Σπύρος Φωκάς – Κατίνα Παξινού: Η σπάνια συνάντηση στο σινεφίλ αριστούργημα του Βισκόντι

“Η αγάπη του για την Ελλάδα τον γύριζε πάντα πίσω στον τόπο του” έγραψε η Finos Film για τον θάνατο του γνωστού ηθοποιού Σπύρου Φωκά, ο οποίος έφυγε από τη ζωή, μετά από πολλά προβλήματα υγείας, σε ηλικία 86 ετών.

Γοητευτικός, ταλαντούχος και χαμηλών τόνων κατάφερε βήμα-βήμα να βγει από τα στενά ελληνικά όρια και να κάνει σπουδαίες συνεργασίες με μεγάλα ονόματα του σινεμά στο εξωτερικό. Μία από τις ταινίες που ξαναθυμηθήκαμε διαβάζοντας την “κινηματογραφική ζωή” του τον έφερε μαζί με τη θρυλική Ελληνίδα ηθοποιό Κατίνα Παξινού και τον Ιταλό σκηνοθέτη-θρύλο του νεορεαλισμού Λουκίνο Βισκόντι.

Ο λόγος για την δραματική ταινία ιταλικής παραγωγής του 1960, “Ο Ρόκο και τ’ Αδέλφια του” (Rocco e i suoi fratelli‎) στην οποία Παξινού και Φωκάς έπαιξαν μάνα και γιο, με ένα σπουδαίο καστ ηθοποιών, τον Αλέν Ντελόν, τον Ρενάτο Σαλβατόρι, την Κλαούντια Καρντινάλε (σε έναν από τους πρώτους κινηματογραφικούς ρόλους της) και την Ανί Ζιραρντό.

Ο “Ρόκο και τ’ Αδέλφια του”, που θεωρείται από τους σινεφίλ ως ένα “κινηματογραφικό διαμάντι” του Βισκόντι, βραβεύτηκε στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Βενετίας με Αργυρό Λέοντα (1960) και με το βραβείο FIPRESCI.

Μια ταινία για τη μετανάστευση με την αιχμηρή ματιά του Βισκόντι

Γυρισμένη στο Μιλάνο, η ταινία πραγματεύεται την εσωτερική μετανάστευση στην Ιταλία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τις δυσκολίες ενσωμάτωσης μιας οικογένειας από τον Νότο στον ιταλικό Βορρά.

Μετά τον θάνατο του πατέρα, η μητέρα Ροζάρια Παρόντι (Κατίνα Παξινού) φεύγει από την Καλαβρία με τους  γιους της και εγκαθίσταται στο Μιλάνο, για να ακολουθήσει τον μεγαλύτερο από όλους, Βιντσέντσο (Σπύρος Φωκάς), ο οποίος είναι αρραβωνιασμένος με τη Τζινέτα (Κλαούντια Καρντινάλε). Η οικογένεια τελικά μένει σε ένα μικρό φτωχικό σπίτι. Ο καλόψυχος Ρόκο (Αλέν Ντελόν) δουλεύει σε καθαριστήριο ρούχων και θέλει να γίνει πυγμάχος, όπως ο σκληρός αδερφός του Σιμόνε (Ρενάτο Σαλβατόρι), ο Τσίρο εργάζεται σε ένα εργοστάσιο αυτοκινήτων και ο Λούκα είναι ακόμη πολύ μικρός για να δουλέψει. Ο Σιμόνε γνωρίζει και ερωτεύεται την Νάντια (Ανί Ζιραρντό), που είναι πόρνη, η οποία στη συνέχεια διατηρεί σχέση με τον Ρόκο. Η σύγκρουση των δύο αδερφών θα έχει ολέθρια αποτελέσματα.

Η ταινία μεταφέρει τον θεατή στην Ιταλία, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στον απόηχο του φασισμού. Οι Νότιες περιοχές της Ιταλίας, οι πιο αγροτικές, βρέθηκαν σε τραγική κατάσταση. Η οικονομία ήταν στα τάρταρα. Στην ταινία βλέπουμε μία οικογένεια πέντε ατόμων, μία μητέρα με τους 5 γιους της να φτάνει στο Μιλάνο. Η Κατίνα Παξινού είναι μια κλασική γυναικεία δυνατή φιγούρα του Βισκόντι.

Εκεί τα μέλη της οικογένειας περνούν τις τραγωδίες των ανθρώπων που μετατοπίζονται και ψάχνουν ένα μέρος να ζήσουν. Προσπαθούν να βρουν δουλειά, να ενσωματωθούν να ζήσουν τη ζωή τους. Η οικογένεια συναντά εμπόδια και αρχίζει να κλυδωνίζεται. Η ιστορία είναι χωρισμένη σε πέντε ενότητες, μία για κάθε ένα από τα αδέρφια: Βιντσέντσο, Σιμόνε, Ρόκο, Τσίρο, Λούκα.

