Το θρησκευτικό ‘δεν πιστεύω’ του Γούντι Άλεν και οι Εβραίοι

Με το Café Society ο Γούντι Άλεν στηλιτεύει τη λάμψη του Χόλιγουντ και το αμερικάνικο όνειρο, αναπτύσσοντας ένα σενάριο που έχει στο επίκεντρο του ένα ερωτικό τρίγωνο, ανάμεσα στον νεαρό Μπόμπι, τον μεγαλοατζέντη θείο του και την όμορφη γραμματέα του τελευταίου που αποτελεί και το αντικείμενο του πόθου των δύο ανδρών.

Κρίστεν Στιούαρτ, Στιβ Καρέλ και Τζέσι Αίζενμπεργκ σε πρώτους ρόλους και στο φόντο μια κριτική για τη θρησκεία με μουσικό χαλί την τζαζ που παίζει καθ’ όλη τη διάρκεια της ταινίας.

Από το Χόλιγουντ στη Νέα Υόρκη και πάλι πίσω, ο Άλεν, Εβραϊκής καταγωγής και ο ίδιος, παίζει με τα στερεότυπα που έχουν συνδεθεί με τους συμπατριώτες του. Με λεπτό χιούμορ που δεν γίνεται όμως πάντα αποδεκτό, μιας και τολμά να “πιάσει” ζητήματα μεταφυσικά.

Πίσω από τον ερωτικό της μανδύα η ταινία πραγματεύεται στην πραγματικότητα το ζήτημα του θανάτου. Η αφήγηση του Άλεν περιλαμβάνει ατάκες για τον φόβο του τέλους της ζωής, για τη ρουτίνα της καθημερινότητας και για το πώς είναι να ζεις την κάθε σου μέρα σαν να είναι η τελευταία.

Η ιστορία του μαφιόζου αδερφού του Μπόμπι (Κόρεϊ Στολ) είναι αυτή που προκάλεσε και τις περισσότερες αντιδράσεις από την εβραϊκή κοινότητα. Ο γκάνγκστερ συλλαμβάνεται και λίγο πριν φτάσει στην ηλεκτρική καρέκλα, αποφασίζει να απαρνηθεί την εβραϊκή θρησκεία για να ενστερνιστεί τον χριστιανισμό. Γιατί;

Γιατί όπως λέει ο ίδιος, ο χριστιανισμός προσφέρει καλύτερο “αφήγημα” για τη μεταθανάτια ζωή. “Οι Εβραίοι δεν πιστεύουν στη ζωή μετά. Ο χριστιανισμός προβλέπει ζωή μετά θάνατο. Άρα άλλαξα πίστη”, λέει ο Μπεν.

“Too bad the Jewish religion doesn’t have an afterlife because they would get more customers”. Η μητέρα του Μπεν διατυπώνει το προσωπικό “πιστεύω” του Άλεν, που θα εξόργιζε όλους τους εκπροσώπους του Κλήρου, ανεξαρτήτως θρησκείας. Η μεταθανάτια ζωή και η υπόσχεση για αυτή, “πουλάει”.

Ο Άλεν που γίνεται αισίως 81 ετών, εμφανίζεται απολύτως στωικός και σχεδόν κυνικός. Οι αδιέξοδοι έρωτες θα μείνουν αδιέξοδοι, η ζωή θα σημαδευτεί από τις απροσδόκητες στιγμές, και όσα ζεις είναι εδώ και τώρα, στο παρόν. Κάπως έτσι διατυπώνεται το μήνυμα, ή μάλλον ο προβληματισμός του. Φυσικά, ο Γούντι Άλεν έχει τοποθετηθεί πολλάκις ως προς το ζήτημα της αθεΐας.

“Δεν πιστεύω στη μετά θάνατον ζωή, αν και παίρνω μαζί μου μα αλλαξιά εσώρουχα”, έχει πει σε συνέντευξη του. “Αν σκέφτεσαι τη θνησιμότητα, δεν γίνεται να μη φοβάσαι. Προτιμώ να επικεντρώνομαι στα πλάνα και στους στόχους μου. Να σκέφτομαι την επόμενη ταινία, την επόμενη σκηνή που έχω να γυρίσω”.

Το ζήτημα ωστόσο που θέτει κάνοντας σύγκριση ιουδαϊσμού και χριστιανισμού, προκάλεσε αντιδράσεις στους κόλπους της εβραϊκής κοινότητας, με πολλά άρθρα να προσπαθούν να “αποκαταστήσουν” την αλήθεια σε σχέση με το τι προβλέπει το δόγμα του ιουδαϊσμού για τη “ζωή μετά”.

Στην Τορά δεν υπάρχει αναφορά στη μεταθανάτιο ζωή. Όπως όμως αναφέρει το site jewishcurrents, υπάρχει “ρητή αναφορά” ότι η ύστατη κρίση θα λάβει χώρα σε κάποιο άλλο μέρος, έξω από αυτόν τον κόσμο. Το religionnews που ασχολείται με ζητήματα θρησκευτικής ανάλυσης, σημειώνει: “Το kaddish είναι μια προσευχή που λέμε για τους γονείς μας για να τους συνοδεύσει στον Κόσμο που θα έρθει. Στο τέλος της ιστορίας ο Μεσσίας θα έρθει, οι νεκροί θα αναστηθούν και θα ταξιδέψουν πίσω στη γη του Ισραήλ και θα κριθούν. Γι’ αυτό και απαγορεύεται η αποτέφρωση, γιατί το σώμα δεν πρέπει να γίνει στάχτη αλλά να αναγεννηθεί στην ολότητα του”.

