ΕΜΣΤ: Ποιες είναι οι δύο γυναίκες που “καταλαμβάνουν” το μουσείο με τα έργα τους

Από τον Δεκέμβριο του 2023 έως το Νοέμβριο του 2024, το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) παρουσιάζει –σε τέσσερα μέρη– έναν κύκλο εκθέσεων αποκλειστικά
αφιερωμένων στο καλλιτεχνικό έργο γυναικών ή καλλιτεχνών που αυτοπροσδιορίζονται ως θηλυκότητες, υπό τον ευρύτερο τίτλο-ομπρέλα Κι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο; (What if Women Ruled the World?) εμπνευσμένο από το ομώνυμο έργο σε νέον της Yael Bartana (2017), που παρουσιάζεται στη Βόρεια και τη Νότια πρόσοψη του κτιρίου του ΕΜΣΤ, και είναι εμφανές στην άνοδο και την κάθοδο της Λεωφ. Συγγρού.

Την Παρασκευή που μας πέρασε (17/5) εγκαινιάστηκαν δύο εκθέσεις ως τρίτο μέρος του κύκλου των εκθέσεων. Ο θεματικός αυτός κύκλος, πρωτοβουλία της καλλιτεχνικής διευθύντριας του ΕΜΣΤ Κατερίνας Γρέγου, βασίζεται σε ένα συχνά επαναλαμβανόμενο υποθετικό ερώτημα: Τι θα συνέβαινε αν η διακυβέρνηση του κόσμου είχε θηλυκά χαρακτηριστικά; Θα υπήρχε λιγότερη βία; Θα παρατηρούσαμε περισσότερη δικαιοσύνη στη διακυβέρνηση; Θα σήμαινε αυτό το τέλος των πολέμων και των ένοπλων συγκρούσεων και αδιεξόδων; Θα ήταν τα ανθρώπινα δικαιώματα σε καλύτερη μοίρα; Θα ήταν η οικονομική πολιτική πιο δίκαιη και με μεγαλύτερη μέριμνα για το περιβάλλον και τον κόσμο πέραν των ανθρώπων; Ή θα υπήρχε η ίδια εμμονή με το κέρδος, ανεξάρτητα από το ανθρώπινο και περιβαλλοντικό κόστος, και ο εγωιστικός ανθρωποκεντρισμός που μας έχει οδηγήσει στα σημερινά αδιέξοδα; Θα βλέπαμε περισσότερες συζητήσεις και συμβιβασμούς; Και, εντέλει, θα βιώναμε περισσότερη στοργή και ενσυναίσθηση στον κόσμο; Σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από την πολιτική πόλωση και αυξημένες γεωπολιτικές εντάσεις, μοιάζει να είναι η κατάλληλη στιγμή να τεθεί αυτό το ερώτημα αλλά και να αποκατασταθούν ανισότητες μέσα στην ίδια την κυρίαρχη ιστορία της τέχνης, που για χρόνια περιθωριοποίησε ή κατέστησε αόρατες τόσες γυναίκες δημιουργούς, πόσο μάλλον σε μια χώρα όπως την Ελλάδα όπου, έως τώρα, δεν υπήρξε οργανωμένο φεμινιστικό κίνημα στα εικαστικά.

To τέταρτο και τελευταίο μέρος του κύκλου εκθέσεων Κι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο; [What If Women Ruled the World?] εγκαινιάζεται στις 13 Ιουνίου 2024, οπότε το ΕΜΣΤ θα καταληφθεί εξ ολοκλήρου από γυναίκες καλλιτέχνιδες.

