτον που αναπαράγουν το στυλ του, κι όχι απαραίτητα από τον ίδιο, κι αυτό μαρτυρά και την ελαφρότητα στην προσέγγιση.

“ΣΚΑΘΑΡΟΖΟΥΜΗΣ ΣΚΑΘΑΡΟΖΟΥΜΗΣ”: ΟΤΑΝ Ο ΤΙΜ ΜΠΕΡΤΟΝ ΓΝΩΡΙΣΕ ΤΗ ΤΖΕΝΑ ΟΡΤΕΓΚΑ

«Το να γνωρίσω την Τζένα ήταν προφανώς ένα πολύ σημαντικό πράγμα για μένα», λέει ο σκηνοθέτης για την πρωταγωνίστρια τόσο του Wednesday όσο και του Σκαθαροζούμης Σκαθαροζούμης, Τζένα Ορτέγκα. «Δουλεύοντας μαζί της και σκεπτόμενος τον χαρακτήρα της Λίντια και τι έχει συμβεί στη ζωή της 35 χρόνια μετά, και σκεπτόμενος μετά τη δική μου ζωή, τι συνέβη για να αποκτήσω παιδιά, σχέσεις… Απλά εξελίχθηκε σε μια πολύ απλή, συναισθηματική ταινία», ομολογεί ο Μπέρτον. «Είναι σαν μια παράξενη οικογενειακή ταινία! Δεν ήταν ποτέ ο στόχος να κάνουμε ένα μεγάλο σίκουελ για τα λεφτά ή κάτι τέτοιο. Απλά ήθελα να το κάνω για προσωπικούς λόγους»

Οι συναισθηματικές επεκτάσεις κυριαρχούν στις πλοκές των κεντρικών ηρωίδων στον κόσμο των ζωντανών (στις οποίες συμπεριλαμβάνεται το ρομάντσο της Άστριντ με ένα μοναχικό αγόρι που γνωρίζει και με το οποίο γρήγορα συνδέεται) όμως ακόμα κι αυτές αναδεικνύονται περισσότερο όταν η δράση μεταφέρεται στον κόσμο του Σκαθαροζούμη.

Εκεί είναι που ο Μπέρτον το διασκεδάζει και περισσότερο: Μετατρέπει φράσεις σε διασκεδαστικά αηδιαστική κυριολεξία («spill your guts!», «το παιδί που έχεις μέσα σου!»), οπτικοποιεί κάτι απίθανα dad jokes (the soul train!), βρίσκει χώρο για αναφορές στους αγαπημένους του masters του τρόμου (μια εκτεταμένη επεξηγηματική σεκάνς γίνεται όλη στα ιταλικά και στο στυλ του Μάριο Μπάβα) και διανθίζει τη δράση με προσωπικές λεπτομέρειες.

Μια από τις ωραιότερες σκηνές της ταινίας είναι αυτή στην οποία επανενώνεται (…με τον εαυτό της) η φονική πρώην του Σκαθαροζούμη, που παίζει η Μόνικα Μπελούτσι. Σε ένα σημείο κλιμάκωσης της ταινίας, η δράση ακολουθεί το ρυθμό και τις μουσικές διακυμάνσεις του κομματιού MacArthur Park του Ρίτσαρντ Χάρις – πιστεύω όλοι μας ως παιδιά είχαμε κομμάτια κολλημένα στο μυαλό μας με κινηματογραφικό τρόπο, σαν κάτι που θα θέλαμε να μεταφέρουμε στο σινεμά αυτούσιο, αφήνοντάς το να κατευθύνει τη δράση και το συναίσθημα, κι ο Μπέρτον βρήκε τρόπο να το κάνει.

Βρίσκει ακόμα χώρο για εμφανίσεις αγαπητών ηθοποιών ή/και χαρακτήρων από την πρώτη ταινία, αλλά και νέων παράξεων ηρώων: ο Γουίλεμ Νταφόε περνάει φανταστικά παίζοντας έναν μπάτσο του μετά θάνατον κόσμου, ο οποίος διατήρησε την εμμονή του με τη δράση από την πραγματική του ζωή ως ηθοποιός περιπετειών που έκανε πάντα τα stunts του. Υπάρχουν στιγμές που είναι σα να παίζει σε μια δική του, παράλληλη ταινία, αλλά είναι πολύ διασκεδαστική οπότε δε διαμαρτυρόμαστε.

Γενικά το σενάριο επιχειρεί να στριμώξει πολλές αναφορές, αστεία, κλεισίματα του ματιού, για μια ορίτζιναλ ταινία που ποτέ δεν ήταν και κάτι το σημαντικό εδώ που τα λέμε – μια διασκεδαστική φρικωδία ανίερου χιούμορ και αχαλίνωτης φαντασίας που ποτέ δεν είχε ανάγκη σίκουελ. Αλλά που φυσικά λαμβάνει ένα, επειδή είμαστε στο Χόλιγουντ του 21ου αιώνα.

Συναντάμε εδώ αρκετές από τις αμαρτίες των legacy sequels που παίρνουν το ορίτζιναλ σαν ιερό κείμενο αντί να κάνουν κάτι εντελώς δικό τους και παλαβό. Ακόμα και κάποιες καλοδεχούμενες στιλιστικές νότες, όπως τα πρακτικά εφέ για κάποια από τα τέρατα, νιώθεις πως έρχονται περισσότερο ως αναφορά και ως νοσταλγική νότα, παρά απαραιτήτως ως δημιουργική επιλογή.

Αλλά δεν πειράζει και πολύ. Αφενός επειδή έχουμε δει και πολύ χειρότερα τέτοια κινηματογραφικά αμαρτήματα (γεια σου, Ghostbusters: Afterlife!) αλλά κι επειδή έστω και διάσπαρτα, έχεις την αίσθηση πως ο Μπέρτον όντως το διασκεδάζει, και αρκετές από τις ιδέες του μοιάζουν, αν όχι αληθινά φρέσκες, τουλάχιστον πηγαίες, έξυπνες και όμορφες.

Δεν έχει κάτι αληθινό να προσθέσει αυτό το σίκουελ, αλλά είναι ένα φαν δίωρο στην αίθουσα – είτε αυτή είναι η Sala Grande της Βενετίας, η έναρξη ενός φεστιβάλ στο οποίο θα δούμε πολλές σίγουρα βαριές και πολύωρες ταινίες τις επόμενες μέρες, είτε είναι μια αίθουσα κοντά σας, σύντομα τις επόμενες μέρες.

*Το 81ο φεστιβάλ Βενετίας πραγματοποιείται 28 Αυγούστου ως 7 Σεπτεμβρίου. Η ταινία Σκαθαροζούμης Σκαθαροζούμης κυκλοφορεί στις αίθουσες στις 5 Σεπτεμβρίου από την Tanweer.