Στην Τορά ο όρος που χρησιμοποιείται για την κατοικία των ψυχών μετά τον θάνατο είναι το Σεόλ, όπου οι ψυχές πιθανολογείται ότι διάγουν ένα είδος ακαθάριστης και θαμπής ζωής αλλά δεν συνδέεται με την έννοια της ανταμοιβής ή της τιμωρίας. Ο Άλεν δείχνει να βασίζεται περισσότερο στην Τορά και όχι στις διδαχές που την ακολούθησαν και οι οποίες έχουν γίνει σήμερα αποδεκτές από τα ρεύματα του Ορθόδοξου και Συντηρητικού Ιουδαϊσμού. Αυτές οι διδαχές είναι πιο σαφείς ως προς την ανάσταση των νεκρών, όπως αναφέραμε παραπάνω.

Άλλοι θίχτηκαν λόγω της στυγνής φύσης του Μπεν. Ο Μπεν εκτελεί τα θύματα του χωρίς περιστροφές και πολλές πολλές σκέψεις. Η εικόνα ενός τόσο αιμοσταγή Εβραίου, εξόργισε εκείνους που θεωρούν πως ο Άλεν στοχοποιεί τους συμπατριώτες του την ώρα που ο αντισημιτισμός βρίσκεται σε νέα άνοδο. Στην πραγματικότητα, ο Άλεν αυτοσαρκάζεται θέλοντας να τονίσει πως η ζωή είναι μια φαρσοκωμωδία.

Ο αυτοσαρκασμός του περνάει μέσα και από τις υπόλοιπες απεικονίσεις των Εβραίων. Οι Εβραίοι εμφανίζονται ως θρησκευόμενοι και ταυτοχρόνως σκεπτικιστές, αλλά και ως άτομα που θέλουν να έχουν τον απόλυτο έλεγχο. Κυρίως του εαυτού τους. Η Ρόουζ, η μητέρα του Μπεν και του Μπόμπι, λέει στον άντρα της στην αρχή της ταινίας: “Δεν προσεύχεσαι, δεν παίρνεις γρήγορες αποφάσεις, δεν έχεις εβραϊκό κεφάλι (ως προς το σχήμα εννοεί)”.

Σε άλλη της ατάκα η Ρόουζ αναφέρει, μετά από επίκληση της στον Θεό: “Ακόμα και η μη απάντηση, είναι απάντηση”.

Τα παραπάνω ενόχλησαν Ραβίνους και κοσμικούς. Αλλά δεν είναι η πρώτη φορά που γίνεται κάτι τέτοιο, μιας και ο Άλεν αρέσκεται στο να ιντριγκάρει μέσα από τη δουλειά του. Είτε το κάνει διακριτικά, είτε κεκαλυμμένα, όπως έχει πράξει πολλάκις στο παρελθόν, ενώ δεν διστάζει να καυτηριάσει ακόμη και τους συμπατριώτες του.

Σε πρόσφατη συνέντευξη του στον Guardan έσπευσε όμως να τους υπερασπιστεί, κρατώντας τις ισορροπίες: “Αν δεν υπήρχαν οι Εβραίοι όλοι θα κατηγορούσαν τους μαύρους για τα δεινά του κόσμου. Αν δεν υπήρχαν οι μαύροι, θα κατηγορούσαν τους καθολικούς και πάει λέγοντας. Αν δεν υπήρχαν ούτε αυτοί, οι αριστερόχειρες θα σκότωναν τους δεξιόχειρες και το αντίστροφο. Έτσι πάει η ιστορία. Ο κόσμος είναι γεμάτος στερεοτυπικές θέσεις. Γι’ αυτό και υπάρχει και ο αντισημιτισμός. Ωστόσο δεν πιστεύω σε καμία οργανωμένη θρησκεία. Οι θρησκείες εκμεταλλεύονται τους ανθρώπους, δεν έχουν να κάνουν με τον Θεό”.

Το Café Society έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα του στις Κάννες και παίζεται αυτές τις μέρες στους κινηματογράφους της χώρας μας. Είναι η 47η ταινία του Γούντι Άλεν και όπως δήλωσε ο ίδιος, όχι η τελευταία του.

Πληροφορίες για την ταινία:

-Σκηνοθεσία: Γούντι Άλεν

-Σενάριο: Γούντι Άλεν

-Παραγωγή: Λέτι Άρονσον

Στίβεν Τένενμπαουμ

Έντουαρντ Ουόλσον

-Ηθοποιοί: Τζέσε Άιζενμπεργκ

Κρίστεν Στιούαρτ

Μπλέικ Λάιβλι

Στιβ Καρέλ

Κόρεϊ Στολ

Πάρκερ Πόουζι

Σέριλ Λι

-Φωτογραφία: Βιτόριο Στοράρο

-Μοντάζ: Αλίσα Λέπσελτερ

-Σχεδιασμός παραγωγής: Σάντο Λοκάστο

-Διάρκεια: 96’

-Διανομή: Odeon