 

Οι δύο νέες εκθέσεις του ΕΜΣΤ

Penny Siopis
For Dear Life. Αναδρομική στο ΕΜΣΤ
Εκθεσιακός χώρος -1
10.05-10.11.2024
Επιμέλεια: Κατερίνα Γρέγου

Το ΕΜΣΤ παρουσιάζει την πρώτη μεγάλη αναδρομική έκθεση στην Ευρώπη της σημαντικής Νοτιοαφρικανής καλλιτέχνιδας Penny Siopis, που γεννήθηκε το 1953 στην πόλη του Βράιμπεργκ από Έλληνες γονείς. Η Siopis έγινε γνωστή ήδη από τις δεκαετίες του ’80 και του ’90 χάρη στην ιστορικά και πολιτισμικά φορτισμένη ζωγραφική της, που ασκούσε κριτική στην αποικιοκρατία, το απαρτχάιντ, τον ρατσισμό και τον σεξισμό. Στην καλλιτεχνική της πορεία πειραματίστηκε με πληθώρα μέσων, δημιουργώντας ένα πολυδιάστατο έργο που την έχει καταστήσει μία από τις πλέον σημαντικές καλλιτεχνικές φωνές της γενιάς της τόσο εντός όσο και εκτός της αφρικανικής ηπείρου, με ιδιαίτερη επιρροή στην νεότερη γενιά καλλιτεχνών, σημείο αναφοράς για τη σύγχρονη αντιαποικιακή και φεμινιστική τέχνη. H αναδρομική έκθεση For Dear Life την πρώτη συνολική παρουσίασή τoυ έργου της Siopis, εκτός Nότιας Αφρικής, με κορυφαία έργα από όλες περιόδους και τις ενότητες της καλλιτέχνιδας από την αρχή της πορείας της μέχρι σήμερα.

Η Penny Siopis έχει δουλέψει με μια ευρεία γκάμα υλικών: λαδομπογιές, μελάνια, κόλλα, αποκόμματα εφημερίδων, καθημερινά αντικείμενα, αλλά και φιλμ 8 και 16 χιλιοστών. Τα έργα της είναι υποδειγματικά για την πλήρη ισορροπία μεταξύ περιεχομένου και φόρμας, καθώς η υλικότητα και η διαδικασία της δημιουργίας τους είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με το περιεχόμενο, το νόημα την ιδέα. Εδώ και πενήντα χρόνια, διερευνά την πολιτική του σώματος, το τραύμα, καθώς και τη θλίψη και την ντροπή που ενυπάρχουν μέσα σε προσωπικές και συλλογικές ιστορίες στην πατρίδα της, την πολύπαθη Νότια Αφρική. Κεντρικά θέματα στο έργο της είναι η επίμονη όσο και εύθραυστη υπόσταση της μνήμης, η αλήθεια, η απόδοση ευθυνών, τα δικαιώματα των γυναικών και των περιθωριοποιημένων ατόμων, η ευαλωτότητα και οι περίπλοκοι δεσμοί που συνδέουν το ιδιωτικό και το δημόσιο. Κοινωνική συνείδηση, ηθική και πολιτική στάση, καλλιτεχνική φαντασία και δεξιοτεχνία συνυπάρχουν σ’ ένα σώμα δουλειάς πλούσιο σε οπτικά και εννοιολογικά ερεθίσματα.

Η έκθεση περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τα Cake Paintings τα πρώτα ζωγραφικά έργα των αρχών της δεκαετίας του ‘80, όπου επεξεργάζεται την οικογενειακή μνήμη και το έμφυλο αποτύπωμά της, τα εμβληματικά πλέον History Paintings (1985-1995) που αποκρυσταλλώνουν μια από τις καθοριστικότερες δεκαετίες στην ιστορία της Νότιας Αφρικής στα τέλη του 20ού αιώνα, την πτώση του απαρτχάιντ, την ίδρυση ενός δημοκρατικού κράτους και την προετοιμασία του εδάφους για την εθνική Επιτροπή Αλήθειας και Συμφιλίωσης, τα ζωγραφικά έργα Pinky Pinky που διερευνούν τους μύθους που στοιχειώνουν το παιδικό φαντασιακό ως συνέπεια της αποικιοκρατίας, τα Shame Paintings για την έννοια της ντροπής, ως ίχνος τόσο προσωπικού όσο και πολιτικού τραύματος καθώς και τα πρόσφατα έργα της που δημιουργήθηκαν την εποχή του κορονοϊού. Τέλος συμπεριλαμβάνει σημαντικό μέρος της πειραματικής κινηματογραφικής δουλειάς της, ένα κομμάτι το οποίο εκφράζει τα βιώματα της Ελληνικής καταγωγής της, και μας θυμίζει σημαντικά ιστορικά και κοινωνικά γεγονότα που σημάδεψαν την Ελλάδα και την διασπορά της κατά το πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Η αναδρομική έκθεση της Penny Siopis For Dear Life συστήνει στο ελληνικό κοινό μια σημαντική καλλιτέχνιδα που με το έργο της έχει ανοίξει νέους εκφραστικούς δρόμους σε βαθιά συνομιλία με μια ολόκληρη εποχή διεκδίκησης δικαιωμάτων και κοινωνικο πολιτικών αλλαγών.

