Ζιστίν Τριέ: Γιατί η θριαμβεύτρια των Καννών κατακεραυνώνει τον Μακρόν;

Η Ζιστίν Τριέ έγινε το περασμένο Σάββατο μόλις η τρίτη γυναίκα σκηνοθέτις στην ιστορία που κερδίζει τον Χρυσό Φοίνικα μέσα από ένα δυνατό Διαγωνιστικό τμήμα, στο οποίο η ταινία της Anatomy of a Fall (Ανατομία Μιας Πτώσης) ξεχώρισε από τη στιγμή της πρεμιέρας της.

Στην κορύφωση της τελετής λήξης που είδε την Τριέ να κερδίζει τον Χρυσό Φοίνικα για το έξοχο δικαστικό δράμα της, η σκηνοθέτης δεν μάσησε τα λόγια της παίρνοντας το βραβείο από χέρια της ακτιβίστριας Τζέιν Φόντα.

«Αυτή τη χρονιά η χώρα έχει καταληφθεί από μια ιστορική, εξαιρετικά δυναμική, ομόφωνη διαμαρτυρία απέναντι στη μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού», είπε αναφερόμενη στο εξαιρετικά αντιδημοφιλές σχέδιο του Μακρόν. «Αυτή η διαμαρτυρία έχει καταπιεστεί με σοκαριστικό τρόπο κι αυτό το μοτίβο κυριαρχικής, ασύστολης δύναμης ξεσπά σε διάφορους τομείς», συνέχισε αναφερόμενη στα μέτρα εναντίον των διαδηλωτών και την ολοένα και μεγαλύτερη ασυδοσία των αρχών.

Και συνέχισε συνδέοντας την εξουσιαστική ισχύ απέναντι στις διαμαρτυρίες, με την ανησυχητική τροπή και στον χώρο του πολιτισμού. «Κοινωνικά είναι η πιο σοκαριστική έκφραση [των παραπάνω], αλλά επίσης το βλέπουμε σε όλες τις σφαίρες της κοινωνίας, και η κινηματογραφική βιομηχανία δεν έχει γλιτώσει. Η εμπορευματοποίηση της κουλτούρας που η νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση υπερασπίζεται, θα σπάσει την πολιτιστική γαλλική εξαίρεση», είπε. «Χρειάζεται ο χώρος που είχα εγώ πριν 15 χρόνια, σε έναν λιγότερο επιθετικό κόσμο, όταν ήταν πιθανό να κάνεις λάθη και να αρχίσεις ξανά».

Ο λόγος της Τριέ έλαβε θερμή ανταπόκριση, όπως φυσικά και κάποιες αρνητικές αντιδράσεις από το κοινό, ανάμεσά τους και της υπουργού πολιτισμού της Γαλλίας, Ρίμα Μάλακ, που δήλωσε «απογοητευμένη από την αδικία της ομιλίας» μιας και «η ταινία δε θα μπορούσε να έχει δημιουργηθεί χωρίς το γαλλικό μοντέλο χρηματοδότησης», το οποίο βέβαια ήταν ακριβώς το point που έκανε και η Τριέ.

Αργότερα, ο δήμαρχος Καννών Νταβίντ Λινάρντ χαρακτήρισε την Τριέ ως «κακομαθημένο παιδί» μέσω twitter. Θυμίζουμε πως, όπως είχαμε γράψει στην πρώτη μας ανταπόκριση, η πόλη τελούσε υπό καθεστώς απαγόρευσης διαδηλώσεων για όλη τη διάρκεια του φεστιβάλ.

ΜΕΓΑΛΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΓΙΑ ΜΙΑ ΕΝΤΥΠΩΣΙΑΚΗ ΤΑΙΝΙΑ

Η επιτροπή, υπό την διεύθυνση του προέδρου Ρούμπεν Έστλουντ, απένειμε συνολικά ένα εξαιρετικό σετ βραβείων. Φυσικά κάθε θεατής θα έχει επιμέρους ενστάσεις (αλίμονο κιόλας)– για παράδειγμα η υπέροχη ταινία La Chimera δεν βρήκε καμία θέση ανάμεσα στις βραβεύσεις.