Το φιλμ έκανε εμπορική επιτυχία έξω από την Ιταλία όμως μέσα στη χώρα, οι Ιταλοί κριτικοί και η κυβέρνηση το θεώρησαν αποτυχία. Είπαν ότι έδειχνε μία κακή εικόνα της Ιταλίας, δείχνοντας τη φτώχεια και την καταστροφή. Χωρίς το φιλμ να κάνει πολιτική προπαγάνδα υπέρ του κομμουνισμού, δείχνει με πολύ απλό τρόπο την αιχμηρή ματιά του Βισκόντι και το πώς καταλάβαινε τα προβλήματα του ιταλικού Νότου.

Υπάρχουν σκηνές στην ταινία που οι άνθρωποι φτάνουν ξένοι και φτωχοί, σέρνοντας και κουβαλώντας μέσα στο κρύο όλα τους τα υπάρχοντα. Σκηνές που σήμερα τις βλέπουμε ξανά και ξανά, και μας συγκλονίζουν σε άλλο background. Αν και στο τέλος ο Βισκόντι δίνει μια ελπίδα τουλάχιστον σε κάποιους από τους ήρωες της ταινίας, το φιλμ στο σύνολό του είναι ένα υπαρξιακό πόνημα.

Ο Σπύρος Φωκάς έπαιζε τον μεγαλύτερο και ήταν ο νεαρότερος

Ο Φράνσις Φορντ Κόπολα ήταν τόσο μεγάλος θαυμαστής αυτής της ταινίας που προσέλαβε τον συνθέτη της, Νίνο Ρότα, για τη μουσική επένδυση του αριστουργήματος του 1972, “Ο νονός” (1972). Βρίσκεται στη λίστα του Σκορσέζε με τίτλο “39 ξένες ταινίες που πρέπει να δείτε πριν πεθάνετε”.

Τα γυρίσματα ήταν εξαιρετικά προβληματικά, καθώς ο Βισκόντι βρέθηκε συχνά να μην παίρνει τις άδειες που του είχαν υποσχεθεί και αναγκαζόταν να κάνει γυρίσματα σε ακατάλληλες τοποθεσίες. Αρχικά η ταινία κυκλοφόρησε με διάρκεια 180 λεπτών στην Ιταλία. Η τοπική λογοκρισία ανάγκασε τον σκηνοθέτη Βισκόντι να κόψει μερικές σκηνές (συμπεριλαμβανομένων σκηνών από τον βιασμό της Νάντια). Η ταινία στη συνέχεια μίκρυνε ακόμη περισσότερο όταν κυκλοφόρησε στο εξωτερικό.

Όταν κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στις ΗΠΑ το 1961, περίπου μισή ώρα υλικού κόπηκε, καθώς θεωρήθηκε ότι ήταν πολύ βίαιο για το αμερικανικό κοινό. Ο διευθυντής φωτογραφίας Τζουζέπε Ροτούνο (Giuseppe Rotunno) ετοίμασε μια αποκατεστημένη πλήρη έκδοση, η οποία επανακυκλοφόρησε το 1991.

Στα trivial της ταινίας – όπως διαβάζουμε στο IMDb – συμπεριλαμβάνεται και ένα πραγματικό ρομάντζο, καθώς ο Ρενάτο Σαλβατόρι και η Ανί Ζιραρντό έγιναν εραστές στην πραγματική ζωή. 

Ο Σπύρος Φωκάς υποδύεται τον μεγαλύτερο από τα αδέλφια, αλλά στην πραγματική ζωή ήταν νεότερος από τον Αλέν Ντελόν και τον Ρενάτο Σαλβατόρι. Ετών 23 όταν γυρίστηκε η ταινία.

Η οικογένεια της ταινίας ονομαζόταν αρχικά “οι Pafundis”, όμως η συνωνυμία με έναν επιφανή δικαστή, και οι απειλές του ότι θα μηνύσει τους δημιουργούς της ταινίας, έκανε τους παραγωγούς να αλλάξουν το όνομα σε “Parondis” μεταγλωττίζοντας κομμάτια διαλόγου και χρησιμοποιώντας τεχνικές του 1960 για να τροποποιήσουν την εμφάνισή του στα σκηνικά. Αν και, όταν ο Ρόκο επιστρέφει στο σπίτι του από τη στρατιωτική του θητεία, βλέπουμε το όνομα της οικογένειας στην εξώπορτα ως “Pafundi”.