Η Κατερίνα Γρέγου, καλλιτεχνική διευθύντρια του ΕΜΣΤ και επιμελήτρια της έκθεσης, σημειώνει για το έργο της Siopis: «Αυτή η πολυσχιδής, πολυμεσική και πολυεπίπεδη εικαστική παραγωγή αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα ενός αξιοθαύμαστου σώματος έργου από μια καλλιτέχνιδα που επί πενήντα χρόνια έχει υπάρξει αδιάλειπτα αφοσιωμένη στην τέχνη της. Αυτό που κάνει το έργο της αξιοσημείωτο –και μοναδικό– είναι κάτι που λίγοι καλλιτέχνες κατορθώνουν: μια πλήρης, έμφορτη νοήματος, ισορροπία μεταξύ περιεχομένου και φόρμας. Σε όλη τη διάρκεια της καριέρας της, καθένα από τα έργα της προτείνει την υλικότητα και τη διαδικασία ως άρρηκτα συνδεδεμένη με το περιεχόμενο, το νόημα, την ιδέα. Τα έργα αυτά συναρπάζουν όχι μόνο οπτικά αλλά και χάρη στη φυσική, υλική τους διάσταση, που είναι πειραματική και παιγνιώδης και συνάμα γεμάτη από νοήματα, ιστορίες, ιδέες, όπου το βάθος και η βαρύτητα συνυπάρχουν δημιουργικά.
Δεν είναι τυχαίο ότι η Penny Siopis έχει γίνει ένα σημαντικό σημείο αναφοράς για τους καλλιτέχνες της νεότερης γενιάς, πολλοί από τους οποίους αναζητούν μια ηθική και καλλιτεχνική πυξίδα σε αυτούς τους «αβέβαιους καιρούς».
Την έκθεση συνοδεύει κατάλογος 400 σελ., σε σχεδιασμό Schema. Περιλαμβάνει κείμενα των: Sinazo Chiya, Kατερίνα Γρέγου, William Kentridge, Achille Mbembe, Pumla Dineo Gqola, Griselda Pollock, Laura Rascaroli, Olga Speakes. Επιμέλεια καταλόγου: Kατερίνα Γρέγου. Σύμβουλος εκδόσεων: Θεόφιλος Τραμπούλης.

Mary Reid Kelley και Patrick Kelley The Rape of Europa
Όροφος -1, Αίθουσα Προβολών στο ΕΜΣΤ
10.05-10.11.2024

Η Mary Reid Kelley και ο Patrick Kelley είναι γνωστοί για τα εξαιρετικά αναγνωρίσιμα, γραφιστικά στυλιζαρισμένα, μικρού μήκους φιλμ στα οποία η ζωγραφική, το θέατρο και η περφόρμανς συναντούν την ποίηση, την παρωδία και τη σάτιρα. Το καλλιτεχνικό δίδυμο καταπιάνεται με κάθε πτυχή της παραγωγής των ταινιών τους χρησιμοποιώντας μια πληθώρα μέσων: από τα χαρακτηριστικά τους πλέον εμβληματικά σκηνικά και κοστούμια που ζωγραφίζονται από τους ίδιους και την DIY σκηνογραφία τους ως την παιγνιώδη ποίηση των σεναρίων τους και την επιτέλεσή τους. Η Mary είναι η περφόρμερ και συγγραφέας ενώ ο Patrick αναλαμβάνει τη σκηνοθεσία, τον σχεδιασμό κινουμένων σχεδίων και τη διεύθυνση φωτογραφίας, καθώς επίσης και την επεξεργασία (post production) των φιλμ τους. Το έργο τους The Rape of Europa (Ο Βιασμός της Ευρώπης) έχει ως αφετηρία του τον Ρωμαϊκό μύθο σύμφωνα με τον οποίο ο Δίας, βασιλιάς των Θεών, μεταμορφωμένος σε ταύρο, αρπάζει δια της βίας την Ευρώπη, πριγκίπισσα των Φοινίκων και μητέρα του βασιλιά της Κρήτης Μίνωα και, αφού κερδίζει την εμπιστοσύνη της, την βιάζει. Τα παιδιά που γεννιούνται από αυτό το σμίξιμο είναι οι θεμελιωτές της ευρωπαϊκής ηπείρου.