Όμως σε ένα ιδιαίτερα ανταγωνιστικό πεδίο, τα βραβεία κρίνονται από τις προτάσεις που κάνουν κι αυτά τα φιλμ που εν τέλει τιμούν. Και εκεί, οι αποφάσεις της επιτροπής υπήρξαν πολύ εύστοχες. Τιμώντας με βραβεία σκηνοθεσίας και σεναρίου δύο ταινίες που απέσπασαν πολύ θετικές κριτικές για τα συγκεκριμένα στοιχεία τους, το Pot-au-Feu του Τραν Αν Χουνγκ (Το Άρωμα της Πράσινης Παπάγιας) και το Monster του Χιροκάζου Κόρε-εντα (Κλέφτες Καταστημάτων), αντίστοιχα.

Τίμησαν τον Άκι Καουρισμάκι για το Fallen Leaves, μια σημαντική επιστροφή από έναν μεγάλο auteur του παγκόσμιου σινεμά. Βρήκαν χώρο να τιμήσουν (για τις κεντρικές τους ερμηνείες) τις ταινίες Perfect Days του Βιμ Βέντερς και About Dry Grasses του Νούρι Μπίλγκε Τζεϊλάν, δύο τεράστιοι σκηνοθέτες που επέστρεψαν με κατά κοινή ομολογία εξαιρετικές νέες δουλειές. Και φυσικά ξεχώρισαν τις δύο ταινίες που εν τέλει άρεσαν περισσότερο και συζητήθηκαν περισσότερο κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ: Το Zone of Interest του Τζόναθαν Γκλέιζερ και το Anatomy of a Fall της Τριέ.

Ανάμεσα στα δύο φιλμ η επιτροπή επέλεξε εκείνο της Τριέ για τον Φοίνικα, μια εξαιρετική επιλογή που υπογραμμίζει την ύπαρξη σπουδαίων φιλμ είδους τα οποία έχουν θέση στα μεγάλα φεστιβάλ και στο φιλμικό πάνθεον, δίπλα σε ένα φιλμ σαν –ναι– το φορμαλιστικά τολμηρό ιστορικό δράμα του Γκλέιζερ.

Στο Anatomy of a Fall, μια γυναίκα κατηγορείται για τον φόνο του άντρα της ο οποίος βρέθηκε νεκρός από τον γιο τους (ο οποίος δεν μπορεί να δει καλά) και τον σκύλο του, έχοντας πέσει στο έδαφος από το παράθυρο του εργαστηρίου του, στο απομακρυσμένο σπίτι τους κάπου στην γαλλική επαρχία. Όλη η ταινία παίρνει τη μορφή ενός απίστευτα έντονου δικαστικού procedural όπου παρουσιάζονται στοιχεία –είτε αδιάσειστα, είτε περιστασιακά– την ώρα που η γυναίκα αρνείται την ενοχή της και κανείς (ανάμεσά τους κι εμείς, ως θεατές) δεν γνωρίζουμε την αντικειμενική αλήθεια.

Η φοβερή Σάντρα Χίλερ (Toni Erdmann) πρωταγωνιστεί σε μια σαρωτικά παγερή ερμηνεία, καθηλώνοντας τον θεατή δίχως ποτέ να αφήσει τον εαυτό της να σπάσει ή να προδώσει το οτιδήποτε, σε ένα ψυχολογικό θρίλερ όπου η αντικειμενικότητα της αλήθειας θρυμματίζεται μπροστά σε απειράριθμα σωματίδια υποκειμενικής ανάγνωσης. Η ταινία έχει διανομή στην Ελλάδα για τη νέα σεζόν.

Επίσης αξίζει να αναφέρουμε και μια ελληνικού ενδιαφέροντος βράβευση, καθώς το μεγάλο βραβείο του τμήματος Ένα Κάποιο Βλέμμα πήγε στην γυρισμένη στην Ελλάδα συμπαραγωγή How to Have Sex της πρωτοεμφανιζόμενης Μόλι Μάνινγκ Γουόκερ, για τις εμπειρίες μιας παρέας νεαρών αγγλίδων που έρχονται για διακοπές στα Μάλια αλλά σύντομα το κέφι μετατρέπεται σε εφιάλτη. Η Μόλι Μάνινγκ Γουόκερ, καταπληκτική, ανέβηκε να παραλάβει το βραβείο της σπριντάροντας μες στην αίθουσα και φορώντας αθλητικά σορτς:

Για την ταινία, που έχει διανομή στην Ελλάδα, γράψαμε πως: Χαρακτήρες και δυναμικές αποτυπώνονται καθαρά μέσα από κίνηση, ενέργεια και σωματικότητα, με το φιλμ να μας βάζει σε μια λογική εξερεύνησης ανθρώπων πέρα από απλώς τα λόγια. Μια αίσθηση απειλής αρχίζει να στριφογυρίζει στην ατμόσφαιρα, και όταν συμβεί κάτι που περνά τα όρια, έχει τρομερό ενδιαφέρον το πώς οι ηρωίδες δεν ξέρουν ακριβώς πώς να το αναλύσουν. Είναι άρα μια ιστορία για το πώς φτάνεις στο σημείο να αποδεχθείς κάτι τραυματικό, πριν καν αρχίσεις να το διαχειρίζεσαι. Κι είναι και μια κατάθεση ταλέντου για την Γουόκερ, που δείχνει εντυπωσιακό στιλιστικό και αφηγηματικό έλεγχο σε μια ιστορία που θα μπορούσα εύκολα να ξεδιπλωθεί με τρόπο μονότονο ή διδακτικό αλλά δεν είναι τίποτα από τα δύο.

«ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΕΧΕΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΞΕΦΟΡΤΩΘΕΙΣ ΤΙΣ ΕΠΙΡΡΟΕΣ ΣΟΥ ΚΑΙ ΝΑ ΓΥΡΙΣΕΙΣ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ ΣΟΥ»

Για την απολαυστική προηγούμενη ταινία της Ζιστίν Τριέ, το Sibyl με τις Βιρζινί Εφιρά και Αντέλ Εξαρχόπουλος (το οποίο κυκλοφόρησε στην Ελλάδα με τίτλο Sex & Ψυχανάλυση), είχαμε μιλήσει μαζί της στις Κάννες.

«Δε νομίζω πως το σινεμά είναι θεραπεία», μας είχε πει τότε. «Δυστυχώς ίσως. Αλλά είναι οπωσδήποτε ένας τρόπος να σε βοηθήσει να ζήσεις, σε βοηθά να δημουργήσεις ιστορίες». Ιστορίες που μπορούν να ποικίλουν και να διαφέρουν μεταξύ τους αλλά έχοντας πίσω τους το σταθερό χέρι μιας σκηνοθέτη με εντυπωσιακό έλεγχο των κανόνων του κάθε είδους: Από την ρομαντική κομεντί του In Bed with Victoria μέχρι το ερωτικό ψυχολογικό θρίλερ Sibyl και ως τώρα φυσικά με το δικαστικό σασπένς δράμα Anatomy of a Fall.

«Ως γυναίκα είμαι φεμινίστρια, αλλιώς θα πυροβολούσα τον εαυτό μου. Αλλά είμαι αντίθετη στην ιδέα ότι υπάρχουν αντρικές ταινίες και γυναικείες, πως διαχωρίζεται έτσι το σινεμά. Υπάρχει νομίζω κάτι εγγενώς μισογύνικο σε αυτή την ιδέα», λέει εξηγώντας την τοποθέτησή της σχετικά με την συνεχιζόμενη αναζήτηση μιας νέας ισορροπίας σε ένα κινηματογραφικό σκηνικό που πλέον δε μπορεί να αγνοεί ή να καταπιέζει τις γυναίκες δημιουργούς όπως παλιότερα. «Φυσικά οι γυναίκες πρέπει να εκπροσωπούνται παντού και όχι μόνο ως σκηνοθέτες, αλλά σε όλες τις δουλειές. Παρατηρούμε ότι οι αριθμοί των γυναικών είναι μεγαλύτερες σε χαμηλότερες θέσεις κι αυτό είναι κάτι πολύ σημαντικό αν θέλουμε να αλλάξουν τα πράγματα και στη νοοτροπία», καταλήγει τονίζοντας πως το κλειδί για μια υγιή αλλαγή των πραγμάτων βρίσκεται στις βάσεις και όχι –μόνο– στην βιτρίνα.