Στο έργο των Mary Reid Kelley και Patrick Kelley, η κακοποιημένη, αγανακτισμένη Ευρώπη παίρνει τον λόγο για να καταδικάσει τον μισογυνισμό, τη σεξουαλική βία και την υποβάθμιση των γυναικών, φέρνοντας έτσι τον μύθο στον 21ο αιώνα και ευθυγραμμίζοντάς τον με τον σύγχρονο διάλογο για τα δικαιώματα των γυναικών και με τον ηχηρό αντίκτυπο του κινήματος #MeToo ενώ συγχρόνως αναδεικνύει διαχρονικές αδικίες και εγκλήματα που διαπράττονται σε βάρος των γυναικών όπως η σεξουαλική κακοποίηση, ο βιασμός και η ενδοοικογενειακή βία. Η Mary Kelley πρωταγωνιστεί, ενσαρκώνοντας μια σειρά από γυναικείους χαρακτήρες, ιστορικούς και μυθολογικούς, σε ένα σκηνικό σχεδιασμένο από τον Patrick.

Η αφήγηση ξετυλίγεται μέσα από μια σειρά λογοπαιγνίων που είναι γνωστά ως ‘Tom Swifties’ (το επίρρημα που χρησιμοποιείται για να περιγράψει τα λόγια ενός ομιλητή, αποτελεί το ίδιο ένα παιχνίδι με τις λέξεις που καλείται να περιγράψει), ενώ η οργή της Ευρώπης μετουσιώνεται παίρνοντας τη μορφή μιας αλληλουχίας απροκάλυπτα φεμινιστικών κωμικών σκετς που στόχο έχουν να θυμίσουν την καθοριστική κοινωνική προσφορά των γυναικών πέρα από τους περιορισμούς των παραδοσιακών ρόλων της μάνας και τροφού, και του αντικειμένου του ανδρικού πόθου. Το έργο και η άσεμνη γλώσσα του ανήκει στη μακρά παράδοση της φεμινιστικής τέχνης που μεταχειρίζεται το ανατρεπτικό χιούμορ ως εργαλείο για τη γυναικεία ενδυνάμωση, για να αποκαλύψει τον μισογυνισμό και να καταδικάσει την επί αιώνες αντικειμενοποίηση και κακοποίηση της γυναίκας.

Οι καλλιτέχνες υπονομεύουν το αρχέτυπο της Ευρώπης ως άβουλου σεξουαλικού αντικειμένου που υποτάσσεται στον σκοπό της καταναγκαστικής αναπαραγωγής, μεταμορφώνοντάς την αντίθετα σε ένα πλάσμα δυναμικό και αυτεξούσιο που δεν «μασάει» τα – συχνά ασελγή – λόγια του. Ανακτούν και οικειοποιούνται έτσι την αρχετυπική αναπαράσταση που διατρέχει την ιστορία της τέχνης και της λογοτεχνίας, ονομαστό παράδειγμα της οποίας αποτελεί η δραματοποιημένη ερμηνεία του μύθου στον πίνακα του Τισιανού του 1562, που αποτελεί και σημείο αναφοράς για το παρόν έργο – θυμίζοντάς μας συγχρόνως πως τέτοιες αναπαραστάσεις ευδοκιμούσαν σε εποχές που οι γυναίκες στερούνταν πολιτικής εκπροσώπησης και ήταν αποκλεισμένες από το κοινωνικό γίγνεσθαι.