Σχετικά με τη σχέση της με τους ηθοποιούς της, η Τριέ μας εξηγεί πως ευνοεί μια ασυνήθιστη διαδικασία εξάντλησής τους αλλά και διαρκούς ερμηνευτικού πειραματισμού– κάτι που έχει εντυπωσιακά αποτελέσματα βλέποντας εξάλλου και τον τρόπο με τον οποίο η πρωταγωνίστρια του Anatomy, Σάντρα Χίλερ, παρέδωσε την κατά γενική ομολογία κορυφαία ερμηνεία των φετινών Καννών. (Οι κανονισμοί του φεστιβάλ δεν επιτρέπουν σε ταινία που θα πάρει τον Χρυσό Φοίνικα να βραβευτεί σε άλλη κατηγορία, γι’αυτό και η Χίλερ δεν πήρε το ερμηνευτικό βραβείο, υποθέτουμε όλοι.)

«Μου αρέσει να μπλέκω τα πράγματα, να τα κρατώ όλα φρέσκα. Να βάζω τους ηθοποιούς να αλλάζουν κατευθύνσεις ακόμα και για την ίδια σκηνή. Με διαφορετικές λήψεις, αν αλλάξεις κατεύθυνση δεν εξαντλείς τη μία νότα στην οποία στοχεύεις. Με την ίδια ιδέα, κουράζεσαι και κουράζεις. Μου αρέσει όταν για παράδειγμα υπάρχει ένα ξέσπασμα γέλιου από το πουθενά, μου αρέσουν οι εκπλήξεις. Και για να τις βρω, σπρώχνω πάρα πολύ τους ηθοποιούς συναισθηματικά στην αρχή σε μια σειρά από λήψεις, και τους αρέσει αυτό, να γίνονται πολύ συναισθηματικοί και να νιώθουν πως έχουν κάνει την καλύτερη σκηνή τους», λέει.

«Αλλά στην πραγματικότητα είναι μετά, στην επόμενη, όταν λειτουργούν πιο περιορισμένα, αλλά έχουν ακόμα ίχνη συναισθήματος στο πρόσωπό τους, που είναι συχνότερα η καλύτερη λήψη, κάτι που το καταλαβαίνεις στο μοντάζ. Έχω την ανάγκη να εξαντλώ τους ηθοποιούς μου. Για παράδειγμα η Βιρζινί στο τέλος [του Sibyl], όταν κλαίει στο σινεμά, ήταν πραγματικά σε αυτή την κατάσταση. Ακόμα και όταν είπα “cut”, συνέχισε να κλαίει. Λατρεύω να τους φέρνω σε αυτή την κατάσταση, να τους οδηγώ στο χείλος, αλλά φυσικά μόνο όταν η σκηνή το απαιτεί», εξηγεί.

Όσο για το τι είναι αυτό που τελικά εκπροσωπεί στιλιστικά το σινεμά της; Έχει ενδιαφέρον κάτι που μας είπε μιλώντας για τη συνεργασία της με τον Άρθουρ Χαράρι, ο οποίος έχει γράψει μαζί της τα σενάρια και του Sibyl αλλά και του Anatomy of a Fall: «Μοιραζόμασταν αναφορές, δείχναμε ταινίες ο ένας στον άλλο», θυμάται. «Μου έδειξε το Player του Ρόμπερτ Όλτμαν, που ήταν απίστευτο για μένα. Δεν ξέρω αν το φιλμ μου τελικά του μοιάζει, αν και υπάρχει η διάσταση του μεγάλου ensemble, με τους πολλούς χαρακτήρες. Αλλά τελικά αυτό που έχει σημασία είναι να ξεφορτωθείς τις επιρροές σου και να γυρίσεις την ταινία σου», καταλήγει.

Λοιπόν ναι, σε αυτό το σερί ταινιών που παίζουν περίτεχνα με τους κώδικες διαφορετικών ειδών αλλά κουβαλώντας κάτι αναγνωρίσιμα φρέσκο στην ιστορία και το περφόρμανς, αυτή ακριβώς η λογική είναι εμφανής. Η Ζιστίν Τριέ μπορεί να αντλεί από Χίτσκοκ μέχρι Όλτμαν κι από Χάνεκε μέχρι Βερχόφεν, αλλά στο τέλος της μέρας ξεφορτώνεται τις επιρροές της και, απλώς, γυρίζει την ταινία της.

Και τώρα, έχει έναν Χρυσό Φοίνικα στο όνομά της. Καθόλου άσχημα, και απολύτως δίκαια.

*Το Anatomy of a Fall θα κυκλοφορήσει στις ελληνικές αίθουσες από την Σπέντζος Φιλμ.